"Thuở  ấy

Mẹ cúng cơm con hai lần

Khi Đài Hà Nội trần thuật

Trận phá bom thứ nhất

Tay mẹ chưa kịp thắp nhang

Đã gục dưới chân bàn

Tóc mẹ bạc thêm một lần chúng con ra trận

Thân mỏi mòn mắt chống cửa trông con…"

Những câu thơ là nỗi niềm xúc cảm của dũng sĩ phá bom cảm tử Lại Đăng Thiện ở xã Nghĩa Bình, huyện Tân Kỳ (Nghệ An) cho những chuyến phà sang sông kịp chi viện cho miền Nam ruột thịt thời chống Mỹ.

Tay lái cừ khôi

Năm 1965, giặc Mỹ điên cuồng leo thang đánh phá miền Bắc, bom đạn chúng giội xuống cả dọc dài miền Trung. Bến phà, cửa biển chẳng lúc nào được sóng yên gió lặng. Ba anh trai của Thiện lần lượt lên đường cầm súng đánh trả quân thù. Theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, Lại Đăng Thiện năm ấy đã nằng nặc xin mẹ lên đường nhập ngũ tiếp bước các anh của mình khi tuổi vừa tròn 18. Ngày nhìn các con rồi đến đứa con út lần lượt khoác ba lô lên đường, mẹ anh đã khóc đến cạn mòn nước mắt.

Ngày nhập ngũ, Lại Đăng Thiện được đứng trong đội hình Tiểu đoàn 27 công binh Quân khu 4, sau đó được đào tạo lớp lái ca-nô cấp tốc để làm nhiệm vụ rà phá bom mìn ở những bến sông huyết mạch.

Lại Đăng Thiện kể, có nhiều trận ra quân lái ca-nô lao nhanh trên sông, bom được kích hoạt nổ rền vang một cách dữ dội, những cột sóng cao hàng chục mét hất tung cả người lên. Rồi có lần gặp phải máy bay Mỹ lượn lờ uy hiếp, ném bom xuống nhằm cắt đứt phà nhưng chưa bao giờ anh bỏ cuộc.

Suốt 8 năm ròng rã (1965 - 1973), Lại Đăng Thiện đã cùng với đồng đội vào sinh ra tử ở những trọng điểm ác liệt như: Cầu Hoàng Mai, cầu Bùng, cầu Cấm, cầu Phương Tích, phà Nam Đàn, Bến Thủy (Nghệ An); phà Linh Cảm, cầu Nghèn (Hà Tĩnh), cầu Ròn, phà sông Gianh, phà Long Đại (Quảng Bình)… Là chiến sĩ thuộc phiên đội lái ca-nô rà phá bom mìn nên Thiện luôn xác định đã cầm vô lăng là đi vào cửa tử. Dù biết trước những cái chết cận kề trong gang tấc nhưng anh không bao giờ nản chí, tất cả vì những chuyến hàng chiến lược mà chiến trường đang cần để đánh Mỹ. Những lần ra quân phá bom mìn, Lại Đăng Thiện luôn mưu trí, dũng cảm "dọn sạch" đường trên sông để bộ đội ta bắc phà ngang cho từng đoàn xe hàng qua sông một cách an toàn.

Cảm tử quân Lại Đăng Thiện trước giờ xuất trận

Hai lần truy điệu sống

Đến bây giờ, khi về với cuộc sống đời thường, Lại Đăng Thiện vẫn không thể nào quên những năm tháng cùng đồng đội cảm tử sát cánh bên nhau cùng chia lửa trên các bến phà, để lại cho anh và đồng đội bao ký ức xúc động, nhất là 2 lần được Tiểu đoàn 27 làm lễ truy điệu sống trước giờ ra trận.

Những năm leo thang đánh phá miền Bắc (1965 - 1973), giặc Mỹ đã thả bom, mìn từ trường nhằm "gài bẫy" bộ đội ta. Mặt khác, chúng cố tình bằng mọi giá phải chặt đứt các bến phà, bến sông là "mạch máu" để ta vận chuyển hàng hóa, đạn dược chi viện cho miền Nam. Có những bến phà như: Bến Thủy, Linh Cảm, sông Gianh, phà Long Đại… Mỹ dùng máy bay thả xuống hàng nghìn quả bom từ trường. Bộ đội ta lúc đó đã nghĩ ra nhiều cách để phá hủy bom mìn như dùng nam châm, mìn kích nổ, dây kéo thanh sắt qua sông… nhưng vẫn "tắc" vì hiệu quả thấp.

Cuối năm 1967, tại bến phà Long Đại (Hiền Ninh, Quảng Bình) đã nhiều ngày liền xe ta không qua được vì Mỹ thả bom từ trường quá dày. Tiểu đoàn 27 (đơn vị 2 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân trong thời kỳ chống Mỹ) được cấp trên lệnh "bằng mọi giá phải mở đường máu thông phà". Lúc đó, Tiểu đoàn trưởng Phạm Ngưng quyết định dùng ca-nô cảm tử quân kích hoạt để bom từ trường nổ. Thấy cảnh xe tắc đọng dài hàng cây số, chiến trường miền Nam thì "đói" đạn dược, thuốc men, Lại Đăng Thiện đã viết quyết tâm thư bằng máu rồi cùng đồng đội đều ở tuổi vừa tròn 20 là Hà Huy Ty, Đậu Anh Côi, Nguyễn Văn Hương xung phong mở huyết mạch giao thông trên sông. Trên bờ, các anh được đơn vị làm lễ truy điệu sống, Chính trị viên tiểu đoàn Trần Sĩ Khiêm đọc điếu văn, ai cũng không cầm nổi nước mắt. Trên bầu trời, máy bay Mỹ vẫn thả pháo sáng, giội bom liên tục xuống bến phà. "Điếu văn của tiểu đoàn trưởng vừa dứt, lập tức chúng tôi giơ tay cùng hô vang: "Quyết tử cho Tổ quốc". Giây phút ấy, dù không nói ra nhưng ai cũng hiểu sự sống và cái chết không còn khoảng cách. Rồi lao ra sông, quần nhau với bom, mỗi tiếng nổ vang lên như xé tan dòng sông, nước bị xé ra, dựng thành cột rồi úp chụp lấy ca-nô. Kích nổ hết bom dưới lòng sông thấy mình vẫn còn sống, cả đội nhảy lên bờ ôm nhau cười mà nước mắt cứ rơi ra", Lại Đăng Thiện nhớ lại. Sau khi pháo sáng tắt, lệnh "xuất kích" phát ra, 4 cảm tử quân lao nhanh như 4 mũi tên xuống ca-nô rú máy chạy về phía bờ Nam với tốc độ chóng mặt. Trong giây lát, hàng loạt quả bom từ trường phát nổ, cột nước vút cao như mái nhà. Kết quả đêm đó, 16 quả bom từ trường do Lại Đăng Thiện làm tổ trưởng chỉ huy phát nổ, 3 chiến sĩ Nguyễn Văn Hương, Hà Huy Ty, Đậu Anh Côi bị thương nặng.

Ngày 24-6-1968, khi đang thực hiện nhiệm vụ rà phá bom từ trường ở phà Bến Thủy, tổ phá bom gồm: Lại Đăng Thiện, Đậu Anh Côi, Nguyễn Xuân Tình (Đại đội 1) được điều về Linh Cảm (Hà Tĩnh) cùng đồng chí Vũ Ngọc Chương của Đại đội 2. Phà Linh Cảm nằm giữa ngã 3 hai con sông Ngàn Sâu - Ngàn Phố, đường vào Nam hoặc sang Lào đều phải qua đây.

Cả đội họp hội ý chớp nhoáng, tinh thần "Mạch máu trong tim có thể ngừng nhưng mạch máu giao thông không bao giờ được tắc" được nêu cao. Bản quyết tâm thư "Quyết tử cho bến phà sống mãi" đọc trước tiểu đoàn. Phòng Công binh Quân khu 4 tổ chức truy điệu sống cho Lại Đăng Thiện cùng với đồng đội trước khi thực hiện nhiệm vụ. Sau khi nghe lệnh "xuất kích", đúng 4 giờ chiều cả đội lại như con chim cắt cầm chắc tay lái lao nhanh sang phía bến bờ bên kia. "Cấp trên quy định mỗi cảm tử quân chỉ được lái ca-nô 3 vòng, nhưng trong trận này, tôi đã lái tới 19 vòng, làm nổ 12 quả bom từ trường. Đến quả cuối cùng thì bị thương rồi ngất đi. Tỉnh dậy thấy đầu choáng váng, tai điếc đặc chẳng nghe được ai nói gì. Chỉ biết tổ trưởng Chương đã hy sinh, các đồng đội còn lại bị thương nặng…" - Lại Đăng Thiện kể.

Những chiến công của Lại Đăng Thiện được đồng đội cảm phục. Báo Quân đội nhân dân số ra ngày 1-9-1968 viết về tấm gương dũng cảm rà phá bom mìn: "Lại Đăng Thiện, tay lái ca-nô "cưng" của tiểu đoàn đã quay mũi ca-nô về hướng bờ Nam chuẩn bị xuất kích. Bên tay lái, anh lại ngân nga mấy câu thơ của mình sáng tác: Đẹp đẽ thay người chiến sĩ công binh/Cưỡi sóng vượt lên trọn thề với bến!/Chắp cánh cho xe bay ra tiền tuyến/ Có hề chi bao đêm trắng xông pha… Đêm nay là đếm thứ 16 Thiện không hề chợp mắt. Đã ba lần Thiện bị bom địch hất tung, người bật khỏi tay lái, văng xuống nước. Cả 3 lần Thiện đều bơi vượt lên, kịp thời nắm chặt được vòng lái ca-nô, đưa phà cập bến…". Chiều hôm đó, phà thông, từng đoàn ô tô của ta nối đuôi nhau qua sông an toàn.

Làm bà đỡ

Sau ngày đất nước thống nhất, Lại Đăng Thiện trở về với quê hương. Ngày về, được đoàn tụ cùng với gia đình, anh cũng không tin nổi mình còn sống. Mẹ anh đã vui mừng, hạnh phúc đến cạn nước mắt khi ôm đứa con của mình trong ngày đoàn tụ.

Lúc đó, tuy sức khỏe không còn  như trước vì vết thương luôn hành hạ lúc trái gió trở trời, nhưng anh Thiện vẫn ngày đêm ôn luyện để tiếp tục được đi học. Cuối năm 1975, Lại Đăng Thiện trúng tuyển vào Lớp Y16 Trường Trung cấp Y tế Nghệ Tĩnh (Nghệ An và Hà Tĩnh hiện nay).

Năm 1980, chàng y sĩ trẻ Lại Đăng Thiện được điều về làm Trưởng trạm Y tế xã Nghĩa Bình, nơi chính anh đã sinh ra và lớn lên. Làm Trưởng Trạm Y tế xã Nghĩa Bình được 2 năm thì anh lại được cấp trên phân công vào tận xã miền núi Tiên Kỳ, cách xa trung tâm huyện Tân Kỳ hàng chục ki-lô-mét để cùng lãnh đạo địa phương chống dịch sốt rét. Bốn năm cùng ăn, cùng ở với bà con dân tộc Thanh, Thái, Thổ, Lại Đăng Thiện đã có không ít lần trèo đèo, lội suối vào tới tận bản làng để giải thích, vận động bà con hiểu bệnh tật của mình là không phải do ma xui quỷ khiến. Lạ lẫm với tiếng của đồng bào, ngày đêm Lại Đăng Thiện lại mày mò, học tiếng bản xứ để nói cho bà con hiểu, làm "dân vận" cho bà con tin tưởng vào cách chữa bệnh của mình.

Mãi tới khi nghỉ hưu năm 1991, Lại Đăng Thiện vẫn không quên những ngày tháng băng rừng, vượt núi đi cứu giúp cho người dân thoát khỏi những cơn bạo bệnh. Có lẽ, ấn tượng nhất với anh là những lần làm "bà đỡ" cho không ít phụ nữ được mẹ tròn con vuông...

Bài và ảnh: Trần Ngọc Thái