Khoan lấy bột răng để phân tích ADN trên mẫu hài cốt. Ảnh tư liệu.

Việc xác định tên liệt sĩ khuyết danh là vấn đề mang tính xã hội, nhân văn cao cả. Song, điều kiện chiến tranh vốn ác liệt và khắc nghiệt, trong số các di hài liệt sĩ, còn có hàng trăm nghìn người chưa thể xác định được tên tuổi, quê quán... Dựa vào những thành tựu nghiên cứu về gen, Viện Pháp y Quân đội đã triển khai đề tài "Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật phân tích ADN trong việc giám định hài cốt liệt sĩ" và đã thu được những kết quả tốt. Trong bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu với bạn đọc phương pháp giám định hài cốt liệt sĩ khoa học, chính xác này.

Đất nước qua mấy cuộc trường chinh kháng chiến, máu của các anh hùng, liệt sĩ thấm đỏ từng tấc đất. Ngay trong chiến đấu, công tác thương binh-tử sĩ đã được quan tâm. Người trước ngã xuống, người sau xông lên… Hòa bình, thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước, quân đội cùng các ngành, các địa phương và nhân dân không quản khó khăn, tích cực tìm kiếm, quy tập di hài các anh về nghĩa trang liệt sĩ. Tuy vậy, vẫn còn hàng trăm nghìn liệt sĩ chưa thể xác định danh tính.

Để nhận dạng cá thể đối với việc khảo cổ, khai quật, trước đây đã được thực hiện bằng phương pháp hình thái học, so sánh đối chiếu hồ sơ răng, lồng ảnh vào xương sọ bằng hệ thống gương bán mạ hoặc kỹ thuật vi tính tái tạo khuôn mặt trên cơ sở phân tích hài cốt. Tuy nhiên, phương pháp này độ chính xác không cao, hơn nữa cần phải có những mẫu hài cốt tương đối nguyên vẹn và có những đặc thù riêng. Ngày nay, lĩnh vực công nghệ sinh học phát triển nên việc giám định, nhận dạng cá thể cho kết quả rất tốt. Phương pháp giám định hài cốt liệt sĩ dựa trên kỹ thuật sinh học phân tử thông qua việc xác định ADN là biện pháp khoa học, khách quan bởi từ tính chất di truyền học, thông qua xác định ADN trên xương để đối chiếu với mẫu ADN của thân nhân liệt sĩ sẽ cho kết quả chính xác nhất. Sử dụng kỹ thuật phân tích ADN sẽ giải quyết được các trường hợp mà các phương pháp khác không thể giải quyết được.

Vậy muốn giám định hài cốt liệt sĩ cần có những điều kiện gì? Chúng tôi đã trao đổi với các chuyên gia, kỹ thuật viên của Viện Pháp y Quân đội về vấn đề này.

Từ hàng chục các trường hợp hài cốt liệt sĩ đã được giám định, xác định chính xác tên tuổi, nhóm thực hiện đề tài này của Viện Pháp y Quân đội đã xây dựng hoàn chỉnh quy trình giám định. Thượng tá Vũ Văn An, Trưởng khoa Xét nghiệm, Thượng tá Nguyễn Văn Hòa, Trưởng khoa Khám nghiệm của Viện đã khái quát quy trình và chúng tôi xin thông tin lại để bạn đọc, đặc biệt là thân nhân liệt sĩ hiểu rõ. Trước hết, từ thực tế khá phức tạp của điều kiện chiến tranh và điều kiện cụ thể của từng di hài, chúng ta thấy rằng, có khá nhiều di cốt của các liệt sĩ thiếu (thậm chí không có thông tin) nên việc sàng lọc, tìm kiếm thông tin là rất cần thiết. Có thể, có liệt sĩ chỉ còn lại một phần xương cốt. Có thể, trong một ngôi mộ, phần xương cốt đó không phải của một người… Do vậy, để giám định, cần thu thập được mẫu hài cốt (xương hoặc răng) tiến hành giám định kỳ đầu nhằm trả lời hàng loạt các câu hỏi: Đó có phải là xương, răng của người không? Độ tuổi? Tầm vóc? Giới tính? Chủng tộc? Số lượng cá thể?... Những câu trả lời sẽ thỏa mãn dần với thông tin có được của các liệt sĩ. Ví dụ, đó là hài cốt nam hay nữ, có độ tuổi bao nhiêu…? Liệt sĩ cần tìm khi hy sinh có trong độ tuổi ấy, vóc dáng có phù hợp không?... Đồng thời với thu thập mẫu hài cốt, phải tiến hành thu thập mẫu sản phẩm (máu, tóc, nước bọt…) của các cá thể thuộc phả hệ dòng họ mẹ nghi có liên quan đến mẫu hài cốt giám định. Ví dụ: Trong trường hợp mộ liệt sĩ Nguyễn Văn Ảnh, quê Phú Thọ nhưng bia mộ ghi Nguyễn Văn Ánh, quê ở Vĩnh Phú, trùng ngày, tháng, năm sinh và ngày, tháng, năm hy sinh… (thông tin có phần sai lệch tên, quê quán), muốn xác định chính xác có phải liệt sĩ Ảnh và Ánh là một hay không thì cần lấy xương (tốt nhất là răng) để phân tích ADN. Phần mẫu sản phẩm của người thân đang sống (phải lấy theo phả hệ di truyền dòng mẹ, là mẹ, là chị gái, em gái… của liệt sĩ). Các kỹ thuật viên sẽ tiến hành phân tích ADN ti thể tách chiết từ hai mẫu này bằng các phương pháp khoa học như điện di, tinh sạch, tiến hành phản ứng… để phân tích trình tự gen hài cốt và sản phẩm, rút ra kết luận cuối cùng.

Các nhà khoa học trên thế giới và Việt Nam đã công nhận và khẳng định tính chính xác của kỹ thuật phân tích ADN. Quy trình phân tích ADN ti thể đòi hỏi không quá phức tạp về điều kiện trang bị, hóa chất… Hiện tại, nhiều phòng thí nghiệm sinh học phân tử tại Việt Nam có thể thực hiện tốt kỹ thuật này. Song, cho đến nay, ở nước ta số hài cốt liệt sĩ được giám định bằng phương pháp này chưa nhiều là bởi giám định ADN qua thân nhân dòng họ mẹ đòi hỏi nhiều thời gian, chi phí khá tốn kém... Đại tá, PGS, TS Nguyễn Trọng Toàn, Viện trưởng cho biết: Qua khảo sát, có hơn 200.000 trường hợp liệt sĩ khuyết danh chưa rõ các thông tin, chưa xác định được phả hệ. Chính vì vậy, khi tiến hành công trình giám định gien, các anh còn xác lập phần mềm quản lý tàng thư liệt sĩ. Phần mềm này giúp hỗ trợ cho công tác thu thập, quản lý thông tin cá nhân (tên tuổi, quê quán, đơn vị, chức vụ, hoàn cảnh hy sinh; thông tin về hài cốt, di vật; thông tin về phả hệ…).

Tìm thấy tên tuổi, hài cốt của một liệt sĩ là làm vơi đi nỗi đau của các gia đình, luôn là mong mỏi chung của toàn xã hội. Với những người còn sống hôm nay, đó là tấm lòng tri ân với người đã ngã xuống vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Đảng, Nhà nước, Quân đội đã và đang dành nhiều công sức cho việc quy tập, tìm kiếm mộ liệt sĩ. Tháng tháng, năm năm vẫn có những người lính thuộc các đội quy tập xuyên rừng, lội suối (cả trên đất bạn) để đưa những chiến sĩ đã ngã xuống về với Đất Mẹ. Trên khắp đất nước, vẫn còn hàng ngàn ngôi mộ liệt sĩ khuyết danh, tìm, trả lại tên cho các liệt sĩ là ước vọng lớn lao của các gia đình, của những người làm công tác giám định. Nhưng, đất nước còn nghèo, nhiều gia cảnh thân nhân liệt sĩ còn khó khăn… Mong sao, các đoàn thể, các nhà hảo tâm chung tay góp sức, có thêm phần kinh phí, tạo ra quỹ hỗ trợ việc giám định hài cốt các liệt sĩ.

NGÔ ANH THU