Vải thiều Thanh Hà nổi tiếng có mùi hương thơm dịu ngát, khi bóc ăn thấy vỏ róc, cùi khô, không bị ướt nước trên tay. Đặc biệt, khi cho vào miệng ăn vừa thơm, vừa giòn, ăn xong có vị đượm ngọt ở cổ, không chát. Đây là điều hoàn toàn khác với vải trồng ở các địa phương bạn. Người xưa đã từng ca ngợi quả vải thiều xứ Đông: “Mã ngoài như lụa hồng, tơ tía; thịt vải như thủy tinh, ăn vào thấy ngọt đậm hương thơm tưởng chừng như rượu tiên…”. Từ giá trị kinh tế của cây vải thiều mà nhiều vùng quê ở miền Bắc đã trồng loại cây này, có nơi do đất đồi rộng nên đã phát triển mạnh thành những vùng có số lượng vải thiều nổi tiếng. Tuy nhiên, chỉ có vải thiều trồng trên vùng đất Thanh Hà có chất lượng đặc biệt nhất và được người tiêu dùng biết đến như một đặc sản trái cây Việt Nam mà không ở nơi nào sánh được.

Vải thiều Thanh Hà vào mùa. 

Hiện nay ở Thanh Hà, cây Vải tổ có tuổi đời hàng trăm năm, do ông Hoàng Văn Cơm đem về trồng tại làng Thúy Lâm, xã Thanh Sơn luôn được chăm sóc chu đáo và hằng năm vẫn ra quả. Năm 1992, Trung ương Hội Làm vườn Việt Nam công nhận đây là cây Vải tổ của đất Việt.

 Thanh Hà là huyện thuần nông với hơn 11.300ha đất nông nghiệp, hơn 60% diện tích trồng cây ăn quả. Riêng diện tích trồng vải lên tới gần 4.000ha. Từ năm 2007, sản phẩm truyền thống vải thiều Thanh Hà đã đươc Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp Bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý Thanh Hà. Từ năm 2011, vải thiều Thanh Hà được sản xuất theo quy trình VietGAP và từ năm 2012 đến nay, vải thiều Thanh Hà được Trung ương Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam bình chọn vào tốp 10 sản phẩm uy tín, chất lượng tiêu biểu tin cậy vì người tiêu dùng. Năm 2014, vải thiều Thanh Hà được bình chọn "Tinh hoa đặc sản ba miền", năm 2015 được vinh danh tốp đầu "Thương hiệu vàng-Logo và slogan ấn tượng 2015". Ngày 16-11-2015, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam đã có quyết định xác lập kỷ lục Việt Nam cho cây Vải tổ làng Thúy Lâm, xã Thanh Sơn là "Cây vải thiều lâu năm nhất".

Chúng tôi về Thanh Hà mùa này giữa lúc bà con đang vui mừng chào đón kết quả bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIV và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2016-2021. Con đường 190 nối từ thành phố Hải Dương về xứ vải đông vui như hội. Các loại xe lớn, xe bé nối đuôi nhau về “ăn vải”, trong đó, các xe có tải trọng từ chục tấn đến vài chục tấn mang biển số của các tỉnh phía Nam tham gia khá đông. Thương nhân từ khắp nơi tới đây để thu mua, cân vải từ gốc nhằm tránh tình trạng giả "mác" vải Thanh Hà. Gặp chúng tôi, anh Đặng Xuân Thương, ở quận Hoàn Kiếm (TP Hà Nội) cho biết: “Trước đây, gia đình tôi hay về vùng Lục Ngạn (Bắc Giang) mua vải. Mấy năm nay, gia đình và bè bạn tôi thường về Thanh Hà, chúng tôi mới hiểu thêm vì sao người ta lại gọi vải Thanh Hà là "nữ hoàng hoa quả”.

Năm nay, Thanh Hà có hơn 1.300ha vải sớm, phần lớn tập trung ở 6 xã khu Đông của huyện; vải chính vụ hơn 2.600ha. Theo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện, năm nay vải Thanh Hà ước đạt hơn 30.000 tấn, giá vải gần 30.000 đồng/kg đầu mùa và khoảng 10.000-13.000 đồng giữa vụ. Nhiều năm nay, Huyện ủy, UBND huyện và cấp ủy, chính quyền, nhân dân các xã trong huyện đã đầu tư, nâng cấp hệ thống đường giao thông, xây dựng bãi đỗ xe tải trọng lớn, tổ chức giải tỏa ách tắc giao thông, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các doanh nghiệp, tư thương và khách du lịch về Thanh Hà tham quan, tiêu thụ sản phẩm; lập website vaithieuthanhha.net.vn để mọi người có thông tin cần thiết về vải thiều Thanh Hà.

Thanh Hà không chỉ là vùng vải thiều nổi tiếng cả nước mà nơi đây còn là vùng đất văn hóa lâu đời. Về Thanh Hà “ăn vải”, mọi người còn được thăm các đền, chùa cổ nổi tiếng ở địa phương, trong đó phải kể đến Đền thờ bà Ngọc Hoa (theo truyện "Phạm Tải-Ngọc Hoa"), chùa Hương (nơi Đức vua-Phật hoàng Trần Nhân Tông đã từng qua) và chùa Cửu Phẩm được xây dựng từ thời nhà Lý…

Cây vải thiều đã góp phần mang lại đời sống ấm no và phát triển kinh tế-xã hội cho người dân Thanh Hà. Cùng với những yếu tố “trời cho” về địa lý, thổ nhưỡng, nguồn nước, với bàn tay cần cù và sáng tạo của người dân nơi đây, đặc sản vải thiều Thanh Hà sẽ mãi là niềm tự hào của một vùng quê bình yên, thanh lịch đang ngày càng phát triển trong quá trình hội nhập của đất nước.

Bài và ảnh: BẢO CHÂU