QĐND - Kể từ ngày bộ đội trồng được cây lúa nước trên núi, hàng nghìn hộ dân trên vùng biên giới huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai không những thoát được cái nghèo, mà còn có cái ăn, cái để. Bà con đã thay đổi được nhận thức về canh tác cây trồng, bỏ đi các hủ tục lạc hậu… Một vùng đất chết đã hồi sinh.

Cán bộ Công ty 72 hướng dẫn bà con xã Ia Nan chăm sóc cà phê

Thoát nghèo nhờ chiếc “cần câu”

Lên Tây Nguyên, nói đến cây lúa nước của bộ đội mọc trên núi, nhiều người dân không hết ngỡ ngàng. Đất chua, đất phèn, mùa mưa thì nước dâng cao lai láng, mùa khô lại khô hạn, đất cằn nứt nẻ… cây cỏ sống được đã khó, huống gì cây lúa nước. Thế mà chỉ một năm sau khi bộ đội của Công ty 72 (Binh đoàn 15) đặt nhát cuốc khai phá, một vùng đất hoang dại bạc màu đã nhường chỗ cho những cánh đồng lúa xanh tốt, đầy bông và hạt. Trồng được cây lúa nước trên núi đã giúp hàng nghìn hộ đồng bào dân tộc người Giơ Rai ở vùng biên giới Đức Cơ đẩy lùi đói nghèo, lạc hậu. Người dân địa phương nghe và đi theo bộ đội, chung sức xây dựng vùng biên ngày càng phát triển về kinh tế, xã hội, mạnh về quốc phòng an ninh.

Con đường từ Quốc lộ 19 rẽ vào làng Tung, vùng biên giới Ðức Cơ dài hơn 7 km đã được nhựa hóa hoàn toàn. Hai bên đường nối tiếp nhau là những vườn cà phê sai trĩu quả, những cánh rừng cao su bạt ngàn, những đồng lúa xanh tốt hứa hẹn một mùa bội thu. Trong làng, những ngôi nhà mới xây theo kiểu "biệt thự mái Thái" rất khang trang, hàng hóa bày bán rất nhiều... minh chứng cho sự giàu có, phát triển bền vững. Hơn 70% số hộ khá, giàu là con số ấn tượng tại một làng quê vùng biên giới, nơi sinh sống của hơn 170 hộ dân, gần 750 nhân khẩu. Tất cả đều là người dân tộc Giơ Rai.

Gặp chúng tôi từ đầu làng, ông Siu Quí, già làng Tung vui vẻ dẫn chúng tôi đi thăm cánh đồng lúa nước của Công ty 72 đã bàn giao cho bà con. Vừa đi ông vừa giới thiệu những mô hình mới được bộ đội hướng dẫn cho bà con về trồng lúa nước hai vụ, cao su tiểu điền, cà phê, tiêu leo trên trụ sống… Già làng Siu Quí cho biết: Cách đây khoảng 7 năm, đời sống của nhân dân xã Ia Nan nói chung, làng Tung nói riêng gặp rất nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ đói, nghèo chiếm hơn 90%. Ngày tháng lao động vất vả, nhưng cuối năm cũng chỉ thu về 5-7 tạ lúa rẫy, một ít khoai, mì (sắn) chỉ đủ ăn từ sáu đến bảy tháng/năm, còn lại sống nhờ vào củ mài và rau rừng. Hậu quả của nghèo, đói vừa là nguyên nhân để một số gia đình đi theo bọn xấu, chặt cây phá rừng, đào đãi vàng và vượt biên trái phép, vừa phát sinh các tệ nạn xã hội như trộm cắp, di cư tự do... xảy ra trên địa bàn. Ðang loay hoay tìm lối thoát nghèo, thì dân làng được Công ty 72 đến tiếp sức. Bộ đội vừa tuyên truyền vận động bà con chuyển đổi cây trồng, vật nuôi theo mô hình VAC, vừa tuyển dụng con em địa phương vào làm công nhân. Công ty 72 đã khai hoang gần 14 ha đất, tiến hành trồng lúa nước, rồi trao cho bà con. Ðây thật sự là "chiếc cần câu" để giúp người dân làng Tung và một số vùng lân cận phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo, ổn định cuộc sống, góp phần giữ vững an ninh trật tự vùng biên giới. Hiện nay, làng không còn hộ nghèo đói, khoảng 30% số hộ trung bình khá, số còn lại là hộ khá và hộ giàu.

Cũng tâm trạng mừng vui như già làng Siu Quí, anh Rơ Lan Thức (57 tuổi) dân tộc Giơ Rai cho chúng tôi biết thêm: “ Hằng năm ngoài khám bệnh cấp thuốc điều trị miễn phí, Công ty 72 còn hỗ trợ gạo cho các gia đình khó khăn, tặng sách vở, sổ tiết kiệm cho các học sinh bệnh tật, vượt khó học tập hàng trăm triệu đồng. Thời gian gần đây, mặc dù giá cao su xuống thấp, nhưng thu nhập từ các nguồn trong mô hình VAC, đặc biệt là từ cây lúa nước nên mỗi năm gia đình cũng thu về gần 200 triệu đồng. Có tiền, vợ chồng tôi mới xây một ngôi nhà mái Thái rất đẹp khoảng 600 triệu đồng. Trong nhà đã có hai xe máy, một ti vi to, các vật dụng sinh hoạt đều được bà xã mua sắm đầy đủ. Chỉ có bộ đội Cụ Hồ mới chăm lo, giúp đỡ tận tình cho dân mình như vậy! ”.

Cán bộ Công ty 72 hướng dẫn bà con  xã Ia Nan trồng lúa nước.

Cuộc sống của người dân là tất cả

Gặp lại chúng tôi sau một chuyến công tác kiểm tra cơ sở vừa trở về, Ðại tá Phạm Văn Giang, Giám đốc Công ty 72 cho chúng tôi biết: Xác định trồng và phát triển được cây lúa nước trên vùng biên giới sẽ giúp bà con đồng bào các dân tộc thiểu số phát triển sản xuất, ổn định cuộc sống. Khi trồng được cây lúa nước, phát triển cay cao su, cà phê… sẽ làm thay đổi được nhận thức và những tập tục lạc hậu của người dân địa phương. Những năm đầu trồng cao su và cà phê chưa thu hoạch, mặc dù đã "dốc túi" hỗ trợ đồng bào tất cả lương thực, thực phẩm mà đơn vị có được, song đời sống bà con vẫn còn nhiều khó khăn. Thiếu tướng Đặng Anh Dũng, Tư lệnh Binh đoàn 15, lúc đó là Giám đốc Công ty 72 đã cùng với Ban giám đốc và Đảng ủy Công ty bàn cách tiếp tục giúp đồng bào vùng biên thoát nghèo, ổn định cuộc sống, trước mắt là giúp bà con trồng cây lúa nước. Mới nghe, nhiều người dân ở vùng biên giới Đức Cơ đã giãy nãy như "đỉa phải vôi". Theo họ thì ông cha từ nghìn đời nay có ai trồng lúa nước bao giờ đâu? Ở rừng đất đai nhiều, có thiếu đâu mà đi ngăn đập, khai hoang đất trồng lúa nước... Không nản, bộ đội vẫn tiếp tục khai hoang, cải tạo, phục hồi đất chua phèn và tiến hành đầu tư hơn 300 triệu đồng, trồng được gần 14 ha lúa nước, 3 km kênh mương thủy lợi.

Hôm trồng lúa, mặc dù đã thông báo cho bà con đến nhận ruộng và hướng dẫn cách trồng, bón phân, chăm sóc... nhưng cả làng Tung chỉ có ông Bí thư chi bộ, mấy đảng viên và một số đoàn viên, thanh niên có mặt. Phần lớn người dân khi ấy không tin cây lúa nước sống được trên núi và những vùng "đồng chua, nắng hạn". Dân chưa tin, chưa nhận ruộng thì mình phải làm cho dân tin. Cán bộ, chiến sĩ Công ty 72 vận dụng đúng kỹ thuật từ khâu trồng đến bón phân, phun thuốc trừ sâu, chăm sóc... Lúa lên nhanh, xanh tốt, được mùa, lãnh đạo công ty lại mời dân làng và chính quyền đến vừa tuyên truyền cách trồng lúa nước, vừa tiến hành bàn giao những ruộng lúa vàng nặng hạt cho bà con.

Có lúa, có đất trồng lúa bộ đội trao, nhưng bà con người Giơ Rai vốn chỉ quen với việc vào núi rừng để kiếm ăn, chứ có ai biết hay nghĩ đến chuyện trồng cây lúa nước. Cán bộ, chiến sĩ Công ty 72 đến từng nhà, cấp giống, phân, xắn quần xuống ruộng gieo cấy trước cho bà con thấy để làm theo. Từng cán bộ đến từng đám ruộng, nắm tận tay từng người để hướng dẫn từng đường cày, đường cấy, dặm từng cây lúa, nhổ từng bụi cỏ. Bên cạnh đó, Công ty 72 lại vừa nghiên cứu, xây dựng thêm mô hình đưa cây lúa nước hai vụ vào sản xuất, tiếp tục tổ chức khai hoang, hướng dẫn kỹ thuật chăm bón và trồng thử nghiệm thêm 20 ha tại làng Chan, làng Sơn. Sau một thời gian "cầm tay, chỉ việc", bà con đã thành thạo và làm chủ được kỹ thuật. Một năm, hai vụ tiếp theo, thành công đã thấy rất rõ ràng. Người Giơ Rai ở vùng biên giới Ðức Cơ đã thành thạo cái việc cày ra đường thẳng, gieo sạ hạt lúa, tự mình xuống ruộng trồng lúa, cầm liềm gặt nhanh tay và hạt lúa đã chất đầy chòi. Từ năm 2009, công ty tiến hành tuyên truyền, hướng dẫn cho bà con trồng lúa nước đại trà trên vùng biên giới và đem lại kết quả ngoài sự mong đợi. Năng suất lúa đạt từ 37 đến 40 tạ/ha, gấp bảy lần lúa rẫy.

Bộ đội đi trước dân làng theo sau

Một trong những người tiên phong theo bộ đội trồng lúa nước ngay từ ngày đầu, già làng Siu Quí bộc bạch: "Có bộ đội động viên, hướng dẫn, tôi vừa trồng vừa học hỏi và rút ra kinh nghiệm từ cày đất, chọn giống, bón phân, khử mặn, trừ phèn... Chỉ hai năm sau mọi công đoạn tôi đã quá quen thuộc. Ruộng đất phèn, đất chua thì dùng vôi, muối khử và chọn giống lúa Khang dân hợp với chất đất; vụ xuân - hè thì chọn giống lúa PT6 để chịu hạn. Mỗi ha lúa thu hoạch xong vẫn còn lãi được khoảng từ 20 đến 22 triệu đồng. Tất cả hiểu biết và kinh nghiệm có được tôi đều san sẻ cho dân làng, mong sao bà con trồng được nhiều lúa, no đủ".

Giới thiệu với chúng tôi làng Tung, làng Chan, làng Boong... là những "ngôi làng tỷ phú", không còn hộ đói nghèo trên vùng biên giới, Bí thư Ðảng ủy xã Ia Nan, ông Rơ Châm Quát cho biết: "Từ buổi đầu không có ai biết trồng lúa nước, đến nay trong xã đã có hơn 1.570 hộ trồng lúa nước (riêng làng Tung có đến 163 hộ). Diện tích lúa nước đã lên con số hơn 60 héc-ta, không chỉ mở rộng trên địa bàn và còn lan rộng hàng nghìn héc-ta ở Ia Mơ (Chư Prông), Ia O (Ia Grai), Ia Ly (Chư Pãh), tỉnh Gia Lai; Mo Rai, Sa Thầy, Ngọc Hồi (Kon Tum)... Việc trồng cây lúa nước hai vụ trên núi đã tạo ra bước ngoặt lớn làm thay đổi nhận thức, tập quán sinh hoạt, lao động và phương thức sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng của bà con dân tộc thiểu số. Từ thiếu ăn, đói khổ, đến nay bà con đã có lúa để bán, nhiều hộ giàu lên, có thu nhập trung bình từ 200 đến 300 triệu đồng/năm. Tiêu biểu như gia đình Brao, Rơ Manh Thưng, Rơ Lan Thức, Rơ Lan Sang và già làng Siu Quí.

Hiệu quả đem lại từ cây lúa nước trên núi của bộ đội Công ty 72, đã giúp cho bà con vùng biên giới vươn lên thoát nghèo. Kinh tế phát triển, chuyện gây rối, vượt biên trái phép, các tệ nạn xã hội, hủ tục lạc hậu đã không còn, thay vào đó là nếp sống văn hóa lành mạnh, là tiền đề tiến tới hoàn thành những mục tiêu xây dựng nông thôn mới trên vùng biên giới.

Bài và ảnh: LÊ QUANG HỒI