QĐND Online - Vào một buổi sáng đầu xuân năm 2006, tôi đến thăm nhà thơ Giang Nam ở 46 Yersin Nha Trang, tình cờ lại được gặp nhà báo Lý Văn Sáu, vừa mới từ Hà Nội vào. Qua ít phút trò chuyện tôi thấy quý mến ông, một người hiểu biết rộng về mọi mặt trong xã hội và là một người có phong cách nói chuyện giản dị, tình cảm, gây được sự chú ý cho người nghe.

Nhà báo - nhà hoạt động cách mạng lão thành Lý Văn Sáu

Ngày hôm sau, nhà báo Lý Văn Sáu, nhà thơ Giang Nam và bác sĩ Kiều Xuân Cư lên thăm chiến khu Hòn Dữ, nơi các ông hoạt động cho ra đời tờ báo “Thắng” (tiền thân của tờ báo Khánh Hòa ngày nay) từ năm 1947. Trong chuyến đi đó, tôi vinh hạnh được các cụ mời đi cùng. Sáng hôm ấy trời mưa to gió lớn do ảnh hưởng của đợt gió mùa ở miền Bắc. Mặc dù thời tiết không thuận lợi nhưng các cụ vẫn quyết tâm đi. Nhà báo Lý Văn Sáu khi ấy đã 83 tuổi, bác sĩ Kiều Xuân Cư 90 tuổi, nhà thơ Giang Nam 82 tuổi. Được về thăm lại chiến trường xưa các cụ rất phấn khởi, hăng hái hệt như thời tuổi trẻ ra trận. Các cụ trò chuyện rôm rả át cả tiếng mưa rơi. Từ Nha Trang lên Khánh Vĩnh đoạn đường chỉ dài có hơn 30km vậy mà phải đi mất hơn 2 giờ đồng hồ mới tới nơi, bởi các cụ yêu cầu lái xe đi chầm chậm để các cụ ngắm làng mạc, địa danh hai bên đường những nơi cách đây hơn nửa thế kỷ các cụ từng sống, hoạt động cách mạng. Qua các địa danh như cây Dầu Đôi, ngã ba Thành Diên Khánh, thôn Thanh Minh, huyện Diên Khánh... xe phải dừng lại khá lâu để các cụ xuống ngắm kỹ từng dấu tích còn lại trên từng cổng làng, thân cây cổ thụ đã gắn bó máu thịt với các cụ suốt một thời lửa đạn.

Qua chuyến đi ngắn ngủi ấy tôi có điều kiện tiếp xúc và hiểu biết đôi chút về nhà báo - nhà cách mạng lão thành Lý Văn Sáu. Ông là một người sống rất tình cảm, luôn luôn tâm niệm và trân trọng quá khứ. Về thăm các bản làng, các địa danh như Hòn Dữ, Cầu Bà, Hòn Dù... ông vào từng nhà dân ân cần thăm hỏi, tặng quà các cháu nhỏ, động viên bà con tích cực tăng gia sản xuất nâng cao đời sống, tích cực dựng xây bản làng. Cảm động nhất là khi các cụ về thăm trường Tiểu học Cầu Bà. Xe vừa đỗ trước cổng trường cả bản ùa ra đón. Nhiều cụ già, những người thời chống Pháp đã từng che chở, giúp đỡ nhà báo Lý Văn Sáu, nhà thơ Giang Nam và bác sĩ Kiều Xuân Cư hoạt động ra tận cửa xe bắt tay, ôm hôn các cụ. Được đón các nhà lão thành cách mạng về thăm trường, thầy cô giáo và các em học sinh rất phấn khởi. Cô giáo Lê Thị Như Quỳnh, Phó hiệu trưởng - một cô gái miền xuôi tình nguyện lên “cắm bản” dạy học đã gần chục năm, xúc động nói: “Hôm nay là một ngày đáng ghi nhớ của Tiểu học Cầu Bà. Được đón các cụ lão thành cách mạng lên thăm, kể cho thầy cô và các em học sinh, thế hệ cháu con nghe về truyền thống cách mạng của quê hương chúng cháu rất cảm động, coi đây là một bài học vô giá. Chúng cháu nguyện ghi nhớ mãi mãi”. Các thầy cô ai cũng yêu cầu được chụp ảnh chung với nhà báo Lý Văn Sáu, với nhà thơ Giang Nam, tác giả của bài thơ “Quê hương”.

Khi về làm việc với các đồng chí lãnh đạo huyện Khánh Vĩnh, nhà báo Lý Văn Sáu tâm sự: “Mình là người có vinh hạnh đi nhiều nơi, trong nước, ngoài nước đủ cả, nhưng suốt mấy chục năm qua trong lòng vẫn canh cánh nhớ về Khánh Vĩnh, thương đồng bào dân tộc đã đùm bọc chở che chúng mình suốt 9 năm kháng chiến gian khổ. Giờ về thăm lại thấy đồng bào ấm no, con em được học hành, đường sá đi lại thuận tiện, nhà nào cũng có điện thắp sáng... mình mừng, mừng lắm!”.

Từ chuyến đi đó, những năm về sau nhà báo Lý Văn Sáu vào thăm Nha Trang (Khánh Hòa), lần nào vào ông cũng kêu tôi đi cùng ông lên thăm Diên Khánh, Khánh Vĩnh. Những chuyến được đi cùng ông, tôi học tập được rất nhiều ở ông về phong cách tiếp xúc với cán bộ địa phương, khai thác lấy tài liệu. Ông là một nhà báo giàu kinh nghiệm khi tác nghiệp. Về Hà Nội ông thường điện cho tôi. Cuối năm 2006, tôi xuất bản tập truyện ngắn thứ 2: “Tiếng vĩ cầm trong đêm”. Tôi gửi ra biếu ông. Nhà báo Lý Văn Sáu đọc rất kỹ và viết thư cho tôi, nhận xét tinh tế, phát hiện ra những ưu- nhược điểm trong tập truyện của tôi. Tôi rất trân trọng những nhận xét quý báu của ông.

Nhà báo Lý Văn Sáu, tên khai sinh là Nguyễn Bá Đàn, sinh năm 1924 ở huyện Yên Thành tỉnh Nghệ An. Ông vào Khánh Hòa hoạt động từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945. Nhà thơ Giang Nam và bác sĩ Kiều Xuân Cư- hai người bạn, người đồng chí của nhà báo Lý Văn Sáu- ba ông là những người góp phần đắc lực để làm ra tờ báo “Thắng”. Nhà thơ Giang Nam nhớ lại:

- Tháng 4-1946, trong hội nghị mở rộng tại thôn Đại Điền Đông, Tỉnh ủy Khánh Hòa chủ trương xuất bản tờ báo của Đảng bộ lấy tên tờ báo “Thắng” do đồng chí Trương An, Thường vụ Tỉnh ủy phụ trách công tác tuyên truyền được phân công phụ trách tờ báo. Nhưng tờ báo “Thắng” không xuất bản được vì địch phá hoại hiệp định sơ bộ 6-3-1946. Chúng hung hãn cho quân bao vây, đánh phá các làng ở tứ thôn Đại Điền ác liệt nhằm tiêu diệt cơ quan đầu não của ta. Lúc này Tỉnh ủy phải chuyển lên căn cứ Hòn Dữ, huyện Diên Khánh.

Qua một thời gian chuẩn bị cơ sở vật chất, tháng 2-1947, báo “Thắng” số đầu tiên mới ra đời. Đây cũng là tờ báo Đảng ra đời sớm nhất ở Khu 5. Tờ báo do đồng chí Nguyễn Minh Vĩ, Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Khánh Hòa phụ trách; anh Lý Văn Sáu thường trực và các anh Võ Văn Sung, Nguyễn Lưu, Giang Nam viết và biên tập bài vở. Đồng chí Nguyễn Xuân An trình bày, ấn loát. Bác sĩ Kiều Xuân Cư, lúc bấy giờ là cán bộ tình báo, một người có quan hệ với các cơ sở trong nội thành từ Nha Trang vào Sài Gòn. Bác sĩ Kiều Xuân Cư đã bí mật mua giấy, mực in mang lên Hòn Dữ để in báo. Khi báo xuất bản ông lại bí mật mang báo xuống Nha Trang phát hành. Anh Lý Văn Sáu là người học cao, thông thạo tiếng Pháp, cùng với anh Võ Văn Sung, anh Nguyễn Minh Vĩ các anh nghe tin tức qua ra-đi-ô biên soạn ra thành tin và viết những bài xã luận, bình luận rất sắc bén. Trong quá trình làm báo “Thắng”, nhà báo Lý Văn Sáu và anh em chúng tôi rất hào hứng, ra báo đúng thời hạn, phát hành rộng xuống từng cơ sở, góp phần làm tốt công tác tuyên truyền đường lối chủ trương của tỉnh Đảng bộ.

Hòa bình lập lại, nhà báo Lý Văn Sáu được điều về công tác ở Khu ủy Khu 5 rồi tập kết ra Bắc. Ông đã từng làm đại diện ngoại giao ở Cu-ba, tham dự hội nghị Pari về Việt Nam, là người phát ngôn của Đoàn Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam. Sau 1975, ông giữ chức Phó Tổng biên tập Đài truyền hình TP Hồ Chí Minh, Tổng biên tập Đài Truyền hình Việt Nam, Phó chủ nhiệm Ủy ban Phát thanh và Truyền hình Việt Nam, Phó Tổng biên tập TTX Việt Nam cho đến khi nghỉ hưu tại Thủ đô Hà Nội.

Về nghỉ hưu, sức khỏe yếu nhưng nhà báo Lý Văn Sáu vẫn thường xuyên viết bài cho báo đài ở Trung ương. Đặc biệt ông thường xuyên quan tâm đến Khánh Hòa, đọc và theo dõi từng bước sự trưởng thành của tỉnh nói chung và báo Khánh Hòa nói riêng. Đối với bạn bè, đồng chí, đồng nghiệp ông rất mực thủy chung. Nhà báo Lý Văn Sáu, nhà thơ Giang Nam và bác sĩ Kiều Xuân Cư, ba người luôn kính trọng, quý mến nhau như anh em ruột. Trong mọi hoàn cảnh, chiến tranh, hòa bình điều kiện công tác sống xa nhau nhưng ba cụ vẫn thường xuyên liên lạc với nhau, thăm hỏi nhau, động viên nhau trong công tác. Thật hiếm có những người bạn thủy chung như vậy.

Khoảng thời gian mấy năm trở lại đây, nhà báo Lý Văn Sáu lâm bệnh nặng, hằng ngày đi lại phải nhờ vào sự trợ giúp của chiếc xe lăn. Tuy vậy, đầu óc ông vẫn minh mẫn, vẫn chăm chú đọc sách báo và nghe đài. Ông vẫn say nghề, tâm huyết với nghề. Ông thường xuyên đọc báo, góp ý kiến với các báo, đài, trò chuyện tâm huyết với các nhà báo trẻ.  Cách đây mấy tháng, ông còn viết thư cho bác sĩ Kiều Xuân Cư, bày tỏ niềm vui khi đọc được bài báo: “Người mang mùa xuân lên buôn làng” viết về bác sĩ Kiều Xuân Cư trao nhà tình nghĩa cho đồng bào dân tộc huyện Khánh Vĩnh, bài in trên Báo Quân đội nhân dân số ra Thứ 7, ngày 10-12-2011. Vậy mà hôm nay ông đã vội vã về cõi vĩnh hằng, để lại nỗi tiếc thương sâu nặng cho bè bạn, đồng chí, đồng nghiệp.

Xin kính cẩn nghiêng mình vĩnh biệt nhà báo - nhà hoạt động cách mạng lão thành Lý Văn Sáu!

Xuân Tuynh