Đẩy nhanh tốc độ làm sạch đất đai bị ô nhiễm

QĐND - Hà Tĩnh và Nghệ An là hai tỉnh đầu tiên được Chính phủ đầu tư thực hiện các dự án rà phá bom mìn (RPBM) theo Chương trình Hành động quốc gia khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh giai đoạn 2010-2025 của Chính phủ (Chương trình 504). Qua khảo sát thực tế chúng tôi thấy, chương trình đã giúp đẩy nhanh đáng kể tốc độ làm sạch đất đai bị ô nhiễm bom mìn, vật nổ (BMVN) thiết thực góp phần phát triển kinh tế-xã hội của địa phương và đáp ứng sự mong mỏi của người dân. Tuy nhiên, để chương trình tiếp tục được triển khai rộng thì vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết.

300 năm và 60 năm

Một ngày cuối tháng 7, trời nắng như dội lửa nhưng tại khu vực thôn Xuân Nghĩa, xã Thạch Bằng, huyện Lộc Hà (Hà Tĩnh), tổ công tác của Lữ đoàn Công binh 575 (Quân khu 1) vẫn miệt mài, cẩn trọng dò tìm BMVN. Thiếu tá Nguyễn Minh Chiến - Cán bộ phụ trách, gạt vội những giọt mồ hôi rồi nói với chúng tôi:

- Đơn vị được giao nhiệm vụ rà phá BMVN trên diện tích 203ha thuộc địa bàn hai xã Thạch Bằng, Thạch Kim của huyện Lộc Hà. Sau hơn 3 tháng thi công, chúng tôi đã phát hiện 15 quả bom bi và gần 30 quả đạn pháo các loại.

Chị Trần Thị Thủy, một người dân thôn Xuân Nghĩa tiếp lời:

- Ở khu vực này, lượng bom mìn còn sót lại sau chiến tranh khá nhiều. Thỉnh thoảng vẫn có người vướng mìn bị cụt chân hoặc tử vong. Hôm nay, bộ đội về “giải phóng” đất đai, chúng tôi rất phấn khởi.

Theo Thiếu tướng Nguyễn Đức Tới, Chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh Hà Tĩnh, địa bàn tỉnh là một trong những tỉnh trọng điểm về ô nhiễm BMVN sót lại sau chiến tranh. Chỉ tính trong 5 năm gần đây đã có 34 người chết và 48 người dân bị thương do không may vướng phải BMVN. Thực hiện Chương trình 504, giai đoạn 2011- 2015, Hà Tĩnh được phê duyệt dự án với mục tiêu làm sạch 34.353ha đất ô nhiễm BMVN với tổng kinh phí hơn 502,1 tỷ đồng. Đợt 1 năm 2012, Bộ CHQS tỉnh đã ký hợp đồng với 13 nhà thầu thực hiện rà phá BMVN trên diện tích 5.860,2ha (trong đó có 3.652ha rà đến độ sâu 3m) trên địa bàn các huyện: Kỳ Anh; Cẩm Xuyên; Lộc Hà; Can Lộc; Hương Khê; Hương Sơn; Vũ Quang và Nghi Xuân. Tính đến thời điểm cuối tháng 7-2012, các đơn vị đã hoàn thành khoảng 70% khối lượng công việc. Kết quả đã phát hiện hàng chục quả bom loại từ 500 đến 1000 bảng Anh; gần 600 quả bom bi và gần 500 quả đạn pháo các loại.

Cán bộ Tổng công ty 319 (Bộ Quốc phòng) hướng dẫn kỹ thuật cho nhân viên trước khi rà phá bom mìn, vật nổ tại huyện Nam Đông, Thừa Thiên-Huế. Ảnh: HOÀNG HÀ

Trao đổi với Đại tá Thái Hữu Hồng, Phó chỉ huy trưởng, Tham mưu trưởng Bộ CHQS tỉnh Nghệ An chúng tôi được biết, giai đoạn 2011-2015, tỉnh Nghệ An được phê duyệt dự án làm sạch 30.000ha đất. Riêng năm 2012 sẽ thực hiện rà phá BMVN trên diện tích 8.910ha thuộc địa bàn 7 huyện. “Nghệ An xác định đây là dự án trọng điểm. Dự án thành công không chỉ giải phóng đất đai, góp phần phát triển kinh tế - xã hội cho địa phương mà còn hạn chế đau thương, mất mát cho người dân. Vì vậy, chúng tôi sẽ triển khai thực hiện với tinh thần, trách nhiệm cao nhất” - Đại tá Thái Hữu Hồng chia sẻ.

Hiện cả nước còn khoảng 6,3 triệu héc-ta đất (hơn 21% diện tích cả nước) bị ô nhiễm bởi 800.000 tấn BMVN (tập trung ở các tỉnh: Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam và Quảng Ngãi). Đại tá Phan Đức Tuấn, Phó tư lệnh Binh chủng Công binh khẳng định: “Chương trình 504 thể hiện quyết tâm rất lớn của Chính phủ nhằm huy động các nguồn lực đẩy nhanh tốc độ giải quyết ô nhiễm BMVN. Từ năm 1975 đến 2008, trung bình mỗi năm cả nước chỉ làm sạch được khoảng 20.000ha (với tốc độ này phải mất 300 năm mới làm sạch hết diện tích đất bị ô nhiễm trên cả nước). Mục tiêu của Chương trình 504 là từ nay đến 2015, mỗi năm sẽ làm sạch hơn 100.000ha, nghĩa là đẩy nhanh tốc độ làm sạch lên gấp 5 lần. Cả nước còn khoảng 6,3 triệu héc-ta ô nhiễm trên đất liền, nếu thực hiện tốt Chương trình 504 sẽ mất khoảng 60 năm để giải phóng hoàn toàn diện tích bị ô nhiễm”.

Huy động và phân bổ nguồn lực hợp lý

Ngay sau khi có Quyết định số 504/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình hành động quốc gia khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh giai đoạn 2010-2025 với mục tiêu huy động nguồn lực trong nước và quốc tế nhằm đẩy nhanh tốc độ rà phá, giảm thiểu ảnh hưởng của BMVN, Bộ tư lệnh Công binh - thành viên Ban chỉ đạo Nhà nước về Chương trình hành động quốc gia khắc phục hậu quả BMVN sau chiến tranh đã tích cực vào cuộc. Bộ tư lệnh Công binh đã hoàn thành việc điều tra, khảo sát, lập bản đồ ô nhiễm BMVN trên địa bàn 6 tỉnh miền Trung và đang cùng Bộ CHQS các tỉnh tiếp tục triển khai trên phạm vi toàn quốc. Đồng thời hướng dẫn, giúp đỡ các đơn vị, địa phương lập và triển khai các dự án có hiệu quả.

Tìm hiểu chúng tôi thấy, cái “được” trong thực hiện các dự án rà phá BMVN theo Chương trình 504 là các địa phương có diện tích đất ô nhiễm đều thấy được tầm quan trọng của công tác rà phá, khắc phục hậu quả BMVN đối với việc bảo đảm cuộc sống bình yên cho nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội. Khi xây dựng dự án, UBND các tỉnh không đầu tư dàn trải mà đều căn cứ vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; căn cứ vào kết quả điều tra, khảo sát thực trạng ô nhiễm BMVN trên địa bàn và nhu cầu cấp bách của nhân dân để xác định thứ tự ưu tiên. Trong thực hiện dự án, các chủ đầu tư đã lựa chọn nhà thầu có đủ năng lực, triển khai dự án chặt chẽ; hiệp đồng với cấp ủy, chính quyền địa phương triển khai dự án đúng kế hoạch, không làm ảnh hưởng đến đời sống cũng như sản xuất nông nghiệp của người dân. Các đơn vị thi công có ý thức trách nhiệm, có chuyên môn…

Tuy vậy, bất cập lớn nhất hiện nay là việc huy động nguồn lực. Theo Quyết định 504, nguồn vốn thực hiện được huy động từ ngân sách Nhà nước; ngân sách địa phương và từ các nguồn tài trợ khác như hỗ trợ của chính phủ các nước, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ... Thế nhưng, hiện vẫn chưa xác định được tỷ lệ giữa ngân sách Trung ương, ngân sách địa phương và nguồn lực khác. Nhiều địa phương vẫn chỉ biết trông chờ vào ngân sách Trung ương. Do chưa chủ động về nguồn lực nên khả năng các dự án, chương trình bị gián đoạn rất có thể sẽ xảy ra… Mặt khác, việc phân phối nguồn lực hiện cũng chưa rõ ràng, nếu không cẩn thận sẽ nảy sinh cơ chế “xin - cho”…

Bên cạnh đó, cũng cần thấy rằng, Chương trình 504 đề cập một cách toàn diện đến các mặt của công tác khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh như: Điều tra khảo sát lập bản đồ ô nhiễm; giáo dục ý thức phòng tránh BMVN; hỗ trợ nạn nhân; thu thập và quản lý thông tin… Thế nhưng hiện nay, hầu hết các dự án được xây dựng mới chỉ đề cập đến nội dung rà phá, làm sạch bom mìn. Các đơn vị thực hiện dự án RPBM cũng chưa kết hợp các hoạt động RPBM với việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức, giáo dục ý thức phòng tránh BMVN cho nhân dân khu vực ô nhiễm… Để tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình 504 trong thời gian tới thì những hạn chế, bất cập nêu trên cần sớm được giải quyết.

NGUYỄN TRUNG KIÊN