QĐND - Gần đây, tôi có nhiều dịp được dự các cuộc họp mặt, gặp gỡ đồng đội của các cựu chiến binh. “Vấn đề” lớn nhất trong những cuộc gặp mặt này là việc bàn bạc giúp đỡ các gia đình và cá nhân người có công được công nhận các danh hiệu tương xứng. Có nhiều trường hợp người có công còn sống nhưng không may mất hết giấy tờ nên cơ quan chức năng khó ra quyết định công nhận, phong tặng. Đây là trường hợp thường gặp và cách giải quyết thường là nhờ các đồng đội cũ, đơn vị cũ xác định tính chính xác. Việc nhờ đồng đội cũ công nhận là tương đối dễ dàng bởi con người đó, sự việc đó, trong thời điểm đó, có hành động anh dũng, bị thương hoặc hy sinh trong chiến đấu mọi người đều đã biết đó là sự thực. Song việc nhờ đồng đội cũ công nhận cũng chỉ là điều kiện cần. Điều kiện đủ ở trường hợp này là phải so sánh với những dữ liệu được ghi chép trong sổ trực ban, nhật ký chiến đấu hoặc hồ sơ lưu của đơn vị cũ. Và có một thực tế đáng buồn là những ghi chép này thường rất sơ sài.

Mới đây, Hội Cựu chiến binh bộ đội Phòng không-Không quân tỉnh Bắc Ninh có đề nghị công nhận liệt sĩ với một đồng chí đã hy sinh trong chiến trường. Khi đề nghị được đưa về đơn vị cũ, cán bộ văn thư lưu trữ tra chéo với hồ sơ lưu thấy ghi rằng: “Chết do đổ xe”. Cán bộ kết luận không đủ cơ sở để công nhận liệt sĩ. Các cựu chiến binh đã tìm kiếm tất cả những tài liệu liên quan và may mắn thay, trong cuốn lịch sử của quân chủng có một dòng nhắc đến sự kiện đơn vị đó hành quân di chuyển chiếm lĩnh trận địa, sẵn sàng chiến đấu. Thời gian và địa điểm đều khớp với sự việc diễn ra của liệt sĩ chưa được công nhận nọ. Sau khi chứng minh được như vậy, đơn vị đã đồng ý với Hội Cựu chiến binh đề nghị công nhận liệt sĩ.

Những ghi chép mơ hồ hoặc đúng một nửa sự thật này không phải hiếm gặp trong các tài liệu ghi chép của đơn vị cơ sở. Có những cái chết được ghi nhận là “đánh cá”, “sập hầm”, “tăng gia sản xuất”… Nếu đúng sẽ phải được ghi chép thế này: "Hy sinh khi thực hiện nhiệm vụ của đơn vị, đánh cá cải thiện bữa ăn cho đơn vị trước giờ chiến đấu". Như việc đánh cá này, cha tôi là một cựu chiến binh Thành cổ có thể kể lại rất rõ, vì đó là một thông lệ trước trận đánh thường cố gắng có bữa ăn tươi cho bộ đội. Những lần đánh cá đó có thể dưới tầm đạn, gánh bom của địch, cũng nguy hiểm khôn lường. Nhưng nếu không có ai làm việc đó thì bộ đội sẽ không có bữa ăn tươi trước khi bước vào trận chiến. Tất nhiên có người có thể lý luận rằng, đó là việc làm không cần thiết. Nhưng ta cũng nên biết rằng tại chiến trường, trong những tình huống chiến đấu cụ thể, người chiến sĩ chỉ cần tuân theo mệnh lệnh của chỉ huy. Và khi nhận nhiệm vụ thông qua mệnh lệnh đó, hành động của chiến sĩ cũng phải được coi là đang thực hiện nhiệm vụ. Và đã là thực hiện nhiệm vụ thì phải được xem xét khách quan trong bối cảnh chiến trường để ghi nhận xứng đáng.

LÊ ĐÔNG