Bài 3: Giải bài toán huy động nguồn lực

QĐND - Chương trình hành động quốc gia khắc phục hậu quả bom mìn, vật nổ sau chiến tranh giai đoạn 2010-2025 (Chương trình 504) đã và đang được thực hiện tại một số tỉnh miền Trung như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị… và hiện bắt đầu được triển khai tại Đà Nẵng và các tỉnh Tây Nguyên. Thực tế cho thấy, những kết quả bước đầu là rất tích cực, song để tiếp tục triển khai chương trình có hiệu quả thì cần phải đa dạng hóa các hình thức huy động nguồn lực và công tác tuyên truyền...

Những tín hiệu từ thực tế

Xuất phát từ yêu cầu bức thiết của công tác khắc phục hậu quả BMVN sau chiến tranh, Bộ Quốc phòng đã chủ động phối hợp với Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội xây dựng Chương trình hành động quốc gia khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh giai đoạn 2010-2025 (Chương trình 504) và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 504/QĐ-TTg ngày 21-4-2010. Mục tiêu của chương trình là huy động nguồn lực trong nước và quốc tế, thông qua các hoạt động chủ yếu như: Rà phá BMVN; tuyên truyền nâng cao ý thức phòng tránh, hỗ trợ nạn nhân bom mìn; nâng cao năng lực xây dựng cơ chế chính sách, vận động tài trợ quốc tế cho khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh... nhằm giảm thiểu, tiến tới khắc phục hoàn toàn ảnh hưởng của BMVN phục vụ phát triển kinh tế-xã hội; bảo đảm an toàn cho nhân dân, giúp đỡ nạn nhân bom mìn hòa nhập cộng đồng.

Cán bộ, chiến sĩ Công ty Trường An (Bộ Tổng tham mưu) rà phá BMVN tại địa bàn phường Hòa Vang (Đà Nẵng). Ảnh: Trung Kiên.

Hà Tĩnh là một trong những tỉnh trọng điểm ở khu vực miền Trung bị ô nhiễm BMVN sót lại sau chiến tranh. Chỉ tính trong 5 năm gần đây, đã có 34 người chết và 48 người dân bị thương do không may vướng phải BMVN. Thực hiện Chương trình 504, giai đoạn 2011-2015, Hà Tĩnh được phê duyệt dự án với mục tiêu làm sạch 34.353ha đất ô nhiễm BMVN, với tổng kinh phí hơn 502,1 tỷ đồng. Riêng năm 2012, các lực lượng đã thực hiện rà phá BMVN, làm sạch được 8.910ha đất thuộc địa bàn 7 huyện, phát hiện, vô hiệu hóa hàng trăm quả bom loại từ 500 đến 1000 bảng Anh cùng hàng nghìn vật nổ khác. Diện tích đất sau khi được giải phóng khỏi BMVN đã được đưa vào sử dụng, xây dựng cơ sở hạ tầng, phục vụ sản xuất… Những kết quả trên được chính quyền và người dân địa phương đánh giá rất cao. Nói như chị Trần Thị Thủy, một người dân thôn Xuân Nghĩa, xã Thạch Bằng, huyện Lộc Hà (Hà Tĩnh): “Mỗi quả đạn được bộ đội tìm thấy là thêm nhiều người thoát khỏi nguy cơ tai nạn, thêm một diện tích đất được đưa vào sản xuất. Chương trình 504 được triển khai đã làm cuộc sống của chúng tôi thay đổi".

Thực tế cho thấy, cái được lớn nhất trong thực hiện các dự án rà phá BMVN chính là bảo đảm cuộc sống bình yên cho nhân dân và tạo điều kiện để các địa phương phát triển kinh tế - xã hội. Khi xây dựng dự án, các địa phương không đầu tư dàn trải mà căn cứ vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; căn cứ vào kết quả điều tra, khảo sát thực trạng ô nhiễm BMVN trên địa bàn và nhu cầu cấp bách của nhân dân để xác định thứ tự ưu tiên. Trong thực hiện dự án, các chủ đầu tư đã lựa chọn nhà thầu có đủ năng lực, triển khai dự án chặt chẽ; hiệp đồng với cấp ủy, chính quyền địa phương triển khai dự án đúng kế hoạch, không làm ảnh hưởng đến đời sống cũng như sản xuất nông nghiệp của người dân. Các đơn vị thi công có ý thức trách nhiệm, có chuyên môn… Đây là những kinh nghiệm rất quý cho các tỉnh thuộc khu vực Tây Nguyên tham khảo, vận dụng trong thực hiện Chương trình 504 trong thời gian tới.

Hy vọng cho Tây Nguyên

“Bây giờ thì Khu tái định cư Kênh Chông thuộc xã IaLy, huyện ChưPưh, tỉnh Gia Lai không còn ảm đạm như trước, dân vào ở rất đông. Trước đây, đất ở khu vực này có cho không cũng chẳng ai dám nhận vì còn quá nhiều bom bi và đạn M79. Tương tự như vậy, cách đây vài năm, ở khu vực xã IaMe, huyện Chư Prông, không ai dám vào làm rẫy, đất bán rẻ như cho, nhưng từ tháng 10-2012, đồng bào đã có thể vào làm rẫy thoải mái mà không sợ BMVN, giá đất đã "vọt" lên hàng trăm triệu đồng/héc-ta". Thượng tá Phan Chí Cường, Trưởng ban Công binh Bộ CHQS tỉnh Gia Lai đưa ra những ví dụ rất thực tế khi cho chúng tôi biết hiệu quả thực hiện giai đoạn 1, dự án rà phá BMVN năm 2012 thuộc Chương trình 504 mà tỉnh Gia Lai vừa triển khai. Thực hiện dự án, từ tháng 9-2012 đến tháng 2-2013, Bộ CHQS tỉnh Gia Lai cùng các nhà thầu đã triển khai rà phá BMVN tại 35 xã, thị trấn thuộc các huyện Chư Prông, IaGrai, ĐăkPơ… làm sạch được gần 4000ha đất góp phần phát triển cơ sở hạ tầng cũng như tạo quỹ đất “sạch” cho sản xuất… Cũng được triển khai Chương trình 504 từ năm 2012, đến nay, Bộ CHQS thành phố Đà Nẵng phối hợp với các lực lượng đã tiến hành rà phá được hơn 2.558ha. Dự kiến giai đoạn 2012-2015 sẽ giải phóng được khoảng 11.000ha đất với độ sâu đến 3m phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.

việc làm sạch BMVN góp phần giúp xã Hà Mòn (Đắk Hà, Kon Tum) là xã đạt chuẩn Nông thôn mới đầu tiên ở khu vực Tây Nguyên. Ảnh: Trung Kiên.

Theo Ban Bom mìn (Bộ Tham mưu, Binh chủng Công binh), sau khi Chương trình 504 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, các đơn vị như: Tổng công ty 319, Tổng công ty xây dựng Lũng Lô (Bộ Quốc phòng)… đã phối hợp với các tỉnh Tây Nguyên tiến hành lập dự án đầu tư, lập dự án rà phá BMVN giai đoạn 2012-2015 và đã được Bộ Quốc phòng phê duyệt. Theo đó, diện tích dự kiến sẽ thực hiện rà phá BMVN trong giai đoạn này cụ thể như sau: Tỉnh Kon Tum 10.000ha; tỉnh Gia Lai 12.900ha; tỉnh Đắc Lắc 12.700ha; Đắc Nông 10.800ha và Lâm Đồng 10.000ha. Tổng kinh phí của các dự án là hơn 2.368 tỷ đồng... Đại tá Nguyễn Xuân Tùng, Phó tư lệnh Binh chủng Công binh cho rằng, dự án được phê duyệt khẳng định sự quan tâm đặc biệt của Thủ trưởng Bộ Quốc phòng đến việc rà phá bom mìn, làm sạch đất đai tại khu vực Tây Nguyên. Nếu dự án được thực hiện đúng kế hoạch sẽ mang lại hiệu quả thiết thực, tạo cơ sở cho sự phát triển kinh tế-xã hội của các tỉnh Tây Nguyên.

Bài toán huy động nguồn lực

Hiện nay, khó khăn lớn nhất trong thực hiện Chương trình 504 trên phạm vi cả nước nói chung, tại khu vực Tây Nguyên nói riêng là việc huy động nguồn lực. Cả nước còn khoảng 6,3 triệu héc-ta đất (hơn 21% diện tích cả nước) bị ô nhiễm bởi khoảng 800.000 tấn BMVN. Để giải quyết, cần một nguồn vốn khổng lồ, khoảng hơn 10 tỷ USD. Do nguồn lực còn hạn chế nên đã ảnh hưởng đáng kể đến tốc độ làm sạch bom mìn. Điển hình như tại Tây Nguyên. Bộ Quốc phòng đã phê duyệt các dự án rà phá BMVN ở khu vực Tây Nguyên giai đoạn 2012-2015, nhưng đến thời điểm cuối tháng 1-2013 mới chỉ có tỉnh Gia Lai triển khai giai đoạn 1 của dự án. Các tỉnh còn lại chưa thể triển khai vì thiếu vốn.

Giải bài toán huy động nguồn lực như thế nào? Theo Quyết định 504, nguồn vốn thực hiện chương trình được huy động từ ngân sách Nhà nước; ngân sách địa phương và từ các nguồn tài trợ khác như hỗ trợ của chính phủ các nước, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ... Bên cạnh việc tiếp tục tìm kiếm các nguồn tài trợ quốc tế, nhiều chuyên gia, cán bộ quản lý cho rằng, để huy động tối đa nguồn lực phục vụ chương trình, cần phải xác định rõ được tỷ lệ ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương. Làm được việc này, sẽ hạn chế được tình trạng không ít địa phương chỉ "trông chờ" vào ngân sách Trung ương như đang xảy ra hiện nay. Mặt khác, cũng cần có cơ chế phù hợp để phân phối nguồn lực một cách chính xác, khoa học để tránh hiện tượng "xin - cho" trong xây dựng, thực hiện dự án…

Một trong những hạn chế trong thực hiện Chương trình 504 thời gian qua là công tác tuyên truyền. Chương trình 504 đề cập một cách toàn diện đến các mặt của công tác khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh như: Điều tra, khảo sát lập bản đồ ô nhiễm; tuyên truyền, giáo dục ý thức phòng tránh BMVN; hỗ trợ nạn nhân; thu thập và quản lý thông tin… Thế nhưng trên thực tế, hầu hết các dự án được xây dựng mới chỉ đề cập đến nội dung rà phá, làm sạch bom mìn. Các đơn vị thực hiện dự án RPBM cũng chưa kết hợp các hoạt động RPBM với việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức, giáo dục ý thức phòng tránh BMVN cho nhân dân khu vực ô nhiễm… Từ thực tế ở địa phương, Đại tá Phan Văn Hạng, Chính ủy Bộ CHQS tỉnh Gia Lai nhận xét: “Thời gian qua, công tác tuyên truyền tác hại, ý thức phòng tránh BMVN… chưa được quan tâm đúng mức. Lực lượng chính tham gia tuyên truyền là lực lượng vũ trang, nhưng việc tuyên truyền chủ yếu theo "ngành dọc" nên hiệu quả hạn chế. Công tác tuyên truyền cần có sự thống nhất, chỉ đạo từ trên, tuyên truyền đến từng người dân, ở từng bản làng nơi đồng bào làm ăn, sinh sống thì mới hiệu quả". Được biết, trong kế hoạch thực hiện Chương trình 504 đến năm 2015 vừa được các bộ, ngành chức năng xây dựng, trình Thủ tướng phê duyệt, ngoài các dự án rà phá BMVN; hỗ trợ nạn nhân tái hòa nhập cộng đồng; nâng cao năng lực quản lý, điều hành, trình độ công nghệ rà phá… các dự án tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức của cộng đồng trong phòng tránh BMVN cũng được quan tâm đầu tư, với mục đích góp phần hạn chế đến mức thấp nhất những vụ tai nạn thương tâm liên quan đến BMVN…

---------------

Bài 1: "Sống chung" với bom mìn, vật nổ

Bài 2: Những tiếng nổ giữa thời bình

Ghi chép của NGUYỄN TRUNG KIÊN