QĐND - Giữa tháng 5-1972, sau khi điều động hai Trung đoàn 174, 148 thuộc Sư đoàn 316, cùng hai Trung đoàn độc lập 866, 335 và 10 tiểu đoàn đặc công, pháo mặt đất, pháo phòng không, công binh, thông tin, xe thiết giáp phối hợp với 7 tiểu đoàn chủ lực Pa-thét Lào và 4 đại đội địa phương, ta đã chuyển hóa cơ bản thế trận chiến dịch từ tiến công sang phòng ngự trên khu vực Cánh đồng Chun - Xiêng Khoảng (Lào). Tại đây, Cánh đồng Chum là khu phòng ngự trung tâm trọng yếu; khu trung gian Hin Tặng là tuyến phòng ngự cơ bản; Noọng Pẹt là tuyến phòng ngự thứ yếu; Mường Sủi và thị xã Xiêng Khoảng là những khu vực phối hợp, bảo vệ phía tây bắc và phía đông cho khu trung tâm. Sau khi hình thành thế trận, Bộ tư lệnh liên quân chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng cho bộ đội bước vào chiến đấu.

Đúng như ta dự đoán, trong thời gian hơn hai tháng từ 21-5-1972 đến 10-8-1972, Bộ chỉ huy địch ở Viêng Chăn vừa liên tục cho không quân, pháo binh đánh phá ác liệt các điểm cao khu trung gian, các tuyến đường dẫn vào trung tâm, vừa tăng cường lực lượng, từ 53 tiểu đoàn lên đến 70 tiểu đoàn), chiếm giữ trên bốn khu vực Sảm Thông - Loong Chẹng, Buôn Lọng, Tôm Tiêng - Pha Đông, Sa La Phu Khun, tiến công vào hầu khắp các khu vực phòng ngự của liên quân Việt Nam - Lào ở xung quanh Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng.

 Khẩu đội súng cối 82mm thuộc Đại đội 17, Trung đoàn 174 lập nhiều thành tích trong chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng. Ảnh tư liệu.

Mặc dù phải chiến đấu trong điều kiện chênh lệch (ta 1, địch 3), việc chi viện tiếp tế gặp nhiều khó khăn do mưa lũ gây ra. Nhưng với tinh thần đoàn kết quốc tế cao cả, với ý chí quyết chiến, quyết thắng cao hơn dãy Trường Sơn, bộ đội chủ lực ta và bạn trên các điểm chốt 1978, 1800, Thẩm Lửng, Hin Đàm (khu trung gian), Phu Pha Xay (phía nam), Mường Sủi (hướng phối hợp)… với hai lực lượng phòng ngự và cơ động, đã tích cực, chủ động, linh hoạt chiến đấu, chi viện cho nhau, đánh bật hàng chục tiểu đoàn địch, loại khỏi chiến đấu hàng trăm tên, giữ vững được cơ bản các khu vực phòng ngự.

Không thực hiện được mục tiêu đánh chiếm tuyến trung gian trong tháng 7-1972, cuối tháng 8 và nửa đầu tháng 9-1972, địch tập trung 4 binh đoàn chủ lực và lực lượng phối thuộc, mở ba hướng tiến công mới vào đông nam, tây và đông bắc với tham vọng cùng một lúc đánh thẳng vào trung tâm phòng ngự của ta. Thực hiện quyết tâm ngăn chặn hữu hiệu tất cả các mũi tiến công của địch, bảo vệ vững chắc các điểm tựa phòng ngự chủ yếu và thứ yếu của Bộ tư lệnh chiến dịch, Trung đoàn 148 (phía nam) tổ chức phản kích ở Phu Luông, Phu Hủa Sang; hai Tiểu đoàn 1,5 (của hai Trung đoàn 335, 866) cùng một tiểu đoàn bạn (phía đông bắc) bẻ gãy hàng chục đợt tiến công của địch ở Bản Lao, Phu Học; hai Tiểu đoàn 7, 8 (Trung đoàn 866) giữ vững cụm chốt Phu Thông đánh bật địch khỏi Đồi 5 mỏm. Trung đoàn 335 và hai tiểu đoàn bạn được xe tăng yểm trợ, tổ chức phản công diệt và bắt sống gần 700 tên của hai binh đoàn GM 21, GM 26 ở khu vực Phu Keng, Bản Sang, Nậm Ngườm, buộc địch phải tạm dừng để củng cố.

Cuối tháng 9 đến đầu tháng 11-1972, cho dù địch tiếp tục huy động lực lượng thêm 6 binh đoàn cơ động, 4 tiểu đoàn quân Thái Lan, mở cuộc tiến công ồ ạt vào nhiều khu vực Phu Keng, thung lũng Căng Xẻng, Bản Khổng, Nậm Pít (hướng chủ yếu); Phù Lạt Tây, Phu Leng… (hướng thứ yếu). Với lực lượng được tăng cường (Trung đoàn 88), Bộ chỉ huy chiến dịch đã chỉ đạo hai bộ phận chốt giữ và cơ động, phối hợp chiến đấu chặt chẽ, nhịp nhàng giữ vững các khu vực phòng ngự và tập trung lực lượng phản kích đập tan các đợt tiến công lớn của địch. Điển hình là trận đột kích then chốt quyết định vào khu vực Bản Quay - Kheng Kho của hai Trung đoàn 148, 335, làm thiệt hại nặng binh đoàn GM 23 và 2 tiểu đoàn quân Thái Lan, góp phần giành chiến thắng kết thúc chiến dịch.

Chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng giành thắng lợi chẳng những giữ vững địa bàn chiến lược quan trọng, thế trận liên hoàn vững chắc giữa các vùng căn cứ địa của chiến tranh cách mạng Lào; bảo vệ sườn phải cho hai chiến dịch Trị-Thiên và bắc Tây Nguyên trong cuộc tiến công chiến lược 1972 ở miền Nam Việt Nam, mà còn khẳng định chiến dịch phòng ngự (lần đầu tiên bộ đội ta và bạn thực hiện) là một hình thức chiến dịch tất yếu trong quá trình tiến hành chiến tranh (thường được áp dụng ở giai đoạn cuối của cuộc kháng chiến). Đồng thời, chiến thắng đó cũng chứng tỏ bộ đội chủ lực ta và bạn Lào đã trưởng thành một bước quan trọng về thực tiễn và lý luận, chiến thuật và kỹ thuật trong tác chiến chiến dịch phòng ngự. Đó là nghệ thuật xác định chính xác các khu vực phòng ngự với việc lập thế trận phòng ngự chiến dịch; nghệ thuật sử dụng lực lượng và vận dụng sáng tạo cách đánh chiến dịch và chiến thuật trong phòng ngự trận địa với phản kích để tiêu diệt sinh lực phá thế tiến công của địch… Những bài học kinh nghiệm trong chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng vẫn còn nguyên giá trị để tiếp tục nghiên cứu vận dụng sáng tạo trong tác chiến khu vực phòng thủ, thế trận chiến tranh nhân dân, thiết thực góp phần xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.      

Đại tá TRẦN TIẾN HOẠT