QĐND Online - Việc Nga đưa ra đề xuất đặt kho vũ khí hóa học của Syria dưới sự kiểm soát của quốc tế ngay lập tức nhận được sự hoan nghênh của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó LHQ, Liên minh châu Âu, Liên đoàn Arab, Trung Quốc, Iran, Nhật Bản, Thổ Nhĩ Kỳ... Ngoại trưởng Mỹ John Kerry cho rằng, việc đặt kho vũ khí hóa học dưới sự giám sát của quốc tế có thể là “con đường lý tưởng” để giải trừ vũ khí, nhưng cảnh báo điều này sẽ "vô cùng khó khăn".

“Giải mã” kho vũ khí hóa học thế giới

Theo nhật báo Le Monde (Pháp), trong lịch sử thế giới, vũ khí hóa học đã được sử dụng trong chiến tranh ít nhất 10 lần, trong đó có đến 6 lần được sử dụng trong giai đoạn 1915-1988.

Vũ khí hóa học lần sử dụng đầu tiên của thế kỷ 20 là trong Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, vào năm 1915. Khi đó, quân đội Đức đã dùng vũ khí hóa học tấn công Pháp. Trong cuộc chiến tranh Nhật-Trung (1938-1942), quân đội Nhật cũng sử dụng vũ khí hóa học tấn công quân nhân và thường dân Trung Quốc. Trong chiến tranh Việt Nam, quân đội Mỹ đã sử dụng chất khai quang có nồng độ cực cao, gây hậu quả nặng nề trong nhiều năm sau này. Còn trong thế kỷ 21 này, lần sử dụng vũ khí hóa học đầu tiên có lẽ là tại Syria, vào tháng 3, 4, 5 và tháng 8 vừa qua.

Một kho chứa chất độc được tìm thấy ở thành phố Banias (Syria). Ảnh: fdesouche.com.

Theo tờ Le Monde, hai nước sở hữu kho vũ khí lớn nhất thế giới là Nga và Mỹ, trong đó Moscow sở hữu khoảng 40.000 tấn, còn Washington có khoảng hơn 30.000 tấn. Là thành viên ký Công ước cấm vũ khí hóa học, cả hai cường quốc này đang tiêu hủy dần kho vũ khí độc hại này. Mỹ đã phá hủy tới 90% số lượng vũ khí mà họ tuyên bố là còn tồn lại từ thời kì hậu Chiến tranh Lạnh. Mặc dù vậy, nước này vẫn còn tới 2.359 tấn khí mù tạc gây chết người được lưu trữ ở Colorado và 523 tấn hơi độc làm rộp da hoặc gây tổn hại thần kinh ở Kentucky mà Lầu Năm Góc dự định sẽ tiêu hủy hết vào năm 2019 và năm 2023. Trong khi đó, Nga đã phá hủy hơn 76% trong tổng số 40.000 tấn các chất hóa học được thừa hưởng từ quân đội Soviet. Tuy nhiên, hai quốc gia này vẫn đang nghi kị lẫn nhau về tính thành thật của những tuyên bố này.

Nhìn sang Iran, Le Monde cho hay, Tehran đã tuyên bố từ bỏ tất cả chương trình phát triển vũ khí hóa học và đã mở cửa cho các thanh sát viên quốc tế đến kiểm tra, thế nhưng, Mỹ vẫn nghi ngờ Iran tiếp tục phát triển vũ khí hóa học.

Đối với Syria, chương trình vũ khí hóa học của nước này bắt đầu được đẩy mạnh từ những năm 1980. Ước tính kho vũ khí hóa học của Syria có thể là 1.000 tấn, trong đó có khí sarin và mù tạc. Phát biểu trước các nghị sĩ Mỹ ngày 10-9, Ngoại trưởng John Kerry cho biết, một vài trong số các chất hóa học này là các thành phần cực độc nếu được trộn vào nhau, trong khi các chất hóa học khác có thể được cất giữ trong thùng. 

Quá trình xử lý tốn kém và phức tạp

Năm 1993 Công ước cấm vũ khí hóa học (CWC) ra đời và chính thức có hiệu lực từ năm 1997. Từ đó, có khoảng 80% kho vũ khí hóa học trên thế giới bị phá hủy.

Tuy nhiên, để vô hiệu hóa các vũ khí này là một quá trình lâu dài, bởi lẽ sản xuất vũ khí hóa học đã khó nhưng phá hủy chúng thì tốn kém và phức tạp hơn rất nhiều. “Nước Mỹ đã chi khoảng 35 tỷ USD để tiêu hủy 90% số lượng vũ khí hóa học trong kho của họ trong hai thập kỷ và họ dự tính sẽ dành thêm 6-7 tỷ USD nữa để hoàn tất việc này”, AFP, cho hay.

Đối với Syria, việc tiêu hủy vũ khí hóa học trước hết đòi hỏi sự hợp tác toàn diện của Damascus. Nếu đề xuất đặt kho vũ khí hóa học của Syria dưới sự kiểm soát của quốc tế của Nga được thực hiện, điều đó đồng nghĩa với chính quyền Tổng thống Assad phải có sự thay đổi triệt để lập trường. Theo đó, bước đầu tiên Damascus phải ký ngay lập tức CWC, sau đó, chính quyền Syria sẽ phải khai báo toàn bộ kho vũ khí của họ và chấp nhận cho các thanh tra quốc tế đến tận nơi để kiểm tra thật chi tiết. Trong tuyên bố gửi hãng thông tấn Nga Interfax ngày 10-9, Ngoại trưởng Syria Walid al-MuallemMuallem nêu rõ: “Chúng tôi sẵn sàng nêu rõ vị trí cất giữ vũ khí hóa học, ngừng sản xuất vũ khí hóa học và cho phép các đại diện của Nga cũng như các nước khác và LHQ tham quan các kho vũ khí này. Chúng tôi muốn tham gia hiệp ước cấm vũ khí hóa học. Chúng tôi sẽ tôn trọng các cam kết của mình liên quan đến hiệp ước trên, kể cả cung cấp thông tin về những vũ khí này”.

Cho dù diễn ra suôn sẻ, kế hoạch vô hiệu hóa kho vũ khí hóa học của Syria sẽ kéo dài nhiều năm và tốn hàng tỷ USD. Ngoài ra, việc vô hiệu hóa kho vũ khí này còn tùy thuộc vào yếu tố là tác nhân hóa học có đã được gắn vào các rocket hay các tên lửa (như trường hợp của Mỹ) hay vẫn còn được tàng trữ dưới dạng sẵn sàng được sử dụng (như trường hợp của Nga). Trong trường hợp đầu tiên, các vũ khí hóa học sẽ được tiêu hủy trong các nhà máy thích hợp, còn trong trường hợp thứ hai, việc vô hiệu hóa sẽ được thực hiện bằng cách bơm vào một hợp chất hóa học để làm mất tác dụng của những vũ khí hóa học đó.

PHƯƠNG LINH Theo Le Monde, AFP)