Trở về nơi Báo Quân đội nhân dân ra số đầu tiên

Đoàn đại biểu Báo Quân đội nhân dân và lãnh đạo địa phương tại Nhà văn hóa thôn Khau Diều. Ảnh: ĐẶNG XUÂN CHIẾN.

Cách đây gần 60 năm, Báo Quân đội nhân dân ra số đầu tiên tại thôn Khau Diều, xã Định Biên, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên (20-10-1950). Báo Quân đội nhân dân đã vận động các doanh nghiệp xây dựng bia di tích lịch sử ghi lại mốc ra đời quan trọng của tờ báo và nhà văn hóa thôn Khau Diều. Vừa qua, Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch đã công nhận nơi ra đời Báo Quân đội nhân dân là Di tích lịch sử cấp Quốc gia, là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Đúng vào dịp kỉ niệm 65 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, chúng tôi về thăm thôn Khau Diều với mục đích tìm hiểu xem có thể giúp công trình gì cho bà con nơi đây trong dịp kỉ niệm 60 năm ngày ra số Báo Quân đội nhân dân đầu tiên. Đây cũng là nguyện vọng của các Cựu chiến binh của báo ở phía Nam.

Tiết trời đầu đông se lạnh, những hạt mưa bụi bay bay dính vào kính xe làm cảnh vật mờ nhòa trong tầm nhìn, khiến lòng tôi nao nao khôn tả. Qua thành phố Thái Nguyên chừng ba mươi ki-lô-mét, xe chúng tôi rẽ trái, vào huyện Định Hóa, nơi được mệnh danh là “Thủ đô gió ngàn”. Đường đi quanh co, nhựa trải phẳng lì, những đồi cọ, đồi chè xanh ngăn ngắt hai bên đường tạo nên bức tranh quê mộc mạc mà sâu lắng. Càng gần đến trung tâm xã Định Biên, hai bên đường nhà cửa san sát, cờ đỏ sao vàng chào mừng 65 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam bay phấp phới, không khí lễ hội tràn ngập khắp nơi. Tại đình làng Quặng, rất đông thanh niên nam, nữ đang tập hát chuẩn bị cho đêm văn nghệ truyền hình trực tiếp của Đài Truyền hình Thái Nguyên. Trong nhà văn hóa xã khang trang do Tổng cục Chính trị xây tặng, chúng tôi không nén được xúc động khi được xem những hình ảnh tư liệu treo trên tường. Tấm ảnh “Công nhân Xưởng in Báo Quân đội nhân dân đang làm báo tại xã Định Biên năm 1950” và ảnh chụp bản  số 1 Báo Quân đội nhân dân ngày 22-10-1950 được treo trang trọng.  

Đồng chí Ma Khánh Huân, Chủ tịch UBND xã Định Biên vồn vã đón chúng tôi như  người thân lâu ngày gặp lại. Chúng tôi biết nhau từ lần khánh thành bia di tích và nhà văn hóa. Năm đó, ông Lê Văn Kiểm, Tổng giám đốc công ty Golf Long Thành (Đồng Nai),  nhà tài trợ xây dựng công trình đã ra dự lễ. Thế mà thấm thoát đã ba năm rồi.  Anh Huân khoe với chúng tôi, cách đấy ít ngày Thượng tướng Bùi Văn Huấn, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị  đã lên dự lễ  khánh thành con đường vào hầm  5 cửa tại xóm Thâm Tắng, nơi năm xưa Tổng cục Chính trị và Đại tướng Nguyễn Chí Thanh làm việc. Xã Định Biên có nhiều bia ghi dấu ấn thời kháng chiến, nhưng anh Huân cho biết chỉ có hai địa chỉ được Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử. Đó là đình làng Quặng, nơi hợp nhất Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân, Cứu quốc quân và các tổ chức vũ trang cách mạng trong cả nước thành Việt Nam giải phóng quân vào ngày 15-5-1945 và địa điểm Báo Quân đội nhân dân ra số đầu tiên, 20-10-1950.

Xã Định Biên có 643 hộ dân sinh sống, đa số là người Tày. Người dân nơi đây sống bằng nghề nông trồng lúa, hoa màu và trồng chè. Tổng sản lượng cây có hạt năm 2009 đạt 1.711 tấn, tăng 2% so với cùng kì năm ngoái. Hiện toàn xã có 61,7ha trồng chè. Bà con xã Định Biên đi đầu trong phong trào trồng rừng và bảo vệ rừng, năm 2009 trồng rừng mới được 42,6ha. Về chăn nuôi, xã có 240 con trâu, 10 con bò, 2.130 con lợn, 12.000 gia cầm. Lĩnh vực thương mại, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ còn nhỏ lẻ, chủ yếu là dệt mành cọ, nghề mộc dân dụng, giá trị sản xuất năm 2009 ước đạt 580 triệu đồng.

Đồng chí Nông Đình Long, Bí thư chi bộ thôn Khau Diều đưa chúng tôi lên thăm bia di tích và nhà văn hóa thôn Khau Diều. Con đường lên bia giờ đây đã trám xi măng sạch sẽ, ô tô bốn chỗ có thể lên được. Tôi nhớ hơn ba năm trước con đường um tùm cỏ lác, chật hẹp, xe gắn máy đi còn khó khăn. Từ dưới chân núi lên bia chừng 75m. Bia được thiết kế hình lá cờ Tổ quốc, cán là ngọn bút, ốp đá màu đỏ thẫm ghi sự kiện Báo Quân đội nhân dân ra số đầu ngày 20-10-1950. Trên bia ghi rõ lời căn dặn Báo Quân đội nhân dân của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Nói những điều thật thiết thực, đúng đường lối chính trị, ít tếu, viết ngắn, giản dị, vẽ dễ hiểu, trình bày rõ ràng, ít tiếp sang trang khác…”.  Đài bia đặt trên bộ tam cấp bằng đá hoa cương. Phía sau là rừng cây tươi tốt, đặc biệt có cây đa cao ngất, xòe tán như che mát cho những người làm Báo Quân đội. Cây đa này chỉ là cây đa con, còn cách đây 60 năm, nơi đó có 3 cây đa cao ngất làm mốc để cho các phóng viên Báo Quân đội nhân dân tìm về tòa soạn mình.

Tôi thắp nén hương bên bia mà trong lòng trào dâng bao cảm xúc. Tôi nhớ đến những thế hệ phóng viên đầu tiên của Báo Quân đội nhân dân mà tôi chỉ biết tên, chưa được gặp họ: Trần Cư, Lê Bách, Vũ Cao, Từ Bích Hoàng, Trúc Kỳ, Mai Văn Hiến, Vũ Tú Nam, Dương Bích Liên… Hình ảnh những liệt sĩ đầu tiên của báo Trần Đăng, Hoàng Lộc, Thâm Tâm cũng như đang trở về qua làn khói hương.

Bia di tích của báo thật đẹp, lưng tựa vào núi, mặt nhìn xuống cánh đồng Khau Diều rộng mênh mông. Tôi đã nghe những người dân trong thôn giải thích hai chữ “Khau Diều” tiếng Tày. Khau là núi, Diều là cánh đồng rộng và cũng có nghĩa là cánh diều. Chỉ hai tiếng đó thôi đã nói lên tâm hồn người dân nơi đây khoáng đạt, lãng mạn và rộng mở. Đồng chí Nông Đình Long chỉ sân gạch trước nhà văn hóa nói:

- Từ ngày có nhà văn hóa, đời sống tinh thần của bà con trong thôn được nâng lên. Chiều chiều các thanh niên, nam nữ lên đây chơi cầu lông, bóng chuyền, bóng đá. Những buổi thi đấu giao lưu giữa thanh niên trong thôn với nhau lúc nào cũng đông như hội vậy.

Trưởng thôn Hoàng Văn Vẻ kéo tay chúng tôi vào nhà văn hóa khoe: “Mới ngày 18-11 vừa qua thôn chúng tôi được đón nhận danh hiệu “Làng văn hóa” cấp huyện, có được danh hiệu này cũng là nhờ Báo Quân đội nhân dân xây cho chúng tôi nhà văn hóa to đẹp đấy.

Tôi hỏi vui:

- Trước đây thôn có đội bóng đá nữ với cô đội trưởng Trần Thị Bích tả xung hữu đột, làm các thôn khác phải e dè kiêng nể, bây giờ các cô ấy còn đá nữa không? 

Anh Vẻ tủm tỉm cười, chỉ tay lên tường treo một loạt cờ thưởng óng ánh đỏ vàng “Đại hội thể dục thể thao xã Định Biên năm 2009 tặng giải nhì bóng đá nữ”, “Giải ba bóng đá nam”,  “Giải ba bóng chuyền”… Ngạc nhiên hơn tôi còn thấy tờ báo tường của xã Định Biên trình bày trang nhã với nhiều bài thơ xúc động treo trên tường. Tôi đọc bài thơ “Tình người” của tác giả Vũ Việt Hồng:

Tình cờ đọc báo hôm nay

Thấy bài thơ bạn đắm say tình người

Dù cho cách trở núi đồi

Yêu nhau rung động tình đời thành thơ

Giữa rừng Thàn Mát năm xưa

Gió rung rinh thổi ước mơ thành lời

Cám ơn bạn đã tặng tôi

Một bài thơ ấm tình người năm xưa.

Tôi hỏi anh Nông Đình Long:

- Đây chắc là bài thơ của Thiếu tướng Vũ Việt Hồng?

Anh Long bùi ngùi:

- Thiếu tướng Vũ Việt Hồng mất rồi, tờ báo này do ông Hoàng Văn Luận chủ biên, ông Luận đưa bài thơ này của ông vào như thể hiện tình của người em rể và để mọi người hiểu thêm tình cảm của vị lão thành cách mạng.

Công nhân Xưởng in Báo Quân đội nhân dân làm báo tại xã Định Biên năm 1950. Ảnh tư liệu.

Tôi đã từng gặp vợ chồng ông Hoàng Văn Luận, được nghe bà Ma Thị Bảy kể về người anh trai của mình theo cách mạng từ năm 13 tuổi. Tôi còn được ông Hoàng Văn Luận kể lại nhiều chuyện về những kỉ niệm với những nhà báo đầu tiên của Báo Quân đội nhân dân. Ấn tượng nhất là vào cuối năm 1950, khi ông  Luận mới 6 tuổi thì tòa soạn Báo Quân đội nhân dân về thôn Khau Diều. Nhìn qua hàng rào, thấy anh bộ đội ngồi đánh máy tành tạch. Tò mò ông chui rào vào xem. Anh bộ đội không những không mắng ông mà còn kéo ông lại cho sờ mó lên máy đánh chữ và nói: “Sau này lớn lên cháu cố học theo nghề báo nhé”. Kỉ niệm đó không ngờ lại là động lực để ông viết lách, đến giờ về nghỉ hưu ông vẫn viết cho nhiều báo.

Anh Long khoe: “Tờ báo tường vừa rồi đưa đi thi huyện giật giải ba. Sắp tới, nếu Tòa soạn có tổ chức CLB đọc Báo Quân đội nhân dân cho chúng tôi thì sẽ cử ông Luận làm chủ nhiệm câu lạc bộ”.

Chúng tôi đến thăm gia đình chị Ngô Thị Phương ở thôn Khau Diều. Chị dừng tay dệt mành cọ, vui vẻ mời chúng tôi uống nước, rồi nói:

- Nhờ Báo Quân đội nhân dân giúp đỡ khung dệt mành cọ và cho vay vốn  nên năm nay nhà em kinh tế cũng khá lên.

Trưởng thôn Hoàng Văn Vẻ  cho biết, Báo Quân đội nhân dân đã cho 15 gia đình khó khăn trong thôn Khau Diều mượn mỗi gia đình một triệu đồng và tặng một khung dệt mành cọ trị giá 1,5 triệu đồng. Nhờ đó bà con nghèo trong thôn như gia đình chị Ngô Thị Phượng, chị Hoàng Thị Ánh, Ma Thị Hà, Ma Thị Láng… có công ăn việc làm.

Chiều hôm đó, chúng tôi có một buổi làm việc với UBND xã Định Biên. Các anh đề đạt nguyện vọng với chúng tôi, hiện nay mong nhất là Báo Quân đội nhân dân vận động giúp xây dựng cây cầu qua suối. Trên con đường chính của xã hiện nay có một đoạn qua suối. Người ta đã xây dựng cống thoát nước và làm đường bê tông để lưu thông xe cộ. Tuy nhiên, khi đến mùa nước lớn, đoạn đó bị ngập, người dân không thể đi được qua suối, phải chờ đến lúc nước rút…

Đồng chí Ma Khánh Huân dẫn chúng tôi vào thăm nhà mẹ liệt sĩ Triệu Thị Thi, 96 tuổi, ở làng Quặng, xã Định Biên. Căn nhà ọp ẹp của mẹ đã xuống cấp, các cột kèo bị mọt, không biết sẽ sập lúc nào. Mẹ Thi đã được UBND tỉnh Thái Nguyên  tặng bằng khen vì đã có thành tích tham gia trong cuộc kháng chiến chống Pháp xâm lược. Anh Ma Thịnh Giang, con trai của mẹ đã anh dũng hi sinh năm 1968 trên chiến trường miền Nam. Mẹ nói với chúng tôi: “Nhà cửa muốn đổ rồi các con ạ, các con cố giúp xây cho mẹ căn nhà mới nhé. Được sống một ngày trong nhà mới là mẹ toại nguyện rồi”. Anh Huân cho biết trong xã còn nhà mẹ liệt sĩ Phan Thị Khuyên ở thôn Gốc Thông cũng đang rất cần sự giúp đỡ của xã hội xây nhà tình nghĩa.

Thầy giáo Ma Khánh Đường, Hiệu trưởng Trường THCS Định Biên đến thăm và đề đạt nguyện vọng muốn nhờ Báo Quân đội nhân dân giúp cho trang, thiết bị và một số sách báo cho thư viện của trường.

Chúng tôi được biết, hướng tới kỉ niệm 60 năm ngày ra số báo đầu tiên, Báo Quân đội nhân dân sẽ có nhiều hoạt động thiết thực tuyên truyền sự lớn mạnh của tờ báo và có nhiều công trình đền ơn đáp nghĩa ở nơi đây.

ĐOÀN HOÀI TRUNG