Trên hòn đảo lớn nhất và cũng là nơi trù phú bậc nhất ở Việt Nam, nghề trai lấy ngọc không chỉ mang lại nguồn lợi về kinh tế mà còn trở thành một “đặc sản” của vùng đất này. Phú Quốc vốn được mệnh danh là đảo ngọc, theo giải thích của nhiều người tên gọi này bắt nguồn từ lượng ngọc trai phong phú ở nơi đây. Nghề tìm trai đã có từ hàng trăm năm trên đảo, hiện nay, trai ngọc đã được nuôi cấy với kỹ thuật tiên tiến cho ra những viên ngọc chất lượng cao. Trai nuôi lấy ngọc được chia thành 4 loại theo kích thước lớn nhỏ, loại lớn có thể cấy 5 đến 7 viên, loại nhỏ chỉ cấy 2-3 viên, có khi chỉ cấy 1 viên. Theo những người nuôi trai ngọc lành nghề ở Phú Quốc càng cấy ít viên thì sản phẩm lúc thu hoạch càng đẹp và có giá trị lớn. Giá trị của ngọc trai không chỉ được đo bằng kích thước mà còn màu sắc và kỹ thuật chế tác. Ngọc trai ở Phú Quốc thường có 3 màu: trắng, vàng và đen, trong đó ngọc trai đen rất quý hiếm và có giá trị lớn. Để đưa các màu sắc khác vào ngọc trai người nuôi cho trai ăn thức ăn có màu, từ đó sẽ chuyển hóa vào trong viên ngọc.

Những viên ngọc trai nuôi ở Phú Quốc thành phẩm.

Kỹ thuật nuôi cấy ngọc trai được chia thành nhiều công đoạn, trước hết trai tự nhiên do ngư dân đánh bắt được tuyển chọn kỹ làm trai giống. Thông thường người nuôi trai sẽ đặt hàng ngư dân trước, hướng dẫn họ các kỹ thuật để không làm tổn thương con trai khi đánh bắt. Sau đó những con trai này sẽ được cấy nhân vào vỏ hoặc vào trong thân. Nhân ngọc được làm bằng chính vỏ trai để cơ thể con trai không đào thải nhân ra ngoài. Cấy xong những con trai này được đặt vào lồng và thả xuống biển ở độ sâu khoảng 7m. Trai sinh trưởng bằng nguồn thức ăn tự nhiên, hàng tuần người thợ sẽ vệ sinh lồng một lần, đồng thời cũng gỡ bỏ những con hà bám vào thân trai. Trong quá trình đó trai tiết ra chất xà cừ bao bọc lấy nhân cho ra ngọc trai. Sau khoảng thời gian một năm rưỡi có thể thu hoạch được trai, nhưng để có những viên ngọc kích thước lớn hơn có thể 5 năm mới thu hoạch. Những cơ sở nuôi cấy ngọc trai ở Phú Quốc cũng đồng thời là nơi chế tác để cho ra đời những viên ngọc trai thành phẩm. Giá ngọc trai ở Phú Quốc cũng rất đa dạng từ vài trăm nghìn đến hàng trăm triệu đồng. Một trong những điều lưu ý là người mua phải biết cách chọn được ngọc trai thật. Theo chủ một cơ sở nuôi cấy ngọc trai ở Phú Quốc, có hai cách đơn giản nhất để phân biệt, một là đốt ngọc trai trên lửa, ngọc giả sẽ biến dạng còn ngọc thật không bị ảnh hưởng, một cách nữa là lấy hai viên ngọc trai cọ xát vào nhau hoặc chà trên mặt kính, ngọc thật sẽ cho ra chất bột, chỉ cần miết qua lớp xước, bề mặt viên ngọc sẽ trở lại như cũ. Trong khi ngọc trai tự nhiên ngày càng khan hiếm, nghề nuôi trai lấy ngọc ở Phú Quốc ngày càng phát triển hơn, như một minh chứng cho sự trù phú của đảo ngọc.

Bài và ảnh: Mạnh Hưng