Cách nhau bởi dòng sông Châu Giang hiền hoà, hai làng Ô Mễ (huyện Bình Lục) và Vĩnh Trụ (huyện Lý Nhân), tỉnh Hà Nam đã kết nghĩa, giao hảo với nhau hơn nửa thiên niên kỷ. Trải qua bao biến cố, thăng trầm của lịch sử, đến nay, tục lệ tốt đẹp đó vẫn được trân trọng, giữ gìn và trở thành mối quan hệ truyền thống trong đời sống văn hóa hiện đại.

Mối thâm giao hơn nửa thiên niên kỷ

Tục truyền, vào những năm tháng xa xưa, hai làng làng Ô Mễ (xã Tràng An, huyện Bình Lục) và Vĩnh Trụ (Thị trấn Vĩnh Trụ, huyện Lý Nhân) đã thường xuyên quan tâm, động viên, giúp đỡ nhau khi gặp hoạn nạn, thiên tai theo truyền thống tốt đẹp “lá lành đùm lá rách”. Trong đời sống thường nhật, dân 2 làng luôn hướng về nhau, cùng nhau thực hiện lời đã ghi trong văn tế của 2 làng.

Tay nắm tay từ những năm tháng dài xa xưa, làng Ô Mễ và làng Vĩnh Trụ có mối giao hảo hơn nửa thiên niên kỷ. Tục lệ này xuất phát từ việc 2 làng đều vinh dự được Vương Triều nước Đại Việt ban cho sắc phong thờ chung Đức Thành Hoàng là Đông Bảng Đại Vương và Minh Cát Đại Vương - những bậc tiền nhân đã có công lớn giúp Vua Lý Thần Tôn dựng nước và giữ nước vào năm 1128 của thế kỷ 12.

Người dân hai làng gọi nhau là “bác”, xưng “em”, không kể già, trẻ, gái trai, thể hiện tình cảm thân thiết và tôn trọng lẫn nhau, trên tinh thần “Đông quy vu hảo/ Vô sở bất hoà” (hai làng cùng thờ Đức Thành Hoàng, khi gặp mặt hàn huyên nên thể hiện lời nói tốt đẹp, trò chuyện vui vẻ, không bất hoà, khiếm nhã với nhau).

Bên “bác”, bên “em” cùng lế tế Đức Thành Hoàng.

Theo lệ xưa, hàng năm, vào ngày mồng 10 tháng Giêng (Âm lịch), dân làng Vĩnh Trụ tổ chức lễ hội, rước kiệu  Thần sang đình làng Ô Mễ để tế. Đúng 4 năm sau, vào ngày 15 tháng Giêng (Âm lịch), dân làng Ô Mễ lại tổ chức lễ hội rước kiệu sang đình làng Vĩnh Trụ để tế Thần. Trong những ngày đầu năm mới, người dân 2 làng “tay bắt mặt mừng”, tràn ngập trong bầu không khí vui vẻ của hội hè, cùng cầu nguyện cho quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt, nhân dân hai làng được yên bình, ấm no, hạnh phúc.  

Năm 1945, do ảnh hưởng của chiến tranh, cả nước bước vào kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược. Thời gian này, đình làng Vĩnh Trụ và đình làng Ô Mễ là nơi tổ chức các cuộc khai hội, họp hành, truyền lệnh kháng chiến; đồng thời là địa điểm tập trung của các đơn vị bộ đội, dân quân du kích và là kho chứa vũ khí, lương thực tiếp tế cho tiền tuyến. Sau đại thắng mùa xuân năm 1975, nhân dân hai làng Ô Mễ - Vĩnh Trụ lại tìm về với nhau, mong muốn nối lại tình kết nghĩa giao hảo sau những năm tháng bị gián đoạn do chiến tranh.

Ban quản lý khu di tích Lịch sử đình Vĩnh Trụ và Ô Mễ đã xây dựng quy ước về việc họp mặt, tổ chức lễ hội giao hảo giữa hai làng. Theo đó, cứ hai năm một lần (vào năm chẵn), lễ hội giao hảo sẽ được tổ chức vào Tết Nguyên Tiêu, năm nay tổ chức bên “em” thì 2 năm sau sẽ tổ chức bên “bác”. Trước là lễ thần, sau là đàm tọa, uống rượu, nghe hát để tỏ tình giao hữu với nhau.

Thấm đượm nghĩa tình “bác” – “em”

Trong ngày lễ hội giao hảo giữa 2 làng (Tết Nguyên Tiêu vừa qua), cụ Nguyễn Văn Cuồn (82 tuổi), thành viên Ban quản lý Di tích lịch sử đình Vĩnh Trụ không giấu nổi niềm vui mừng khi đón bên “bác” sang. Cụ hào hứng đọc những câu thơ cổ về lịch sử mối thâm giao giữa 2 làng. Cụ kể: “Hai làng Ô Mễ - Vĩnh Trụ có mối thâm giao từ lâu đời, không rõ cụ thể  từ năm nào, chỉ biết con cháu 2 bên đã trân trọng, giữ gìn hơn 500 năm nay. Ngày hội giao hảo, nhân dân trong làng, từ người già đến trẻ nhỏ đều tập trung tại sân đình để đón “bác. Nhờ thế, trai bên “bác”, gái bên “em” nhiều đôi đã nên duyên vợ chồng”.

Cùng chung niềm vui và hãnh diện về một phong tục tốt đẹp đã được vun đắp bao đời, ông Lê Văn Hưởng, Chủ tịch UBND Mặt trận Tổ quốc xã Tràng An cho biết: “Mối giao hảo, kết nghĩa giữa hai làng Ô Mễ - Vĩnh Trụ là nét đẹp văn hoá cổ truyền của Việt Nam nói chung và của địa phương nói riêng. Vào dịp đầu xuân, con cháu hai bên họp mặt, cùng dâng lễ tế Đức Thành Hoàng, báo cáo tình hình, kết quả mà hai bên đã đạt được trong năm qua để dâng lên Thành Hoàng, thể hiện lòng tôn kính, biết ơn những bậc anh hùng đã có công với nước”.

Hai bên cùng tế lễ, dâng hương Đức Thành Hoàng, mong ước mối tình thâm giao ngày càng bền chặt, keo sơn; nguyện cầu cho bên “bác” đẹp phố, đẹp phường, bên “em” đẹp thôn, đẹp xóm; cùng nhau xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, để “đến hẹn lại sang”, cùng nhau hoà lại bài ca, theo lời bài thơ cổ đã được người dân 2 làng lưu truyền từ những ngày xa xưa:

Muôn năm gặp hội thái hoà

Sông Ô - Bến Vĩnh giáp hà xuân phong

Nhớ lời hẹn ước Gia Long

Hai làng tu mục song song giao hòa…

Bài và ảnh: Nguyễn Oanh