LTS: Nhân dịp kỷ niệm 65 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Lào (20-1-1949/20-1-2014), Báo Quân đội nhân dân (QĐND) trân trọng giới thiệu đoạn trích trong Hồi ký của Thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương, nguyên Trưởng đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào về chuyến thăm bản Kéo Vằn, nơi ra đời đơn vị vũ trang đầu tiên của QĐND Lào.

 …Từ những đơn vị vũ trang yêu nước nhỏ bé, vũ khí thô sơ, hoạt động phân tán, ngày 20-1-1949, quân đội Lào Ít-xa-ra (ngày nay là QĐND Lào) đã được thành lập. Thượng Lào vinh dự trở thành cái nôi lớn của QĐND Lào.

Tôi đã có dịp may mắn được đến chiến khu Xiềng Khọ, nơi đã ra đời đơn vị đầu tiên của QĐND Lào, đơn vị Lạt Xa Vông, do đồng chí Cay-xỏn Phôm-vi-hản trực tiếp chỉ huy.

Bản Kéo Vằn, dịch ra tiếng Việt có nghĩa là “làng ổ nhím”, có trên ba chục nóc nhà nằm ở lưng chừng một vách núi dựng đứng. Đường lên bản cheo leo, rất khó đi. Hai bên đường mòn là những bãi chông, bãi mìn, những bẫy lao, bẫy đá chi chít của một thế trận giăng bẫy sẵn. Dọc đường, chị giao liên đi trước luôn nhắc chúng tôi phải đi đúng vào lối đi của chị. Chị kể rằng, những năm trước, giặc Pháp đã nhiều lần kéo quân lên bản Kéo Vằn càn quét nhưng lần nào cũng bị thiệt hại nặng nề trước những vũ khí thô sơ nhưng rất nguy hiểm này. Cái tên “làng ổ nhím” có bắt đầu từ đấy.

Trưởng bản Kéo Vằn là cụ Xẻn Teng. Cụ đã già nhưng còn rất khỏe mạnh. Râu và tóc cụ bạc gần hết. Dáng cụ cao lớn, quắc thước, tiếng nói sang sảng. Cụ say sưa kể lại buổi lễ thành lập đơn vị đầu tiên, tuy đơn giản mà vô cùng trọng thể, thiêng liêng. Vũ khí chỉ có vài khẩu súng cổ lỗ cướp được của giặc, còn phần lớn là mã tấu, mác và giáo tre vót nhọn tương tự như gậy tầm vông của Việt Nam. Cả đơn vị đã tập hợp trên một bãi cỏ rộng trước bản. Đồng chí Cay-xỏn Phôm-vi-hản phổ biến chủ trương thành lập lực lượng vũ trang (LLVT) của Đảng và chính thức tuyên bố thành lập đơn vị.

Thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương (hàng đầu, đứng giữa) và đồng đội được nhân dân địa phương Lào hướng dẫn thăm lại chiến trường xưa. ảnh: Chuyên Gia

Trong thời gian ở thăm bản Kéo Vằn, tôi cũng được đồng chí Xẻn Teng kể cho nghe câu chuyện về trận đánh đầu tiên đáng ghi nhớ đội quân cách mạng của nhân dân Lào. Đó là trận tiêu diệt đồn Xiềng Khọ, một căn cứ quan trọng của giặc Pháp xâm lược.

Ngay sau ngày tuyên bố thành lập, với vũ khí chủ yếu là giáo mác, súng kíp, các chiến sĩ Lạt Xa Vông đã cùng với một phân đội Quân tình nguyện Việt Nam đánh chiếm toàn bộ đồn địch. Cả kho đạn trong đồn địch đã nổ tung. Toàn bộ bọn địch trong đồn đều bị tiêu diệt. Tên đồn trưởng người Pháp bị bắt sống. Tiếp theo chiến thắng Xiềng Khọ, một vùng giải phóng được mở ra. Nghe chuyện, tôi xúc động nhớ lại chiến công Nà Ngần, Phai Khắt và những ngày đầu trứng nước của quân đội ta. Có một cái gì đó rất chung, rất giống nhau giữa hai đội quân: Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân của ta và Lạt Xa Vông của bạn.

Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954, bạn tập kết về hai tỉnh Sầm Nưa và Phông Xa Lỳ. Lúc này, tổ chức chính quy của bạn chỉ có hai tiểu đoàn đóng ở khu vực Xiêng Khoảng. Khi đế quốc Mỹ can thiệp vào Lào, bọn phản động phái hữu trở mặt bắt các đồng chí lãnh đạo của Pa-thét Lào, định tiêu diệt cả hai tiểu đoàn ở Xiêng Khoảng và tấn công chiếm căn cứ của cách mạng Lào, cuộc đấu tranh vũ trang toàn diện của bạn lại bắt đầu.

Sau  khi Coong Le làm đảo chính, được sự giúp đỡ của Quân tình nguyện Việt Nam, các LLVT Pa-thét Lào lần lượt giải phóng Sầm Nưa, đại bộ phận tỉnh Xiêng Khoảng bao gồm từ Cánh đồng Chum, Mường Xủi, Xa La Phu Khun xuống tới Văng Viêng, Hin Hợp. Ở Bắc Lào cũng giải phóng một phần tỉnh Phông Xa Lỳ, Nậm Bạc, Mường Xài, Luông Nậm Thà, Mường Phìn. Vùng giải phóng mở rất rộng, buộc địch phải ký Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1962, công nhận Pa-thét Lào có LLVT riêng, khu giải phóng riêng và là một bên tham gia Chính phủ liên hiệp ba phái ở Lào. Do âm mưu của đế quốc Mỹ, bọn phản động phái hữu và Coong Le lại trở mặt phản bội, liên tiếp gây xung đột vũ trang, mở những cuộc hành quân ngày càng lớn lấn chiếm các vùng giải phóng. Cuộc xung đột vũ trang ở Lào phát triển thành chiến tranh đặc biệt của Mỹ.

Để chống lại cuộc chiến tranh bẩn thỉu do Mỹ gây ra, LLVT của Pa-thét Lào đã liên minh cùng lực lượng trung lập, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Neo Lào Hắc Xạt, tiến hành một cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ và ngày càng ác liệt. LLVT nhân dân Lào đã từng bước phát triển mạnh mẽ cả ba thứ quân. Các đơn vị chủ lực đã tổ chức thành các tiểu đoàn cơ động và có cả một số phân đội (tiểu đoàn và đại đội) pháo binh, cao xạ, thiết giáp, đặc công, công binh… Các đơn vị quân địa phương được tổ chức thành các tiểu đoàn, đại đội thuộc tỉnh, huyện. Lực lượng dân quân du kích được tổ chức rộng rãi ở tất cả các xã, bản trong vùng giải phóng. Ở vùng địch tạm chiếm, nhiều nơi cũng tổ chức được những tổ du kích hoạt động bí mật.

Điều đáng kể là các chiến sĩ Pa-thét Lào rất thông thạo chiến trường, kỹ thuật bắn chính xác, đánh nhanh, di chuyển nhanh. Thông thường, sau mỗi trận đánh, bạn diệt được nhiều địch nhưng thương vong lại rất ít. 

Ra đời từ nhân dân, chiến đấu vì nhân dân, các LLVT Pa-thét Lào đã được nhân dân đùm bọc, nuôi dưỡng. Nhờ vậy mà từ hai tiểu đoàn năm 1954, LLVT Pa-thét Lào đã phát triển thành những đơn vị tập trung lớn, trang bị mạnh, đủ sức đập tan những cuộc hành quân lấn chiếm của hàng vạn quân ngụy Viêng Chăn và của lực lượng đặc biệt Vàng Pao…

Thiếu tướng HUỲNH ĐẮC HƯƠNG