QĐND - Tại Quyết định số 1216/QĐ-TTg ngày 22-7-2011 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Quy hoạch nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020 đã đặt ra mục tiêu: Tăng nhanh tỷ lệ nhân lực qua đào tạo trong nền kinh tế dưới các hình thức, trình độ khác nhau. Những năm qua, công tác dạy nghề đã có những bước phát triển rõ rệt, thế nhưng vẫn còn đó những bất cập và trăn trở.

Thanh niên chưa mặn mà với học nghề

Giáo dục nghề nghiệp mấy năm gần đây không còn đào tạo tràn lan mà đã căn cứ vào nhu cầu của thị trường lao động, phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội và gắn với nhu cầu của doanh nghiệp. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tìm được việc làm tương đối cao. Năm 2014, có khoảng hơn 78% học viên tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi tốt nghiệp các trường cao đẳng, trung cấp nghề.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2014, dân số của cả nước ước tính khoảng 90,73 triệu người. Lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên của cả nước ước tính đến thời điểm đầu tháng 1-2015 là 54,48 triệu người, tăng 782 nghìn người so với cùng thời điểm năm trước và cả nước có hơn 910 nghìn thí sinh tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT năm học 2013-2014… Những con số trên khiến nhiều người kỳ vọng vào cơ cấu "dân số vàng" khi mỗi năm có thêm gần 1 triệu học sinh tốt nghiệp THPT sẽ bước vào thị trường lao động trong tương lai không xa. Những lao động trẻ này nếu được hướng nghiệp, đào tạo nghề tốt sẽ trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế.

Thí sinh Việt Nam thực hành môn thi tại Kỳ thi Tay nghề ASEAN lần thứ X năm 2014.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Tổng cục Dạy nghề (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội), hiện nay, công tác tuyên truyền, tư vấn hướng nghiệp về học nghề còn nhiều hạn chế, chưa làm cho xã hội, nhất là học sinh tốt nghiệp THPT, THCS, thanh niên hiểu đúng và coi việc lựa chọn học nghề là đúng đắn. Tâm lý sính bằng cấp trong xã hội còn nặng nề. Thực hiện chủ trương phân luồng học sinh sau khi tốt nghiệp THCS, THPT vào học nghề chưa tốt. Thực tế hiện nay, chỉ có khoảng 2,5-3,5% số học sinh tốt nghiệp THCS, THPT tham gia học nghề, rất thấp so với mục tiêu đặt ra tại Chỉ thị 10-CT/TW ngày 5-12-2011 của Bộ Chính trị là: “Đến năm 2020, phấn đấu có ít nhất 30% học sinh sau khi tốt nghiệp THCS đi học nghề…”.

Hiện tại, tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề ở nước ta còn thấp (năm 2013 chiếm khoảng 34,9% lực lượng lao động) và tình trạng doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài “khát” lao động kỹ thuật ngày càng trầm trọng. Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (World Bank), chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam ở mức thấp. Đó là một trong những nguyên nhân chủ yếu làm cho năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam liên tục giảm.

Cơ hội và thách thức

Trong lộ trình xây dựng Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) sẽ được hình thành trong năm 2015, các quốc gia thành viên phải thực hiện cam kết về tự do luân chuyển lao động. Quá trình luân chuyển lao động có tay nghề giữa các nước ASEAN đang đặt ra những thách thức và cơ hội đối với các doanh nghiệp và cơ sở dạy nghề của Việt Nam.

Khi hình thành, AEC sẽ hòa trộn nền kinh tế của 10 quốc gia thành viên thành một khối sản xuất thương mại và đầu tư. Sự hòa nhập này tạo ra thị trường chung của một khu vực có dân số 660 triệu người, trong đó có 220 triệu dân số đang trong độ tuổi lao động. Như vậy, người lao động có chuyên môn cao có thể tự do luân chuyển công việc từ quốc gia này tới bất kỳ quốc gia nào khác trong khối. Nhiều lao động có kinh nghiệm và chuyên môn tốt sẽ tìm đến các doanh nghiệp lớn, bổ sung nguồn nhân lực chất lượng cao còn thiếu tại Việt Nam. Tuy nhiên, lao động tay nghề cao ở Việt Nam cũng có thể "nhảy việc" để sang quốc gia khác làm việc có thu nhập cao hơn, môi trường làm việc tốt hơn. Theo khảo sát của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), hiện tại, ở các nước đang phát triển như: Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia, Mi-an-ma, lực lượng lao động dồi dào và khá trẻ nhưng tỷ lệ được đào tạo bài bản, có kỹ năng nghề lại tương đối thấp. Trong khi đó ở các nước Xin-ga-po, Ma-lai-xi-a, Thái Lan... lao động đang có xu hướng già hóa. Vì vậy, với các nước có nguồn lao động trẻ, dồi dào như Việt Nam thì đây là một cơ hội để phát triển thị trường lao động trong thời gian tới.

Cùng với khoa học-công nghệ thì chất lượng lao động đang là một trong những yếu tố then chốt làm tăng năng suất lao động cũng như thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp. Chính vì vậy, doanh nghiệp, cơ sở dạy nghề cần có sự phối hợp, liên kết đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng đào tạo để xây dựng chuẩn đầu ra có tính cạnh tranh trong khu vực. Nếu không làm được điều này, sự hòa trộn thị trường lao động của AEC sẽ khiến Việt Nam bị “chảy máu chất xám”. Nhưng đồng thời, những cử nhân, kỹ sư hay công nhân tay nghề cao được đào tạo bài bản của Việt Nam sẽ thua thiệt ngay chính trên sân nhà vì không cạnh tranh được với đồng nghiệp đến từ các nước trong khu vực.

Bài và ảnh: MINH MẠNH