QĐND - Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 4 - năm 2013 diễn ra từ ngày 9 đến 12-3, nhằm quảng bá thương hiệu, tôn vinh người sản xuất cà phê ở Đắc Lắc nói riêng và Tây Nguyên nói chung. Đây cũng là dịp để nhà quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà nông trao đổi, thảo luận tìm giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh mặt hàng cà phê.

Niềm vui được mùa cà phê của người dân Đắc Lắc.

 

Đắc Lắc là địa phương chuyên canh cà phê, với diện tích hiện có hơn 200 nghìn héc-ta, chiếm gần 40% diện tích, sản lượng và kim ngạch xuất khẩu cà phê hằng năm của cả nước. Sản phẩm cà phê chiếm tỷ trọng lớn trong tổng sản phẩm xã hội và có tác động trực tiếp đến đời sống của hơn 1,8 triệu dân. Vì vậy, trong những năm qua, tỉnh Đắc Lắc đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện nhiều giải pháp nhằm đưa ngành cà phê phát triển bền vững.

Niên vụ cà phê 2011-2012 vừa qua, Đắc Lắc đạt sản lượng 487.748 tấn, cao nhất từ trước đến nay. Cũng trong niên vụ qua, Đắc Lắc xuất khẩu gần 300.000 tấn cà phê, đạt kim ngạch hơn 621 triệu USD, sản phẩm cà phê của Đắc Lắc đã có mặt ở 62 quốc gia và vùng lãnh thổ. Theo đánh giá của UBND tỉnh Đắc Lắc, thời gian gần đây, việc sản xuất và xuất khẩu cà phê của Đắc Lắc đạt nhiều tiến bộ. Trong sản xuất đã hình thành được vùng chuyên canh cà phê chất lượng cao. Hiện, Đắc Lắc đang đẩy mạnh thực hiện Chương trình sản xuất cà phê bền vững; cà phê được chứng nhận tiêu chuẩn UTZ Certified, 4C, RFA. Nhiều doanh nghiệp đã ký kết và thực hiện liên kết với bà con nông dân xây dựng vùng nguyên liệu, thực hiện quy trình sản xuất cà phê chất lượng cao, mang lại lợi ích kinh tế cả cho doanh nghiệp và nông dân.

Từ năm 2004 đến nay, Đắc Lắc đã tính đến việc xây dựng và phát triển thương hiệu “Cà phê Buôn Ma Thuột”. Đến nay, Hiệp hội Cà phê Buôn Ma Thuột đã cấp quyền sử dụng Chỉ dẫn địa lý cà phê Buôn Ma Thuột cho 8 doanh nghiệp với tổng diện tích trong vùng địa danh là 8.852ha, sản lượng hằng năm đạt khoảng 26 nghìn tấn cà phê nhân. Tuy nhiên, so với vùng địa danh “cà phê Buôn Ma Thuột”, kết quả việc cấp quyền sử dụng Chỉ dẫn địa lý cà phê Buôn Ma Thuột như hiện tại còn quá khiêm tốn.

Trên lĩnh vực chế biến cà phê, Đắc Lắc có hơn 100 doanh nghiệp tham gia chế biến cà phê nhân với khoảng 20% sản lượng, còn lại 80% sản lượng cà phê nhân do người dân tự chế biến. Về chế biến cà phê bột và cà phê hòa tan, Đắc Lắc có 10 doanh nghiệp tham gia, hằng năm chế biến được 7-8% tổng sản lượng cà phê toàn tỉnh. Có thể nói, sản lượng cà phê nhân của Đắc Lắc hiện do doanh nghiệp chế biến còn chiếm tỷ trọng thấp, nên dẫn tới chất lượng còn nhiều vấn đề cần khắc phục. Nhất là lâu nay do lo sợ nạn trộm cắp hoành hành, nên tình trạng thu hái cà phê xanh vẫn còn phổ biến, ảnh hưởng lớn đến năng suất và chất lượng cà phê nhân.

Theo phân tích của Tiến sĩ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật (KHKT) Nông lâm nghiệp Tây Nguyên: “Hiện 80% diện tích và sản lượng cà phê ở Đắc Lắc nói riêng và Tây Nguyên nói chung đang do bà con nông dân sản xuất và chế biến. Tình trạng thu hái cà phê xanh và lưu giữ quả cà phê trong bao dài ngày sau thu hái để tiết kiệm thời gian phơi vẫn còn phổ biến, đã tác động tiêu cực đến chất lượng cà phê nhân. Theo nghiên cứu của Viện KHKT Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, nếu thu hoạch toàn bộ quả xanh, tỷ lệ hao hụt sản lượng lên đến hơn 20% và trong 300g nhân có từ 70 đến 170 lỗi. Mặt khác, việc thu hái xanh còn khiến mùa vụ thu hoạch cà phê dịch chuyển dần vào cuối mùa mưa, gây nhiều bất lợi cho công việc thu hái và chế biến. Tập quán lưu giữ cà phê trong bao dài ngày sau thu hái sẽ dẫn tới cà phê bị chín nẫu và ẩm mốc. Quả cà phê tươi ủ trong bao từ ngày thứ 3 trở lên sẽ làm cho 10,5% số quả bị chín nẫu và 24,8% quả bị ẩm mốc”. Cũng theo Tiến sĩ Báu, hiện tại tỉnh Đắc Lắc có khoảng 40 nghìn héc-ta (toàn vùng Tây Nguyên là hơn 100 nghìn héc-ta) cà phê đã già cỗi cần tái canh. Quy trình tái canh cà phê đòi hỏi rất nghiêm ngặt, trong đó quan trọng nhất là khâu khai hoang cải tạo đất và luân canh loại bỏ dịch hại trên đất trước khi trồng mới.

Sơ chế cà phê chất lượng cao ở Công ty Cà phê Thắng lợi.

 

Tuy nhiên, theo đánh giá của ông Nguyễn Văn Sinh, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Đắc Lắc, việc tái canh cà phê ở Đắc Lắc hiện đang triển khai chậm do chi phí tốn kém và sau tái canh phải mất từ 5 đến 6 năm bà con nông dân mới có nguồn thu nhập, nên người dân còn do dự, e ngại chưa mạnh dạn tái canh. Năm 2012, mặc dù tỉnh cùng các doanh nghiệp và Hiệp hội Cà phê ca cao Việt Nam đã hỗ trợ 1,5 tấn hạt cà phê lai đa dòng và hơn 75.000 bầu cà phê ghép cho 3.173 hộ dân phục vụ tái canh hơn 2000ha, nhưng thực tế chỉ tái canh được 1.148ha.

Mặt khác, việc sản xuất cà phê ở Đắc Lắc nói riêng và Tây Nguyên nói chung hiện nay chưa thực sự bền vững do chưa chủ động nguồn nước tưới, nhất là trong mùa khô nên cây cà phê rất dễ bị tổn thương khi xảy ra hạn hán. Mùa khô năm nay, Đắc Lắc có gần 5000ha cà phê bị khô hạn, vì vậy dự báo sản lượng cà phê niên vụ 2012-2013 sẽ sụt giảm nghiêm trọng. Một trong những vấn đề nữa ảnh hưởng tiêu cực đến sản phẩm cà phê Đắc Lắc là Chỉ dẫn địa lý cà phê Buôn Ma Thuột bị Công ty Guangzhou Buon Ma Thuot Coffee Co. Ltd, có trụ sở tại Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) đăng ký bảo hộ và được cấp văn bằng bảo hộ tại Trung Quốc với 2 nhãn hiệu số: 7611986 và 7970830 vào các thời điểm tháng 11-2010 và tháng 6-2011. Ông Trịnh Đức Minh, Phó giám đốc Sở khoa học và Công nghệ Đắc Lắc cho biết: “Khi phát hiện vụ việc trên, UBND tỉnh Đắc Lắc ủy quyền cho Hiệp hội Cà phê Buôn Ma Thuột tiến hành thủ tục khởi kiện doanh nghiệp Trung Quốc để hủy bỏ hiệu lực 2 nhãn hiệu trên ở Trung Quốc; đồng thời tiến hành đăng ký Chỉ dẫn địa lý cà phê Buôn Ma Thuột tại 15 quốc gia và vùng lãnh thổ, công việc này dự kiến kéo dài trong 3 năm và chi phí lên đến 1,5 tỷ đồng”.

Bài và ảnh: KIỀU BÌNH ĐỊNH