Trong ngôi nhà khang trang sạch sẽ nằm sâu tận cùng con ngõ nhỏ, người đàn bà có dáng hình nhỏ nhắn tiếp chuyện chúng tôi bằng những lời lẽ thân tình, đầm ấm. Bà là Nguyễn thị Hiền, hơn 10 năm nay là Chi Hội trưởng Phụ nữ phố Mộng Tuân, phường Nam Ngạn, TP Thanh Hóa. Tuy vậy, ít ai biết rằng, người phụ nữ đó cách đây đúng 45 năm trước tại cầu Hàm Rồng đã chiến đấu anh dũng, không ngại hy sinh, gian khổ cùng với quân, dân Hàm Rồng bảo vệ vững chắc đất trời Tổ quốc.

Sức trẻ và… cống hiến

Một ngày cuối tháng Ba, chúng tôi tìm về nghệ sĩ nhiếp ảnh Mai Nam, một trong những người ghi lại nhiều khoảnh khắc nhất trên cầu Hàm Rồng. Hơn 80 tuổi nhưng trông ông vẫn khỏe và minh mẫn lắm. Ông “khoe” với chúng tôi tác phẩm “Một thời hào hùng”, ở đó có những tấm ảnh từng đoạt giải cao của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam. Trên trang bìa là hình ảnh một cô dân quân khoác trên vai khẩu súng trường đang làm nhiệm vụ trực chiến, ánh mắt và nụ cười của cô gái sáng ngời hy vọng về một đất nước hòa bình, độc lập. Ông Mai Nam cho biết, hình ảnh đó được ông chụp trong những ngày cầu Hàm Rồng rực lửa nhất, người con gái trong ảnh chính là bà Nguyễn Thị Hiền - người vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh hai lần ký tặng huân chương Chiến công hạng hai và hạng ba...

O Hiền ngày nay.

Tìm về nhà bà Hiền, chúng tôi không khỏi ngạc nhiên bởi người phụ nữ này cách đây 45 năm trước đã từng vác trên vai những hòm đạn nặng gấp hai lần cơ thể vượt sông Mã để tiếp đạn cho bộ đội phòng không. Làng Yên Vực (Hoằng Hóa) nằm dưới chân cầu Hàm Rồng trước kia là một trong những rốn bom, là tâm điểm đánh phá của địch. Ngày ấy, Nguyễn Thị Hiền là một cô gái chưa tròn 20 tuổi, bằng lòng căm thù giặc, cô đã xung phong dẫn đầu 7 cô gái làng Yên Vực phụ trách công tác cứu thương ngay trên trận địa. Những ngày đầu, địch còn đánh ít, ban ngày cô cùng anh chị em ra trận địa, tối về lại cùng dân quân tải gạo lên khu an toàn.

Với dã tâm làm tê liệt tuyến đường giao thông vận tải Bắc-Nam của ta, địch đã huy động không quân 85 lần đánh phá dọc bờ sông Mã, ném 385 quả bom, bắn 149 quả rốc-két... làm cho cầu Hàm Rồng bị đổ sập một đầu phía Nam, giao thông vận tải tạm thời bị tắc gây khó khăn cho quân và dân ta vận chuyển vũ khí, đạn dược vào Nam. Trước tình hình đó, cô gái Nguyễn Thị Hiền đã thay các pháo thủ bị thương và hy sinh tham gia chiến đấu 380 trận, cùng với quân và dân Thanh Hóa lần lượt hạ nhiều phi cơ của địch, bảo vệ thành công mố cầu trụ giữa cầu Hàm Rồng. “Lúc đó có nghĩ cái chi mô chú, thấy hắn đánh mình ác quá, tôi chỉ biết rằng, mình trẻ thì còn phải cống hiến mà thôi”, bà Hiền vừa nói, vừa nhớ lại giây phút lịch sử năm xưa.

Làm “xiếc” trên đường ray và những sáng kiến từ ống quần

Khi đầu cầu phía Nam bị sập, Nguyễn Thị Hiền cùng với 7 cô gái làng Yên, nhường lại nhiệm vụ cứu thương cho người khác tham gia tải đạn cho trận địa. Sau khi phân công cho chị em dùng thuyền vượt sông Mã tiếp đạn, chị Hiền đã vác những hòm đạn nặng gấp hai lần cơ thể mình, vượt cầu Hàm Rồng (lúc này đã sập) đi chênh vênh trên thanh ray dọc, bám vào những chiếc tà vẹt còn sót lại. Trên đầu, máy bay vẫn gầm rú, dưới đất là những cột khói, cột nước do bom đạn bốc lên, Nguyễn Thị Hiền không khác gì diễn viên xiếc cứ thế chân trần, cần mẫn đưa đạn vào trận địa bất chấp mọi hiểm nguy... 
 

Chị Nguyễn Thị Hiền (ngoài cùng bên phải) hướng dẫn cách sử dụng súng trường. Ảnh: Mai Nam.

Ngày 3-4-1965 lịch sử, khi máy bay địch đánh mạnh nhất, chúng liên tiếp bổ nhào và bỏ bom xuống Yên Vực làm pháo ta hoạt động quá công suất, đỏ nòng và đường đạn bay bị chậm lại, hiệu quả đánh địch không cao. Trước tình hình đó chị Hiền đã không ngần ngại, xé ống quần đang mặc xuống mương nước gần đó nhúng nước rồi đắp lên nòng pháo... Sáng kiến của chị Hiền ngay lập tức được áp dụng cho trận địa pháo và lần lượt được lan truyền cho các trận địa khác ở Yên Vực.

Nguyễn Thị Hiền cũng đã đưa ra những sáng kiến khác về hậu cần, quân nhu để cải thiện đời sống sinh hoạt cho bộ đội, cho dân quân và trở thành tấm gương chiến đấu để nhân dân địa phương học tập. Bằng những sáng kiến ấy, chị được Đảng bộ  kết nạp Đảng ngay trên trận địa pháo. Trận đánh lịch sử giành chiến thắng Hàm Rồng đã được Bộ Tổng tư lệnh đánh giá là “đòn trừng phạt nặng nề làm cho kẻ địch hoảng hốt, khiếp sợ”, trong chiến công ấy, không thể không nhắc đến tên Nguyễn Thị Hiền, người con gái của sông Mã anh hùng.

Thanh Tuấn