Ngày 23-11-1976, chúng tôi gồm 25 sĩ quan, cấp thiếu úy vừa ra trường, lên xe về Bộ Giáo dục nhận công tác, quân số thuộc Bộ tư lệnh Thủ đô quản lý.

Đây là các sĩ quan biệt phái đầu tiên của Bộ tư lệnh Thủ đô (nay là Bộ tư lệnh Thủ đô Hà Nội) công tác ở ngành giáo dục. Thời gian đầu, chúng tôi được bố trí ở khu tập thể Cơ sở 2 của Bộ Giáo dục (số 197 Tây Sơn, Đống Đa, Hà Nội) để học tập. Các chuyên viên của bộ giới thiệu một số nội dung, như: Tổ chức bộ máy của Bộ Giáo dục, đường lối giáo dục, tình hình giáo dục ở hai miền Nam-Bắc, hoạt động của nhà trường, các văn bản về giáo dục quân sự cho học sinh, sinh viên. Ngày 4-12-1976, đại diện Ban Quân sự Bộ Giáo dục công bố quyết định phân công công tác.

Lễ ra mắt Hội Cựu sĩ quan biệt phái Trung tâm Giáo dục Quốc phòng-an ninh, Trường Đại học Sư phạm Thể dục Thể thao Hà Nội (tháng 12-2020). Ảnh: THANH HOA  

Chúng tôi được điều về công tác tại Ban Quân sự của bộ và các trường đại học: Sư phạm Hà Nội 1, Sư phạm Hà Nội 2, Ngoại ngữ Hà Nội, Đại học Việt Bắc, Đại học Vinh, Trường Cao đẳng sư phạm Nhạc, Họa, Thể dục-Thể thao Trung ương 1. Các sĩ quan về Ban Quân sự thuộc bộ thì làm trợ lý, số về các trường thì làm giảng viên môn quân sự.

Là những sĩ quan trẻ, mới ra trường, với bầu nhiệt huyết căng đầy, chúng tôi muốn được rèn luyện, thử thách ở những nơi gian khó trên mọi miền đất nước, vậy mà cấp trên điều động biệt phái sang ngành Giáo dục, môi trường công tác mà chúng tôi chưa bao giờ nghĩ tới, nên không ít bỡ ngỡ, băn khoăn.

Ở địa bàn thành phố, mỗi chúng tôi đều phải chuẩn bị bếp dầu, thùng đựng gạo, xoong, nồi, bát đĩa…; rồi cũng xếp hàng mua gạo, thực phẩm, chất đốt…; đi chợ mua từng bó rau, củ hành, cuộc sống khó khăn phải tính toán chi tiêu từng hào, từng xu. Số anh em nhận công tác ở Nghệ An, Thái Nguyên, Vĩnh Phú… hằng tháng còn phải về Hà Nội nhận lương, nhu yếu phẩm, đi lại rất vất vả, tốn kém. Trong công tác chuyên môn, cũng gặp không ít khó khăn.

Ở các nhà trường, cơ sở vật chất, phương tiện dạy học môn quân sự hầu như chưa có gì, ngoài mấy khẩu súng K44 và một ít lựu đạn gỗ. Các sĩ quan trẻ chúng tôi từ môi trường học tập rèn luyện chính quy, về các trường đại học, tổ chức huấn luyện cho học sinh, sinh viên, nên chẳng khác gì huấn luyện cho “du kích”, cùng với những khó khăn về điều kiện công tác, làm không ít đồng chí không hứng thú, muốn trở lại đơn vị làm nhiệm vụ huấn luyện chiến đấu.

Các sinh viên thực hành huấn luyện chiến thuật cá nhân tại Trung tâm Giáo dục QP-AN, Trường Đại học Sư phạm Thể dục thể thao Hà Nội. 

Nắm bắt được tâm tư đó, cấp trên đã thường xuyên động viên, khích lệ tinh thần hăng hái của tuổi trẻ chúng tôi. Thế rồi, anh em đều miệt mài, đêm thức khuya đọc sách chuyên môn, tự nghiên cứu “tâm lý học”, “giáo dục học”, soạn giáo án cho phù hợp với đặc điểm đối tượng; ban ngày làm học cụ, xây dựng thao trường bãi tập, thông qua bài giảng…

Trong giảng dạy, với nhiều phương pháp hợp lý, khoa học, vì thế các buổi học dần hấp dẫn lôi cuốn sinh viên. Không ít sinh viên đã qua quân ngũ, thực tế chiến trường cũng phải nể phục các giảng viên trẻ chúng tôi. Nhiều sinh viên gửi thư thể hiện sự biết ơn và kính trọng. Cùng với giảng dạy, chúng tôi tổ chức “tập huấn nội bộ”, góp phần nâng cao trình độ của các giáo viên dân sự trong khoa, bộ môn (khi đó, hầu hết giáo viên dân sự là hạ sĩ quan chuyển ngành). Công tác tổ chức khoa, bộ môn được kiện toàn, sinh hoạt chuyên môn đi dần vào nền nếp.

Rồi chiến tranh ở biên giới Tây Nam, phía Bắc nổ ra, ngoài giảng dạy, chúng tôi còn phải tham gia công tác quân sự địa phương, đi thực tế biên giới. Số anh em ở Ban Quân sự của bộ đến các tỉnh biên giới Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Ninh, An Giang, Kiên Giang… xuống các trường giáp biên để nắm tình hình và chỉ đạo công tác phòng tránh, sơ tán.

Số anh em ở các trường đại học, làm tham mưu cho ban giám hiệu về công tác quân sự và trực tiếp tổ chức xây dựng, huấn luyện lực lượng tự vệ, sẵn sàng chiến đấu. Các đơn vị tự vệ được thành lập cấp tốc. Các trường lớn như: Đại học Sư phạm Hà Nội 1 thành lập đơn vị cấp trung đoàn. Hàng trăm lá đơn của cán bộ, giáo viên, sinh viên tình nguyện nhập ngũ lên biên giới, trong không khí hào hùng của cả nước. Những ngày đó, tuy ở hậu phương, nhưng tất cả thầy và trò chúng tôi đều sẵn sàng lên đường ra trận.

Những năm sau đó, nội dung giáo dục quân sự cho học sinh, sinh viên được đổi mới phù hợp với yêu cầu quốc phòng. Chương trình giáo dục quân sự cho sinh viên, tương đương với chương trình huấn luyện chiến sĩ mới trong quân đội. Sinh viên đại học tốt nghiệp, trước khi ra trường nhận công tác, được huấn luyện thành sĩ quan dự bị.

Thời gian đó, chúng tôi gặp không ít khó khăn, do đội ngũ giảng viên ít, mà phải đảm nhiệm một khối lượng công việc rất lớn, có thời điểm huấn luyện sĩ quan dự bị cùng với huấn luyện quân sự cho sinh viên. Chúng tôi nhớ mãi những đêm dậy từ 1 giờ sáng, đưa hàng nghìn sinh viên đi bắn đạn thật; những mùa hè nắng gắt, huấn luyện sĩ quan dự bị, có những năm phải đi thỉnh giảng ở các tỉnh phía Nam, về các trường phổ thông để giảng dạy.

Trải qua nhiều năm, môn học Giáo dục quân sự, nay là môn học Giáo dục quốc phòng và an ninh đã có những bước phát triển vượt bậc. Hệ thống tổ chức quản lý chỉ đạo thực hiện từ Trung ương đến cơ sở thống nhất, chặt chẽ; đội ngũ giáo viên, giảng viên được biên chế tương đối đầy đủ, đảm bảo chất lượng.

Là những sĩ quan biệt phái đầu tiên của Bộ tư lệnh Thủ đô Hà Nội, đã 45 năm, kể từ ngày nhận nhiệm vụ, tất cả anh em chúng tôi lớp đó về nghỉ hưu đã lâu, nhưng những năm tháng làm sĩ quan biệt phái nhiều gian khó, đầy ắp kỷ niệm sẽ mãi không bao giờ quên.

Đại tá NGUYỄN NGỌC HIỆP, nguyên Phó giám đốc Trung tâm Giáo dục quốc phòng Hà Nội 1