Bài 3: Làm gì để dẹp “xe dù”?

Nguyên nhân dẫn đến… thích “trá hình”

Như trong bài trước chúng tôi đã đề cập, so với các xe khách đăng ký chạy tuyến cố định trong bến, các xe khách trá hình trốn được 10% thuế VAT, trốn phí bến bãi, thuế thu nhập, không cần đóng bảo hiểm cho hành khách và bớt rất nhiều chi phí khác (chi phí duy trì chất lượng phương tiện, đào tạo nâng cao tay nghề và đóng các loại bảo hiểm cho lái xe, phụ xe...), nên lợi nhuận rất cao. “Đây là lý do chính khiến nhiều nhà xe lao vào hoạt động trá hình. Bên cạnh đó, xe khách trá hình còn có lợi thế là được vào trung tâm thành phố, khu dân cư để đón, trả khách và thời gian xuất phát tùy ý. Trong khi đó, xe hoạt động trong bến không được đón khách ở ngoài, lại phải đi-về đúng giờ và bị kiểm tra rất kỹ trước khi khởi hành...”-đại diện nhà xe Phương Trang ở TP Hồ Chí Minh cho biết.

Đồng quan điểm trên, đại diện nhiều nhà xe còn “bật mí”, chính vì hoạt động xe khách trá hình mang lại lợi nhuận cao nên các hãng “xe dù” đã dùng mọi thủ đoạn để tăng cường hoạt động. Đó là dùng xe hợp đồng, xe du lịch, xe trung chuyển để chở khách như xe chạy tuyến cố định. Chỉ đăng ký vài nốt xe trong bến “làm phép” rồi sử dụng nhiều xe hợp đồng, xe du lịch “chạy dù” cùng tuyến. Đó là trả “hoa hồng” cho người lái taxi, xe ôm và nhân viên khách sạn, nhà nghỉ khi dẫn khách đến, thậm chí thuê “cò” lôi kéo khách từ bến xe ra đi “xe dù”; làm hợp đồng rởm để đối phó khi bị kiểm tra... Và thủ đoạn nguy hiểm nhất là hối lộ các lực lượng chức năng để dễ dàng hoạt động.

Nhiều xe hợp đồng trá hình chở khách tuyến cố định ngày nào cũng đón khách ở "bến cóc" số 7 - Phạm Văn Đồng (gần Bến xe Mỹ Đình, Hà Nội) nhưng không bị xử lý dứt điểm. Ảnh: NHẤT VĂN 

“Nếu không có sự bao che, phớt lờ của thanh tra giao thông (TTGT) thì không “bến cóc” nào có thể tồn tại, không xe nào có thể “chạy dù”, vì “bến cóc” và những chiếc xe khách to lù lù, buộc phải đi trên đường, có giám sát hành trình chứ có phải cái kim nhỏ xíu đâu mà giấu được cơ quan chức năng?” - đại diện các nhà xe chạy tuyến cố định đều khẳng định với phóng viên như vậy, và đây cũng là câu hỏi mà ông Khuất Việt Hùng, Phó chủ tịch chuyên trách Ủy ban ATGT Quốc gia, đã đặt ra tại nhiều hội nghị khi nói về nạn “xe dù, bến cóc”.

Trong những hội nghị bàn về xử lý “xe dù, bến cóc” mà phóng viên chúng tôi được dự, khi lãnh đạo Bộ GTVT và Ủy ban ATGT quốc gia chất vấn về việc vì sao không xử lý dứt điểm tình trạng xe khách trá hình, thì đại diện sở GTVT các địa phương thường đổ lỗi cho việc hiện nay những quy định của pháp luật trong lĩnh vực này còn nhiều “lỗ hổng” nên khó xử lý. Tuy nhiên, ông Lê Trung Tính, Chủ tịch Hiệp hội vận tải hành khách liên tỉnh và du lịch TP Hồ Chí Minh cho rằng, những người thực thi pháp luật thừa biết đâu là xe chạy tuyến cố định, đâu là “xe dù”, nhưng hình như các cán bộ này cố tình không hiểu, hay là vì lợi ích riêng tư?

Còn ông Nguyễn Văn Thanh, Chủ tịch Hiệp hội vận tải ô tô Việt Nam cũng thẳng thắn: “Nếu các lực lượng được giao nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm đúng chức trách thì rất khó để “xe dù, bến cóc” lộng hành. Bởi thế mà dư luận nghi ngờ có sự bảo kê, tiêu cực… Chừng nào công tác quản lý, kiểm tra, giám sát và xử phạt vẫn buông lỏng thì chừng đó còn có xe dù lộng hành”.

Thực tế, trong quá trình điều tra để viết loạt bài này, chúng tôi đã nhiều lần phản ánh, kiến nghị xử lý “xe dù, bến cóc” có bằng chứng rõ ràng với lãnh đạo các sở GTVT và với cán bộ phụ trách TTGT từ cấp huyện đến cấp tỉnh, nhưng việc kiểm tra, chấn chỉnh đều thiếu kiên quyết. Thậm chí ở tuyến được coi là “điểm nóng về xe dù” như Hà Nội-Lào Cai, hầu như cuộc họp nào bàn về “xe dù”, các đại biểu cũng nêu đích danh những hãng xe khách trá hình ngang nhiên lộng hành, Thủ tướng Chính phủ đã có công văn chỉ đạo xử lý dứt điểm, phóng viên cũng thường xuyên cung cấp hình ảnh vi phạm của các “xe dù, bến cóc” cho Sở GTVT Lào Cai, song vi phạm của các hãng xe này vẫn diễn ra do việc xử lý chỉ “được chăng hay chớ”. Một cán bộ ở Lào Cai có trách nhiệm trong việc này (xin được giấu tên) đã than phiền với phóng viên rằng: “Nói thật là những hãng xe nào vi phạm chúng tôi đều biết cả, nhưng mà cũng khó xử lý dứt điểm lắm nhà báo ạ!”.

Như vậy là, xe hợp đồng và xe chở khách du lịch hoạt động trá hình thu lời bất chính rất cao. Trong khi đó, hiện nay việc đăng ký hoạt động của hai loại xe này quá dễ dàng, quản lý lỏng lẻo, có thể vào đón khách ở mọi nơi chứ không như xe khách tuyến cố định. Chính vì thế mà ngày càng nhiều nhà xe thích hoạt động “trá hình”.

Nhà xe Hùng Cường có bến cóc ở 66 Tân Thành (quận 5, TP Hồ Chí Minh) luôn có hàng chục xe đón khách đi An Giang và Long Xuyên. Ảnh: NHẤT VĂN.

Muốn dẹp vấn nạn, phải làm quyết liệt, triệt để

Thời gian qua, chúng tôi đã tham dự một số hội nghị và tọa đàm bàn về giải pháp xử lý xe khách trá hình, đồng thời trao đổi với nhiều chuyên gia ngành GTVT và đại diện các nhà xe để lắng nghe những đề xuất nhằm dẹp nạn “xe dù, bến cóc”.

Theo bà Phan Thị Thu Hiền, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ: Hiện xe khách trá hình chủ yếu là xe vận tải hợp đồng (chiếm khoảng 90%), do vậy đã đến lúc phải tăng cường kiểm tra và siết chặt điều kiện kinh doanh của xe hợp đồng, xe du lịch theo hướng hai loại xe này phải có những điều kiện cao hơn, quản lý chặt chẽ hơn xe khách tuyến cố định.

Xe dù ngang nhiên dồn khách cho nhau trên cao tốc Hà Nội-Lào Cai. Ảnh: QUANG HUY. 

Ông Phạm Tiến Quỳnh, Trưởng phòng Vận tải và Quản lý phương tiện người lái (Sở GTVT Lào Cai) đồng ý với quan điểm trên và cho biết thêm: Để tránh tình trạng xe hợp đồng sử dụng danh sách hành khách khống, rồi sau đó bắt khách dọc đường và điền vào hợp đồng để đối phó với lực lượng chức năng, cần quy định xe khách hợp đồng phải mang bản hợp đồng in sẵn chứ không được viết tay. Trước khi thực hiện hợp đồng, nhà xe phải gửi toàn bộ nội dung hợp đồng, bao gồm cả danh sách hành khách qua thư điện tử về Sở GTVT.

Tăng chế tài xử phạt đối với các vi phạm là biện pháp căn bản để dẹp nạn “xe dù, bến cóc”. Theo ông Thượng Thanh Hải, Phó giám đốc Bến xe Miền Đông: Một trong những nguyên nhân khiến “xe dù, bến cóc” bùng phát là do chế tài xử phạt quá nhẹ. Quy định hiện hành là xe vi phạm nặng thì thu hồi phù hiệu 1-3 tháng, khoảng thời gian dao động lớn này rất dễ sinh ra tiêu cực và không đủ sức răn đe. Do đó, cần quy định rõ nếu xe nào vi phạm thì thu hồi phù hiệu 3 tháng. Trường hợp đã bị thu hồi phù hiệu mà xe vẫn hoạt động thì không cấp phù hiệu vĩnh viễn. Nhà xe đang có xe bị thu hồi phù hiệu sẽ không được cấp phù hiệu cho xe mua thêm, có như vậy mới không dám vi phạm.

Quá trình tìm hiểu viết bài này, chúng tôi rất đồng tình với quan điểm của ông Văn Công Điểm, Phó giám đốc Công ty cổ phần xe khách Phương Trang. Theo ông Điểm, việc tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý kiên quyết, dứt điểm các bến xe khách lậu và các xe khách trá hình là giải pháp cốt lõi nhất.

Sinh thời, Bác Hồ đã từng nói “lãnh đạo mà không kiểm tra là không lãnh đạo”. Có một thực tế là báo chí liên tục phản ánh về nạn “xe dù, bến cóc” và hầu như năm nào Thủ tướng Chính phủ, Bộ GTVT cũng có công văn, công điện chỉ đạo mở các đợt cao điểm xử lý “xe dù, bến cóc”, thậm chí trong đó còn nêu rõ những nhà xe có nhiều vi phạm. Nhưng việc xử lý vấn nạn này như “bắt cóc bỏ đĩa” và xe khách trá hình vẫn là tình trạng nhức nhối, bởi chúng ta rất ít thanh tra để chỉ rõ ra là doanh nghiệp nào vi phạm (ví dụ ngày 6-2-2016, Thủ tướng đã có công điện yêu cầu tăng cường kiểm tra, xử lý các vi phạm trong vận tải hành khách và giao trách nhiệm cụ thể cho các bộ, ngành, chủ tịch UBND các tỉnh phải tổ chức thực hiện, chỉ rõ những tuyến có nhiều vi phạm cần tập trung kiểm tra... Nhưng cuối cùng kết quả cũng không có gì chuyển biến và không ai chịu trách nhiệm về việc này). Không thanh tra làm rõ vi phạm thì không thể có cơ sở để xử lý nghiêm, vì vậy nhà xe vi phạm “nhờn thuốc”, văn bản chỉ đạo của cấp trên cũng bị “nhờn”…

Bến xe Miền Tây kiểm tra kỹ xe trước khi xuất bến nên nhiều hãng xe dù ngại vào. Ảnh: XUÂN CƯỜNG. 

Để khắc phục tình trạng trên, Bộ GTVT và các sở GTVT cần phải lập kế hoạch thanh tra cụ thể hằng năm. Trên cơ sở báo chí và dư luận phản ánh về các nhà xe vi phạm để tiến hành thanh tra toàn diện, đặc biệt cần phối hợp với ngành thuế để thanh tra liên ngành, làm rõ hành vi trốn thuế của các hãng xe dù; quy trách nhiệm cụ thể và xử lý nghiêm cán bộ phụ trách lĩnh vực nếu để xảy ra vi phạm kéo dài trên địa bàn để tránh tình trạng bao che, “bảo kê” cho “xe dù, bến cóc” hoạt động. Như ông Khuất Việt Hùng đã khẳng định: Những quy định hiện hành về quản lý vận tải hành khách đã khá chặt chẽ và chỉ cần theo dõi “xe dù” qua giám sát hành trình cũng có thể biết rõ vi phạm để xử lý. Bởi xe dù đi đâu, thường xuyên hoạt động tuyến nào, dừng đỗ đón khách bao nhiêu lần, ở chỗ nào, có thông báo về các sở GTVT hay không… thì chỉ cần trích xuất giám sát hành trình là biết hết.

Phóng sự điều tra của HUY QUANG, XUÂN CƯỜNG, NHẤT VĂN