QĐND - TP Đà Lạt (Lâm Đồng) là đô thị sở hữu “gương mặt kiến trúc” tương đối hoàn chỉnh và độc đáo, mang bản sắc riêng, đậm phong cách châu Âu. Cùng với cảnh quan thiên nhiên thơ mộng và khí hậu mát mẻ, trong lành, những công trình kiến trúc có tuổi đời trên dưới một thế kỷ chính là nhân tố làm nên tên tuổi và sức hấp dẫn cho Đà Lạt.  

Thành phố "châu Âu" giữa lòng châu Á

Sau khi được phát hiện vào năm 1893 bởi bác sĩ Alexander Yersin, người Pháp đã có tham vọng biến Đà Lạt trở thành thành phố nghỉ dưỡng, một “tiểu Pa-ri” ở Đông Dương, nhằm phục vụ chính quyền thuộc địa. Những công trình kiến trúc có giá trị ở Đà Lạt còn lại đến ngày hôm nay cơ bản ra đời trong những năm đầu của thế kỷ 20. Ông Nguyễn Hữu Tâm, Giám đốc Sở Xây dựng Lâm Đồng cho biết: Do hầu hết thiết kế được thực hiện bởi các kiến trúc sư Pháp nên các công trình kiến trúc tại Đà Lạt thời thuộc địa mang đậm phong cách kiến trúc vùng miền nước Pháp thế kỷ XIX, cũng là tiêu biểu cho kiến trúc châu Âu lúc bấy giờ. Điều này có thể dễ dàng nhận biết qua các công trình và cụm công trình được bố trí một cách có chủ ý theo từng khu quy hoạch. Các biệt thự trên đường Trần Hưng Đạo được xây theo lối kiến trúc miền Bắc nước Pháp với sườn gỗ, tường gạch, không trát xi bên ngoài; dãy biệt thự trên đường Quang Trung được xây theo phong cách miền Nam nước Pháp với mặt tiền xây uốn hình cung, mái lợp ngói, sàn bằng gỗ, phòng rộng và thoáng; các công trình lớn như Nha Địa Dư, Nhà thờ Chánh tòa, Ga Đà Lạt mang phong cách kiến trúc miền Đông nước Pháp với mái dốc, đỉnh mái nhô cao, một số công trình lại mang dấu ấn kiến trúc Tây Ban Nha với tường nhà bằng đá, hàng rào đá, mái đá, giống như công trình quân sự thời trung cổ.

Trong một số công trình, các nét kiến trúc mang phong cách Á Đông và Tây Nguyên cũng đã được vận dụng, thể hiện hết sức nhuần nhuyễn. Nhà thờ Cam Ly, nhà thờ Đô-ma-in với mái dốc cao, chân mái trùm sát mặt đất, mặt trước hình tam giác, không có gác chuông trên đỉnh, trông như nhà rông Tây Nguyên; những họa tiết, phù điêu Chăm-pa được gắn trên biệt thự đá đường Quang Trung; một số biệt thự có lầu son gác tía cách điệu, mái lợp bằng ngói âm dương trông như cung điện châu Á.

Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt, công trình kiến trúc tiêu biểu được xếp hạng di tích kiến trúc quốc gia năm 2001

Trong quá trình phát triển, bộ mặt đô thị Đà Lạt có những thay đổi. Dù cá tính sáng tạo của các nhà quy hoạch trong từng giai đoạn có sự khác biệt, nhưng xét một cách tổng thể vẫn có sự kế thừa, nhất quán so với phong cách kiến trúc ban đầu, đó là phong cách kiến trúc tân cổ điển châu Âu, vừa thể hiện tính nghệ thuật hoa mỹ cầu kỳ, nhưng cũng mang tính ứng dụng cao. Với óc thẩm mỹ tinh tế và tư duy sáng tạo mạnh mẽ, các kiến trúc sư đã thổi vào những công trình vẻ đẹp vừa sang trọng vừa đơn giản. Trong 1.500 ngôi biệt thự và hàng trăm dinh thự, công sở còn lại đến nay, không công trình nào bị lặp lại về hình thức bên ngoài và cách bố trí nội thất bên trong. Mỗi công trình là một tác phẩm nghệ thuật, tất cả đều hòa hợp với cảnh quan thiên nhiên, tạo sự cộng hưởng giữa vẻ đẹp thiên nhiên và vẻ đẹp kiến trúc. Theo thời gian, các công trình còn được khoác lên những dấu ấn văn hóa, lịch sử. Nhiều dinh thự, biệt thự từng diễn ra các sự kiện cách mạng, là nơi sinh sống, làm việc của các chính khách, văn nghệ sĩ, nhân vật nổi tiếng, một số được thêu dệt bởi những câu chuyện tình yêu… càng tăng thêm sức hấp dẫn cho các công trình.

Con gà đẻ trứng vàng

Cùng với cảnh quan thiên nhiên, di sản kiến trúc đã trở thành “con gà đẻ trứng vàng” cho ngành du lịch của địa phương. Ông Hoàng Ngọc Huy, Trưởng phòng Nghiệp vụ du lịch, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch cho rằng: “Du lịch kiến trúc” là sản phẩm rất được yêu thích tại Đà Lạt. Từ đầu năm đến nay, lượng du khách đến với Đà Lạt đạt 3,2 triệu lượt. Các điểm tham quan được du khách yêu thích vẫn là các kiến trúc cổ như: Dinh 1, Dinh 2, Dinh 3, Nhà thờ Đô-ma-in, Nhà thờ Cam Ly, Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt, Ga Đà Lạt...".

Trước sức hấp dẫn và tiềm năng to lớn của kiến trúc cổ, thời gian qua, nhiều nhà đầu tư trong nước và quốc tế đã tham gia vào các dự án nhằm khôi phục, bảo tồn và khai thác hệ thống biệt thự cổ, trong đó một số dự án đã hoàn thành và đi vào hoạt động hiệu quả như: Dự án của tập đoàn Six Senses cải tạo 15 ngôi biệt thự cổ xây dựng từ những năm 1920 tại khu Lê Lai thành khu resort nghỉ dưỡng 4 sao, dự án 16 biệt thự đường Trần Hưng Đạo của công ty Cadasa, khu biệt thự đường Nguyễn Du của tập đoàn Hoàng Anh-Gia Lai, dự án biệt thự Phi Ánh của Công ty TNHH Hoài Nam…

Ông Ngô Minh Châu, Trưởng Nhà ga Đà Lạt, cho biết: "10 tháng đầu năm 2012, Ga Đà Lạt đón gần 50 nghìn lượt khách, tăng 15% so với năm ngoái. Theo Ban quản lý một số khu resort như Evason Mandara Villas Dalat, Cadasa: Dù giá thuê phòng tại khu du lịch này khá cao, trung bình từ 300 - 500USD/ngày nhưng công suất phòng luôn đạt 80% trở lên. Dự kiến sau năm 2014, trung tâm hành chính tỉnh Lâm Đồng hoàn thành, thì hàng loạt dinh thự, biệt thự có giá trị hiện do các cơ quan ban, ngành đang sử dụng sẽ được tôn tạo và đưa vào đầu tư, khai thác. Điều này hứa hẹn tạo bước đột phá cho ngành du lịch địa phương.

Vẻ đẹp của các công trình kiến trúc đã góp phần tạo nên tên tuổi và là nguồn lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế du lịch Lâm Đồng. Tuy nhiên, di sản này đang đối diện với nguy cơ bị xuống cấp và mai một. Một giải pháp tổng thể, mang tính lâu dài nhằm bảo tồn, phát huy giá trị các kiến trúc cổ là yêu cầu cấp bách đối với Đà Lạt hiện nay.

Bài và ảnh: VŨ ĐÌNH ĐÔNG

Bài 2: Hướng đến một đô thị di sản