QĐND - Hội đồng An ninh Quốc gia Nhật Bản (NSC) mới đây đã cho phép Nhật Bản xuất khẩu lô thiết bị quân sự sang Anh và Mỹ. Động thái này mở đường cho hoạt động xuất khẩu vũ khí tại Nhật Bản ra nước ngoài, điều vẫn bị ngăn cấm trong nhiều thập niên do những quy định trong bản Hiến pháp hòa bình của nước này.

Những lô hàng đầu tiên

Lô thiết bị quân sự đầu tiên được đưa ra nước ngoài là kết quả của cả một quá trình mà Nhật Bản chuẩn bị theo hướng giảm bớt những hạn chế đối với việc xuất khẩu vũ khí và hoạt động của quân đội nước này nói chung. Đầu tiên phải kể tới những chuẩn bị về mặt pháp lý, theo đó, Nhật Bản đã xem xét lại Điều 9 Hiến pháp hòa bình, mở đường cho việc ban hành ba nguyên tắc mới về chuyển giao trang thiết bị vũ khí và nới lỏng lệnh cấm xuất khẩu vũ khí. Tới tháng 4-2014, Nhật Bản đã thông qua ba nguyên tắc mới này, đồng nghĩa với việc lệnh cấm xuất khẩu vũ khí được hủy bỏ.

Tàu ngầm lớp Soryu Nhật Bản dự kiến sẽ bán cho Ô-xtrây-li-a. Ảnh: Getty Images

Ba nguyên tắc mới nêu rõ: Nhật Bản sẽ tiếp tục giữ vững triết lý cơ bản của một nhà nước hòa bình tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc (LHQ). Nhật Bản sẽ cấm xuất khẩu vũ khí sang những nước tham gia các cuộc xung đột. Lệnh cấm cũng áp dụng khi việc xuất khẩu vi phạm các nghị quyết của LHQ. Nhật Bản sẽ cho phép xuất khẩu vũ khí chỉ khi các vũ khí này phục vụ mục đích đóng góp cho hợp tác quốc tế, mục đích hòa bình và nhân đạo cũng như phục vụ các lợi ích an ninh của Nhật Bản. Tuy nhiên, cho dù hoạt động xuất khẩu vũ khí được cấp phép thì Nhật Bản cũng có kế hoạch áp dụng các biện pháp kiểm tra ngặt nghèo và minh bạch hóa quá trình xuất khẩu. Việc sử dụng giấu giếm và chuyển giao thiết bị Nhật Bản cho các bên thứ ba cũng sẽ bị kiểm soát.

Điểm đáng chú ý là những nguyên tắc mới cho phép Nhật Bản có thể chuyển giao công nghệ quân sự cho các đối tác hoặc các đồng minh và cùng nhau phát triển các hệ thống vũ khí. Lô hàng xuất sang Anh lần đầu tiên này là để cùng hợp tác, phát triển chương trình tên lửa không đối không Meteor. Meteor là loại tên lửa có tốc độ cực nhanh và tầm bắn đạt hơn 100km, nhằm phục vụ cho việc cải thiện khả năng đánh chặn của các máy bay Eurofighter, Gripen và Rafale. Trong hợp tác với Anh liên quan tới tên lửa Meteor, phía Nhật Bản bảo đảm sản xuất một số thành phần có yêu cầu kỹ thuật cao và tốn kém. Hãng Kyodo tiết lộ, trong tương lai, Nhật Bản sẽ nhập khẩu tên lửa này trang bị cho máy bay chiến đấu tàng hình F-35 mua của Mỹ.

Còn lô hàng tới Mỹ là các thiết bị, chi tiết được sử dụng trong hệ thống tên lửa PAC-2 sẽ được bán cho Ca-ta. Theo tiết lộ của nhật báo Nikkei, lô thiết bị của Nhật xuất sang Mỹ là thành phần chủ yếu của một thiết bị hồng ngoại được gắn ở đầu tên lửa có chức năng xác định và vây dồn các mục tiêu.

Ngoài ra, Nhật Bản cũng mới ký với Ô-xtrây-li-a một thỏa thuận về việc chuyển giao thiết bị và công nghệ quốc phòng. Trong tương lai gần, Nhật Bản cũng dự kiến xuất khẩu thiết bị quân sự cho Ấn Độ và lô hàng đầu tiên này có thể sẽ là máy bay quân sự US-2.

Lời giải cho bài toán an ninh và kinh tế?

Trong bối cảnh trật tự an ninh khu vực và toàn cầu có nhiều biến động, động thái điều chỉnh này của Thủ tướng Nhật Bản Sin-dô A-bê được cho là nằm trong nỗ lực sửa đổi chính sách an ninh-quốc phòng của Nhật Bản, nhằm đối phó với những mối đe dọa an ninh mới, đồng thời mở đường để Nhật Bản đóng vai trò tích cực hơn trong nền an ninh khu vực cũng như thế giới.

Một trong những điều chỉnh rõ nét là việc Nhật Bản gia tăng sức mạnh và quyền hạn của quân đội trong thời gian gần đây. Mới đây, theo hãng tin Kyodo, Tô-ki-ô đang xem xét việc xây dựng một đạo luật mới, mà theo đó, Lực lượng phòng vệ (SDF) được phép cung cấp vũ khí và đạn dược cho Mỹ và đồng minh, thậm chí là cả các nước khác như một phần trong các hoạt động hỗ trợ hậu cần. Trong cuộc họp thường kỳ của Quốc hội Nhật Bản vào năm 2015, chính phủ Nhật Bản sẽ tiếp tục đẩy mạnh các đạo luật nhằm tăng quyền cho quân đội. Theo nguồn tin của hãng Kyodo, ông Sin-dô A-bê đang nỗ lực loại bỏ những hạn chế đối với quân đội nhằm mang lại tư thế chủ động hơn cho Nhật Bản trong các vấn đề thế giới và an ninh khu vực.

Còn theo giải thích của chính phủ Nhật Bản, việc cho phép các doanh nghiệp quốc phòng xuất khẩu vũ khí là nhằm giảm chi phí cao mà chính phủ phải bỏ ra để mua sắm vũ khí. Do ngành công nghiệp quốc phòng Nhật Bản còn phân tán và sản xuất trên quy mô nhỏ nên chính phủ có khi phải trả mức giá cao gấp 2-3 lần để mua vũ khí từ các công ty trong nước so với mức giá mà các nước khác phải trả để mua vũ khí tương tự. Hơn nữa đến nay, hầu như Nhật không được tham gia các dự án quốc tế về phát triển vũ khí chung đang được sử dụng để cho ra các hệ thống vũ khí phức tạp và đắt đỏ. Vì vậy có thể hiểu, chính phủ của ông Sin-dô A-bê đang muốn mở rộng và bảo đảm sự phát triển của ngành công nghiệp quốc phòng Nhật Bản nhằm tham gia vào các chương trình phát triển vũ khí quốc tế mà nước nào cũng thèm muốn vì những lợi ích chiến lược cả về an ninh, kinh tế và chính trị. Nhưng dưới con mắt của các nhà phân tích, Tô-ki-ô đang có tham vọng trở thành một nhà xuất khẩu vũ khí mới của của châu Á.

Tuy nhiên, giới phân tích đánh giá, chặng đường chinh phục thị trường vũ khí của Nhật Bản sẽ không đơn giản trong bối cảnh sự cạnh tranh trên thị trường vũ khí thế giới đang rất khốc liệt. Theo dự báo của một số chuyên gia, xuất khẩu quốc phòng của Nhật sẽ ở dưới mức 1 tỷ USD/năm trong nhiều năm nữa. Đây là con số quá khiêm nhường với khả năng xuất khẩu của các cường quốc vũ khí khác trên thế giới.

Lẽ tất nhiên, những điều chỉnh chính sách an ninh-quốc phòng nói trên của Nhật Bản không tránh khỏi sự nghi ngại của các quốc gia láng giềng như Trung Quốc và Hàn Quốc, những nước cho rằng Nhật Bản đang đánh mất thái độ ôn hòa. Tuy nhiên, Tô-ki-ô đã khẳng định rằng, sau khi sửa đổi chính sách xuất khẩu vũ khí, Nhật Bản không có ý định trở thành một siêu cường quân sự mà họ sẽ tập trung chủ yếu vào các phương tiện quốc phòng không gây sát thương như tàu tuần tra, tàu rà quét thủy lôi, máy bay phi chiến đấu, đồng thời cam kết không xuất khẩu các loại vũ khí như xe tăng, máy bay chiến đấu.

XUÂN PHONG