Huyền thoại Truông Bồn
Gần 52 năm đã trôi qua kể từ ngày một tốp máy bay của giặc Mỹ ném loạt bom cướp đi sinh mạng 13 chiến sĩ của Đại đội Thanh niên xung phong (TNXP) 317. Họ - những người con trên khắp các vùng quê xứ Nghệ đã ra đi khi tuổi đời còn quá trẻ, từ 17 -22 tuổi. Những tấm gương dũng cảm của liệt sĩ TNXP ở đây đã làm nên "Huyền thoại Truông Bồn". Trong kháng chiến chống Mỹ, với chiều dài gần 5km nằm trên tuyến đường 15A (hay còn gọi là tuyến đường 30), Truông Bồn giữ một vị trí hết sức đặc biệt quan trọng, là nơi nối các huyết mạch giao thông: Mốc số 0 Đường Hồ Chí Minh, Quốc lộ 1A, Đường 7, Đường 34, chi viện sức người, sức của từ hậu phương lớn miền Bắc cho tiền tuyến lớn miền Nam.
Cuốn "Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Mỹ Sơn" ghi lại, suốt cuộc chiến tranh phá hoại, trên vùng trời Đô Lương hầu như ngày nào cũng có máy bay do thám quần lượn, với 5.000 lượt máy bay Mỹ xuất kích từ Thái Lan và đảo Guam tới đánh phá, có ngày cao điểm lên tới 131 lần. Trong số 18.936 quả bom, tên lửa các loại của kẻ thù trút xuống khu vực này thì phần lớn trong số chúng có đích đến là Truông Bồn. Chỉ tính riêng từ tháng 6 đến tháng 10 năm 1968, máy bay Mỹ đã trút xuống Truông Bồn 2.692 quả bom các loại. Chính vì vậy, nơi đây được mệnh danh là "Túi bom", là "Cửa tử"...
Trên những ngọn đồi tại khu vực này không cây cối nào mọc nổi vì chi chít hố bom. Dân cư phải sơ tán đi hết, chỉ để lại các đơn vị TNXP, dân quân và bộ đội phục vụ công tác san lấp, thông đường cho xe qua. Lúc đó, tại Truông Bồn có 3 đội cảm tử rà phá bom, mìn của huyện, dân quân địa phương và của lực lượng TNXP luân phiên thực hiện công tác rà phá bom, mìn, nhanh chóng thông đường cho xe cơ giới và bộ đội nhanh chóng vào Nam. Trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt đó, có nhiều gương anh dũng hy sinh đúng tinh thần: "Sống bám cầu, bám đường, chết kiên cường dũng cảm".
Ông Nguyễn Văn Lý - cựu TNXP, Chủ tịch Hội Cựu TNXP xã Mỹ Sơn kể cho chúng tôi nghe câu chuyện về sự gan dạ, dũng cảm trong rà phá bom nổ chậm của Liệt sĩ Nguyễn Văn Phúc, dân quân xã Mỹ Sơn: Trong một đợt phá bom, đồng chí Sáu, một tổ viên trong tổ cảm tử của xã Mỹ Sơn được giao trực tiếp đặt bộc phá để phá hủy bom. Biết anh Sáu đã có vợ con nên anh Phúc đề nghị được đi thay vì chưa có gia đình, nếu có hy sinh cũng không vướng bận gì. Và, anh đã hy sinh khi kích nổ quả bom với khối thuốc nổ 20kg trước sự cảm phục, tiếc thương của đồng đội và nhân dân.
Một nhân chứng khác mà chúng tôi được gặp là ông Hoàng Đình Bằng (tên thường gọi là Hữu), ở xóm 9 Mỹ Sơn - Đô Lương, người trực tiếp cứu chữa cho nhiều chiến sĩ, TNXP, dân quân bị thương vì bom đạn giặc Mỹ khi đang chiến đấu tại Truông Bồn. Ông là một trong những người chứng kiến giây phút đau thương khi 13 chiến sĩ Đại đội TNXP hy sinh vì trúng bom của máy bay giặc. "Khoảng 2 giờ chiều hôm trước, có một đơn vị bộ đội từ Lào về đi qua đóng quân lại khu vực này nên hôm đó cả TNXP và bộ đội tổ chức liên hoan giao lưu. Để đảm bảo an toàn, bí mật, các đơn vị bộ đội phải di chuyển vào sáng sớm hôm sau. Nhưng vào lúc 5 giờ 30 phút ngày 31-10-1968, hơn 18 tiếng đồng hồ trước thời điểm Mỹ tuyên bố ngừng ném bom ở vĩ tuyến 20 trở ra, máy bay địch đã đồng loạt ném bom, cướp đi sinh mạng của 13 chiến sĩ TNXP C317. Lúc đó, đội cấp cứu của chúng tôi có 12 chiếc cáng chạy ra cấp cứu nhưng không được, chỉ còn chị Trần Thị Thông sống sót".
Trong những ngày tháng khốc liệt đó, TNXP và nhân dân Đô Lương đã kiên cường đánh trả, rà phá bom, mìn, san lấp mặt đường, đưa 94.000 lượt xe cơ giới qua Truông Bồn an toàn, vận chuyển và giải tỏa hơn 1 triệu tấn hàng. Nhưng cùng với đó, đã có hơn 300 cán bộ, chiến sĩ Bộ đội phòng không, Công binh Quân khu 4, Đại đội TNXP 317, 304 đã anh dũng hy sinh hoặc bị thương khi làm nhiệm vụ. Riêng xã Mỹ Sơn có 41 người chết và bị thương. Giờ đây, dấu hiệu để nhận biết Truông Bồn một thời khốc liệt chính là Khu di tích lịch sử Truông Bồn đã được đầu tư xây dựng uy nghiêm, khang trang, sạch đẹp.
Màu xanh trên "vùng đất chết"
Chiến tranh qua đi, mảnh đất tưởng chừng không còn có thể nảy sinh sự sống lại chính là nơi an cư lạc nghiệp của những cựu TNXP từng có một thời lăn lộn với "cửa tử" này. Theo chân ông Nguyễn Văn Lý, chúng tôi đến thăm Khu Di tích lịch sử Truông Bồn. Quốc lộ 15A đoạn qua Truông Bồn khốc liệt năm nào, giờ đã hồi sinh mạnh mẽ dưới bàn tay lao động chăm chỉ, cần cù của người dân Mỹ Sơn. Những ngọn đồi trên dãy Thung Nưa khốc liệt, từng bị cày nát bởi bom đạn kẻ thù, nay đã được phủ màu xanh ngút ngàn. Là xã thuần nông, với sự nỗ lực của toàn Đảng bộ và nhân dân xã Mỹ Sơn trong những năm qua đã đạt được những con số ấn tượng. Nếu như năm 2011 thu nhập bình quân đầu người của xã là 14,3 triệu đồng/ người/năm thì hiện nay đã lên 34 triệu đồng/người/năm. Đặc biệt, với sự nỗ lực của toàn thể cán bộ, đảng viên và nhân dân, năm 2019, xã Mỹ Sơn đã về đích nông thôn mới.
Phát huy tinh thần quê hương anh hùng cách mạng, Đảng ủy xã Mỹ Sơn đã trực tiếp lãnh đạo nhân dân hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng quê hương đổi mới. Ngay trên chính mảnh đất bị bom đạn cày xới từng tấc đất năm nào, nhiều mô hình làm ăn kinh tế của bà con nhân dân đã hình thành, phát triển. Đó là những mô hình trang trại tổng hợp cho thu nhập mỗi năm hơn từ 150 đến 200 triệu đồng của gia đình anh Nguyễn Đức Lệ ở xóm 7; ông Đặng Văn Quân ở xóm 4... Tin tưởng vào sức phát triển mới của quê hương, ông Đặng Quang Mai, ở xóm 6 thổ lộ: “Sau chiến tranh, Truông Bồn là mảnh “đất chết” với chi chít hố bom, nhưng bà con vẫn quyết tâm bám trụ và làm hồi sinh mảnh đất này”. Gia đình ông Mai là một gia đình cựu TNXP làm kinh tế giỏi. Nguồn thu nhập từ chăn nuôi trâu, bò, ao cá, cây ăn quả ngay trên mảnh "đất chết" đã cho gia đình ông một cuộc sống khá giả, con cái được học hành và có việc làm ổn định.
Bí thư Đảng ủy xã Mỹ Sơn, ông Đặng Văn Tú chia sẻ: "Với việc khai thác tiềm năng của địa bàn có diện tích rộng, Đảng bộ xã đề ra nghị quyết phát triển kinh tế vườn đồi, vườn rừng và dịch vụ thương mại gắn với du lịch tâm linh. Cùng với đó là đẩy mạnh xuất khẩu lao động; toàn xã hiện có 150 lao động đi làm việc ở nước ngoài, hàng năm mang lại nguồn thu nhập lớn cho người dân. Đặc biệt, Đảng bộ Mỹ Sơn xác định phát triển giáo dục là nhiệm vụ được ưu tiên hàng đầu. Nhờ sự quan tâm đầu tư cho giáo dục, Mỹ Sơn là một trong những đơn vị tốp đầu của huyện Đô Lương có 3 trường đạt chuẩn Quốc gia".
Đi trong nắng vàng, dưới màu xanh ngút ngàn của những rừng cây, trang trại trù phú, về với Truông Bồn được gặp gỡ và nghe những câu chuyện đúc kết bằng xương máu, sự hy sinh của cả tuổi thanh xuân ngay trên chính mảnh đất này của các cựu TNXP. Sau chiến tranh, nhiều người trong số họ đã chọn mảnh đất Truông Bồn để sinh cơ lập nghiệp, xây dựng cuộc sống mới. Sự hồi sinh đang lan tỏa ngay trên "vùng đất chết năm nào".
Bài, ảnh: THIÊN THẢO