Ông Đoàn Bá Tứ cùng vợ

Mùa thu năm 1945, sau khi Đà Nẵng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi, đồng chí Lê Văn Hiến được điều ra Trung ương làm Bộ trưởng Bộ Tài chính của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa, tôi được cử làm Chủ nhiệm Thành bộ Việt Minh, đồng thời giữ chức Trưởng ty Thông tin Tuyên truyền thành Thái Phiên (tên gọi của Đà Nẵng sau Cách mạng Tháng Tám).

Việc làm đầu tiên của chúng tôi là tuyển chọn, bồi dưỡng những thanh niên, trí thức yêu nước, am hiểu kiến thức xã hội, biết ngoại ngữ, trong đó có cả những nhà thơ tên tuổi trên thi đàn, nhà văn được công chúng mến mộ, thành những cán bộ tuyên truyền. Phương tiện lúc bấy giờ còn thô sơ nhưng với khí thế cách mạng sục sôi, chúng tôi đã sáng tạo nhiều cách làm hiệu quả.

Tại trụ sở Ty Thông tin Tuyên truyền (nay là trụ sở Hội liên hiệp phụ nữ Đà Nẵng), các anh Nguyễn Văn Bổng, Tế Hanh, Trần Hiển, Hồ Định dịch rất nhanh các bản tin thế giới hằng ngày từ tiếng Anh, tiếng Pháp, biên soạn thành chương trình phát thanh. Cứ 19 giờ, bà con từ chợ Cồn, chợ Mới, bên kia sông Hàn đi đò sang nườm nượp, kéo về đông nghịt cả sân cơ quan, chiếm chật cả ngã ba đường để nghe các phát thanh viên Võ Văn Hy, Nguyễn Thị Kim Quán đọc bản tin thời sự. Nhóm họa sĩ trẻ Dương Ái Kiệt, Đào Thế, Phan Quang Định, Đặng Văn Hàng hì hục suốt đêm vẽ những tấm áp-phích lớn bằng bột màu cổ động cho “Tuần lễ vàng”, vận động bà con góp đồng đúc đạn, hai giờ sáng đem dán khắp các tụ điểm đông người qua lại. Trên tháp nước trung tâm thành phố, chúng tôi kẻ khẩu hiệu lớn "Nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa muôn năm". Hồi đó chưa có nhà cao tầng bao quanh nên từ rất xa, ai cũng có thể đọc được.

Cuối năm 1945, Thành bộ Việt Minh quyết định thành lập Đội Tuyên truyền xung phong thành Thái Phiên gồm 40 đội viên cả nam lẫn nữ, tuổi từ 18 đến 20, làm nhiệm vụ tuyên truyền rộng rãi trong nhân dân các chủ trương, chính sách của chính quyền cách mạng. Trụ sở của Đội đóng tại 210 Avenve du Musée (nay là đường Trần Phú). Đội trưởng Nguyễn Nhĩ được cử đi học lớp đội trưởng tuyên truyền xung phong Trung Bộ do đồng chí Nguyễn Chí Thanh tổ chức và chỉ đạo. Các đội viên góp tiền mua một lá Quốc kỳ thật lớn, dựng một cột cờ cao. Sáng sáng toàn đội tập hợp, đứng nghiêm chào cờ, hát Quốc ca rồi vào lớp huấn luyện theo chương trình: sáng nghiên cứu, thảo luận những văn kiện mới nhất của Nhà nước, các chủ trương công tác của Thành bộ Việt Minh và của chính quyền thành phố, tập các vở kịch ngắn, tập diễn thuyết trước đám đông, buổi chiều tập hát (do anh Phan Huỳnh Điểu dạy). Không có bản nhạc, không có nhạc đệm, bài hát được viết lời lên bảng. Thầy hát trước, trò hát sau. Trước tiên phải thuộc và hát đồng ca bài "Tuyên truyền xung phong", bài hát chính thức của đội, rồi mới tập các bài "Tiếng gọi thanh niên", "Hội nghị Diên Hồng", "Ải Chi Lăng", "Nam Bộ kháng chiến", "Nhớ chiến khu" và cả "Thiên thai", "Suối mơ" v.v.. Sau thời gian huấn luyện, đội trưởng Nguyễn Nhĩ đưa một tiểu đội lên chợ Mới, Liên Trì, đến Phước Ninh, Thạc Gián; một tiểu đội sang An Hải, Mân Quang... Các buổi hoạt động của đội thường mở đầu bằng việc hát Quốc ca, phổ biến chủ trương chính sách của Việt Minh và của chính quyền thành phố, xen vào là các vở kịch ngắn, các bài hát, kết thúc bằng đồng ca "Tuyên truyền xung phong". Đi đến đâu đội cũng được bà con tán thưởng nồng nhiệt. Các đồng chí lãnh đạo ở cơ sở còn đề nghị Thành bộ mở rộng diện phục vụ của đội ra các xã của tỉnh Quảng Nam.

Trước ngày toàn quốc kháng chiến (19-12-1946), tất cả đội viên được giới thiệu vào tự vệ cảm tử thành phố. Cũng như các cảm tử quân khác, anh chị em tuyên truyền xung phong đội mũ ca-lô có huy hiệu sao vuông đã chiến đấu dũng cảm đến hơi thở cuối cùng, miệng vẫn hát vang bài "Tuyên truyền xung phong":

Anh em thanh niên tuyên truyền xung phong chúng ta

Ra đi xông pha băng mình qua núi sông nhà

Mưa rơi ta xem thường

Hy sinh ta lên đường...

Bài và ảnh: ĐỖ THỊ NGỌC DIỆP

(Ghi theo lời kể của đồng chí Đoàn Bá Từ, nguyên Chủ nhiệm Việt Minh, Trưởng ty Thông tin Tuyên truyền thành Thái Phiên)