Phế, phụ phẩm nông nghiệp là nguồn tài nguyên tái tạo

Nhưng quá trình sản xuất cũng tạo ra nguồn phế, phụ phẩm lớn. Nếu được sử dụng khoa học, nguồn phế, phụ phẩm này sẽ đem lại hiệu quả kinh tế không nhỏ, đồng thời góp phần giảm nguy cơ ô nhiễm môi trường. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) Trần Thanh Nam đã có những chia sẻ với các cơ quan báo chí về vấn đề này.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam.  Ảnh: NGUYỄN KIỂM

Phóng viên (PV): Thứ trưởng có thể cho biết tiềm năng sử dụng phế, phụ phẩm trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp hiện nay?

Thứ trưởng Trần Thanh Nam: Trong những năm qua, nông nghiệp Việt Nam có bước chuyển mình mạnh mẽ. Sản xuất nông nghiệp theo hướng thị trường, mang lại chất lượng và giá trị gia tăng cao cho người sản xuất. Tuy nhiên, quá trình sản xuất nông nghiệp cũng tạo ra một lượng phế, phụ phẩm lớn, nếu quản lý không chặt chẽ sẽ gây ô nhiễm môi trường và lãng phí nguồn chất hữu cơ. Nguồn tài nguyên này nếu được khai thác, sử dụng tốt không chỉ đem lại hiệu quả kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường và giảm phát thải khí nhà kính. Tổng lượng phế, phụ phẩm trong nông nghiệp của Việt Nam ước tính gần 160 triệu tấn, trong đó có khoảng 90 triệu tấn phụ phẩm sau thu hoạch từ cây trồng, từ quá trình chế biến nông sản của ngành trồng trọt (56,2%); 62 triệu tấn phân gia súc, gia cầm từ ngành chăn nuôi (38,7%); 6 triệu tấn từ ngành lâm nghiệp (3,7%); gần 1 triệu tấn từ ngành thủy sản (0,6%). Những con số này cho thấy tiềm năng, giá trị của phế, phụ phẩm nông nghiệp.

PV: Hiện nguồn phụ phẩm trong nông nghiệp được sử dụng như thế nào, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Trần Thanh Nam: Các phụ phẩm trong trồng trọt được dùng sản xuất viên nén, cồn công nghiệp, phát điện sinh khối, làm đệm lót sinh học chăn nuôi, phân hữu cơ... Chất thải chăn nuôi được quản lý bằng nhiều cách: Ủ phân compost, xử lý bằng chế phẩm vi sinh vật, công trình khí sinh học... Bột xương, bột gia cầm, bột lông vũ, mỡ động vật là các sản phẩm chính của ngành chế biến, các phụ phẩm giết mổ cũng bắt đầu được tận dụng để sản xuất thức ăn chăn nuôi... Khoảng 90% phụ phẩm chế biến thủy sản đã được thu gom, chế biến thành các sản phẩm có giá trị phục vụ cho sản xuất thức ăn, các sản phẩm có giá trị kinh tế cao như collagen và một số thực phẩm ăn liền...

Tuy nhiên, việc sử dụng, chế biến phế, phụ phẩm nông nghiệp hiện nay còn chưa đồng bộ, hiệu quả, lãng phí, chưa tạo ra những sản phẩm giá trị gia tăng cao, chưa xây dựng được thương hiệu có uy tín trên thị trường toàn cầu. Hằng năm, phần sinh khối phụ phẩm từ lúa, ngô, mía, rau các loại có thể cung cấp khoảng 43 triệu tấn hữu cơ, 1,8 triệu tấn đạm urê, 1,6 triệu tấn supe lân đơn, 2,2 triệu tấn kali sulfat. Đây được coi là con số khổng lồ để bù đắp lại dinh dưỡng trong đất và sử dụng cho cây trồng trong canh tác nông nghiệp. Tuy nhiên, các phần dinh dưỡng này gần như bị bỏ phí và chưa có các cơ chế khuyến khích để tái sử dụng. Trong ngành chăn nuôi mới chỉ tận dụng được 23% chất thải để sản xuất phân bón hữu cơ, còn lại đang bị bỏ phí, chưa được sử dụng để cung cấp nguyên liệu đầu vào cho trồng trọt, chăn nuôi theo chuỗi liên kết tuần hoàn.

Nông dân huyện Sóc Sơn, TP Hà Nội ủ rơm rạ thành phân bón hữu cơ. Ảnh: DIỆP ANH

PV: Hiện đã có nhiều mô hình sử dụng phụ phẩm nông nghiệp. Đề nghị Thứ trưởng chia sẻ thêm về giá trị thu được từ các mô hình này?

Thứ trưởng Trần Thanh Nam: Hiện nay có nhiều mô hình rất hay áp dụng nguyên lý kinh tế tuần hoàn gắn với tăng trưởng xanh, sử dụng phụ phẩm trong nông, lâm, thủy sản là nguồn tài nguyên tái tạo. Hiện một số hợp tác xã (HTX) và hộ nông dân đã xử lý rơm rạ tại đồng ruộng bằng chế phẩm sinh học để dùng làm phân bón thay vì mua phân NPK. Thị trường thu gom, đóng gói, vận chuyển, buôn bán rơm lúa ở vùng ĐBSCL ngày càng phát triển. Vụ đông xuân năm 2021, giá bán rơm khoảng 55.000-75.000 đồng/1.000m² ruộng, tương đương 400 đồng/kg. Như vậy, ngoài thu lúa thì sau khi gặt xong có thể thu thêm khoảng 500 nghìn đồng/ha rơm nếu đem bán. Phụ phẩm nông nghiệp được chế biến thành thức ăn gia súc dạng viên, xuất khẩu mang lại giá trị rất cao (khoảng 1-5 USD/kg).

Với lĩnh vực thủy sản, một số doanh nghiệp đã chế biến phụ phẩm thành mặt hàng có giá trị cao. Điển hình như Công ty Cổ phần Vĩnh Hoàn ở tỉnh Đồng Tháp, Công ty Cổ phần Việt Nam Food (VNF), Công ty Cổ phần Sao Mai... đã đầu tư công nghệ hiện đại chế biến từ phụ phẩm thủy sản thành bột cá-nguyên liệu cho thức ăn chăn nuôi, collagen và gelatin (từ da cá tra)... Những nguyên liệu này được tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Hiện chế biến phụ phẩm thủy sản ở nước ta mới đạt khoảng 275 triệu USD, nếu khai thác hết nguồn phụ phẩm gần 1 triệu tấn của ngành thủy sản bằng các công nghệ cao thì có thể thu về 4-5 tỷ USD.

PV: Thưa Thứ trưởng, Bộ NN-PTNT có định hướng giải pháp gì nhằm hỗ trợ, thúc đẩy sử dụng hiệu quả phế, phụ phẩm nông nghiệp?

Thứ trưởng Trần Thanh Nam: Thời gian tới, Bộ NN-PTNT sẽ tiếp tục chỉ đạo triển khai các mô hình thực hành nông nghiệp tốt, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn. Đồng thời phối hợp với các bộ, ngành và địa phương tổ chức tập huấn đào tạo cho các HTX, hộ nông dân ứng dụng nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, sinh thái. Trước mắt, Bộ NN-PTNT giao Trung tâm Khuyến nông quốc gia, Chương trình Khoa học công nghệ phục vụ xây dựng nông thôn mới và các đơn vị chức năng xây dựng các chương trình lồng ghép vào kế hoạch sản xuất, các chương trình chuyển giao khoa học công nghệ liên quan đến nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn đến các hộ sản xuất, trang trại, tổ hợp tác, HTX và các doanh nghiệp.

Trên cơ sở xuất phát từ yêu cầu sản xuất và từ kinh nghiệm chỉ đạo thực tiễn, Bộ sẽ nghiên cứu tham mưu đề xuất Chính phủ về cơ chế, chính sách khuyến khích thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp, trong đó có các giải pháp liên quan đến sử dụng hiệu quả phế, phụ phẩm nông nghiệp-nguồn tài nguyên tái tạo này.

PV: Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!

NGUYỄN KIỂM (thực hiện)