Sau những nhìn nhận về việc thành lập một lực lượng quân đội chung châu Âu sẽ gặp phải rất nhiều trở ngại, EU đã quyết định tập trung vào lĩnh vực tài chính để thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực quân sự giữa các nước thành viên. Theo kế hoạch hành động quốc phòng vừa được công bố, EU sẽ thành lập một quỹ chung nhằm thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu về quốc phòng và cùng sử dụng các thiết bị quân sự giữa các nước thành viên nhằm tiết kiệm hàng tỷ ơ-rô. Trong bối cảnh các nước thành viên EU đều buộc phải cắt giảm ngân sách quốc phòng do tài chính khó khăn thì đây quả là một “cứu cánh”.

leftcenterrightdel
Bà Phê-đê-ri-ca Mô-ghe-ri-ni (ngoài cùng, bên trái) tại cuộc họp báo về Kế hoạch hành động quốc phòng của EU tại Brúc-xen (Bỉ). Ảnh: Reuters 

Quan trọng hơn, khi thời điểm Anh rời EU đang tới gần và EU gia tăng quan ngại việc Mỹ có thể giảm cam kết đối với việc hỗ trợ an ninh cho các đồng minh NATO ở châu Âu dưới nhiệm kỳ của Tổng thống đắc cử Đô-nan Trăm (Donald Trump), kế hoạch trên của EU là một lựa chọn thích hợp nhằm bảo đảm mục tiêu tự chủ chiến lược về an ninh và quốc phòng. Còn nhớ trong chiến dịch vận động tranh cử, ông Đ.Trăm từng tuyên bố: “Nước Mỹ là trên hết”, tức là người Mỹ phải quan tâm đến chính nước mình trước tiên trước khi lo lắng cho bất cứ ai khác trên thế giới.

Tuy nhiên, theo Phó chủ tịch Ủy ban châu Âu Di-ki Ca-tai-nen (Jyrki Katainen) khẳng định, kế hoạch không liên quan gì đến các cuộc bầu cử tại Mỹ. Trong những năm gần đây, các nước thành viên đã thảo luận nhiều và nhất trí rằng, các nước châu Âu không có phương tiện để bảo vệ công dân của mình nếu không hợp tác với nhau trong lĩnh vực quốc phòng. Ông cho rằng, kế hoạch ngân sách quốc phòng vừa công bố sẽ cho phép các nước EU duy trì được sự an toàn mà mức chi tiêu quân sự không bị phình to.

Cùng với mối lo ngại việc Anh rời khỏi EU sẽ làm thất thu một khoản đóng góp tài chính không nhỏ và nguy cơ Mỹ sẽ cắt giảm chi tiêu trong hợp tác quân sự với các đồng minh, Ủy ban châu Âu đã đề xuất tăng nguồn lực nghiên cứu quốc phòng trong năm tới của khối lên 25 triệu ơ-rô và hướng tới mục tiêu 90 triệu ơ-rô vào năm 2020. 

Kế hoạch mới cũng nhằm khôi phục hợp tác quốc phòng giữa các nước thành viên vốn lỏng lẻo trong suốt thời gian qua do khủng hoảng tài chính trước nhu cầu đối phó với những thách thức an ninh chung ngày càng tăng. Theo đó, Ủy ban châu Âu nhất trí thành lập một quỹ chi tiêu quốc phòng chung với quy mô nhỏ có mức khởi điểm 5 tỷ ơ-rô mỗi năm. Dự kiến, quỹ này sẽ được thành lập vào năm 2017.

Việc thành lập quỹ sẽ cho phép EU luôn bảo đảm được nguồn ngân sách để chi cho các chương trình quốc phòng chung của khối như mua sắm máy bay trực thăng và máy bay quân sự với chi phí thấp, máy bay không người lái, hệ thống an ninh mạng và những thiết bị quân sự kỹ thuật cao khác.

Quỹ chi tiêu quốc phòng chung cho phép chính phủ các nước thành viên có thể đóng góp hoặc vay tiền, mở ra cơ hội để các ngân hàng đầu tư và ngân sách chung của EU chi tiền vào những dự án nghiên cứu quân sự. Hiện nay, Ngân hàng Đầu tư châu Âu vẫn bị cấm rót tiền vào các dự án quân sự nên việc thành lập quỹ chung dành cho quốc phòng được hy vọng sẽ khiến các nước thành viên đồng ý dỡ bỏ lệnh cấm này để ngân hàng trở thành một nhà tài trợ quan trọng cho quỹ.

Hiện nay, Ủy ban châu Âu đang kiểm soát ngân sách chung của EU với khoảng 150 tỷ ơ-rô mỗi năm. Các thành viên chủ chốt của EU như Pháp và Đức đã nhất trí rằng, đây là thời điểm thích hợp để sử dụng nguồn vốn này cho nghiên cứu quân sự. Việc chi tiêu của EU cho nghiên cứu quân sự đã giảm 1/3 kể từ năm 2006 khiến các nước thành viên hầu như phụ thuộc vào những khí tài quân sự hiện đại của Mỹ. Theo Reuters, ngay cả Pháp và Đức hiện vẫn đang sử dụng các máy bay vận tải quân sự lỗi thời, trong khi một số trực thăng hải quân thậm chí bị ngưng sử dụng vì lỗi kỹ thuật do đã quá cũ. Thế nhưng việc cắt giảm này lại không được bù đắp bằng cách tăng cường hợp tác giữa các nước thành viên mà theo tính toán của Brúc-xen, chính sự thiếu hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng đã khiến châu Âu tốn kém ít nhất 25 tỷ ơ-rô mỗi năm.

Pháp và Đức cũng như các nước thành viên đã nhận biết được rằng, việc chia sẻ nguồn lực giữa các nước thành viên là cách duy nhất để duy trì một lực lượng quân sự tương thích. Các quan chức EU đã dẫn chứng trường hợp của công ty MBDA liên doanh giữa ba nước Pháp, I-ta-li-a và Anh. Đây là công ty duy nhất của châu Âu được đánh giá có khả năng thiết kế và sản xuất các hệ thống tên lửa hiện đại đẳng cấp thế giới.

Sở dĩ châu Âu đạt được sự thống nhất khá suôn sẻ trong vấn đề tài chính quốc phòng lần này là do Anh, quốc gia luôn chống đến cùng việc thành lập quân đội chung, lần đầu tiên trong 6 năm qua đã không phản đối việc tăng ngân sách cho quốc phòng của khối. Các quan chức EU cho rằng, động thái của Anh có thể là tín hiệu cho thấy khả năng nước Anh sẽ vẫn tìm kiếm sự hợp tác chặt chẽ về quốc phòng với khối ngay cả sau khi rời khỏi EU do các mối đe dọa an ninh chung từ những chiến binh Hồi giáo và nhiều thách thức khác.

Đây cũng là một bước tiến đáng khích lệ trong bối cảnh châu Âu chia rẽ vì nhiều vấn đề, bao gồm cả hợp tác quốc phòng. Từ năm 2003, châu Âu từng có một kế hoạch quốc phòng chung nhưng luôn vấp phải sự phản đối của Anh do lo ngại tăng cường hội nhập quốc phòng nội khối có thể làm suy yếu Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Cao ủy EU phụ trách an ninh và đối ngoại Phê-đê-ri-ca Mô-ghe-ri-ni (Federica Mogherini) đã bày tỏ hy vọng các nước thành viên sẽ nhận thấy giá trị của kế hoạch này khi nó được triển khai. “Và đây chính xác là một lĩnh vực mà các nước thành viên sẽ nhận thấy giá trị gia tăng của EU rõ ràng nhất”, bà nhấn mạnh.

MAI NGUYÊN