Hiện đại hóa ra-đa phòng không

Ra-đa giữ vai trò nòng cốt, chủ yếu trong hệ thống cảnh giới phòng không quốc gia, quản lý vùng trời và trinh sát, phát hiện mục tiêu từ xa. Trong chiến tranh hiện đại, mạng lưới ra-đa phòng không, cảnh giới vùng trời là những mục tiêu bị đối phương tập trung đánh phá đầu tiên, nhằm vô hiệu hóa khả năng chiến đấu của các loại vũ khí phòng không. Do vậy việc nghiên cứu cải tiến, nâng cấp, hiện đại hóa và đa năng hóa ra-đa phòng không nhằm nâng cao khả năng phát hiện mục tiêu, cơ động nhanh, phòng, tránh hiệu quả các đòn tiến công của đối phương luôn là hướng ưu tiên của quân đội các nước trên thế giới.

Nhân viên kỹ thuật Trạm ra-đa 37 (Đoàn Phòng không Hà Nội) trong ca trực.

Ứng dụng tiến bộ khoa học-công nghệ mới vào cải tiến, hiện đại hóa ra-đa phòng không là hướng chủ yếu, tập trung mà các nhà khoa học quân sự triển khai thực hiện. Từ chỗ cải tiến, chế tạo mới một số linh kiện, vật tư kỹ thuật thay thế, đến cải tiến từng phần, từng khối, từng mảng, tiến tới cải tiến theo hướng thiết kế tổng thể, toàn đài ra-đa bằng công nghệ mới và các khối, linh kiện mới. Đặc điểm nổi bật của việc cải tiến là giữ nguyên nguyên lý hoạt động của ra-đa xung dải hẹp. Trong cải tiến thay thế, ra-đa giữ nguyên kết cấu, các bộ phận, khối, linh kiện mới chế tạo theo nguyên lý sản phẩm tương đương. Những sản phẩm điển hình ứng dụng công nghệ mới là an-ten chấn tử của các loại ra-đa PX, PY chế tạo bằng công nghệ anod hóa, sử dụng vật liệu hợp kim nhôm thay an-ten sắt; các loại lưới phản xạ của ra-đa PS, an-ten parabol cho ra-đa M, N; bộ phối hợp trở kháng đường truyền cho ra-đa PA, PY; các ống dẫn sóng đặc thù cho ra-đa PS, Gi. Các nhà khoa học sử dụng công nghệ ép đùn, dùng vật liệu composite chế tạo các xà dọc, xà ngang an-ten; ứng dụng biến tần điện tử thay thế động cơ một chiều và khối EMU trong thiết bị quay của ra-đa PX, PA; chế tạo giao liên cao tần bằng kỹ thuật cơ-điện tử. Các hệ thống bù khử trên đèn tích nhớ của ra-đa được thay thế bằng bộ chống nhiễu tiêu cực số hóa chế tạo trong nước. Các khối, hệ thống ở tuyến thị tần, xung, hiển thị, điều khiển, hiện báo… được ứng dụng công nghệ vi mạch lập trình ASIC, kỹ thuật điều khiển PLC.

Các tiến bộ khoa học-công nghệ trong lĩnh vực bán dẫn, kỹ thuật vi mạch, số hóa, điều khiển… đã được các nhà khoa học ứng dụng để thiết kế cải tiến tổng thể các hệ thống ra-đa phòng không. Những sản phẩm điển hình là bán dẫn hóa các máy thu cao tần và trung tần; các bộ nguồn thứ cấp và ổn áp điện tử nguồn sơ cấp; thiết kế lắp ráp khuếch đại cao tần thay thế đèn sóng chạy làm việc ở dải sóng dm; bán dẫn và vi mạch hóa máy thu đài ra-đa Py; số hóa khối thị tần cho các đài ra-đa. Các nhà khoa học đã thành công trong việc ứng dụng công nghệ ASI, SIC vào chế tạo các khối thu, xử lý tín hiệu của đài ra-đa… Nhiều lĩnh vực công nghệ mới được ứng dụng nhằm nâng cao khả năng triển khai, thu hồi đài ra-đa, đáp ứng yêu cầu cơ động trong chiến tranh hiện đại.

Nghiên cứu phát triển ra-đa mới, bảo đảm tự chủ trang bị đang được các nước tập trung triển khai. Cùng với các loại ra-đa phổ dụng sóng mét, các nhà khoa học trong quân đội đã hướng tới nghiên cứu một số loại ra-đa sóng cm, dm; ra-đa ba tọa độ. Đây là các ra-đa mới có kết cấu nhỏ gọn, đa năng và thiết kế dạng mô-đun, khả năng chống nhiễu cao, phát hiện mục tiêu nhanh, giúp ra-đa hoạt động hiệu quả trong chiến tranh công nghệ cao. Bên cạnh đó, quân đội ta đang từng bước đầu tư trang bị, sử dụng hệ thống ra-đa đa vị trí để phát hiện các mục tiêu có dấu vết ra-đa nhỏ; kết hợp phát triển, hiện đại hóa ra-đa chủ động và ra-đa thụ động, nối mạng thành hệ thống ra-đa hoàn chỉnh để quản lý, bảo vệ vùng trời.

Bài và ảnh: TRẦN DƯ NGUYỄN