Ở nước ta, sau nhiều năm thực hiện đổi mới, hệ thống thuế của Việt Nam đã xác lập được mối quan hệ tương đối hợp lý giữa các loại thuế, các đối tượng chịu thuế, thuế suất và chế độ miễn giảm. Tuy nhiên, do nhiều lý do mà tình trạng gian lận thuế ngày càng phức tạp, nợ đọng thuế vẫn có xu hướng gia tăng. Làm thế nào để thu đúng, thu đủ thuế? Đó là câu hỏi lớn của toàn xã hội và cũng là vấn đề đặt ra, gợi ý cách trả lời trong loạt bài viết này. 

Bài 1: Ngàn lẻ cách gian lận thuế

Gian lận thuế là hành vi vi phạm pháp luật luôn tồn tại song hành với hoạt động thu thuế của Nhà nước. Với mong muốn giảm đến mức thấp nhất nghĩa vụ nộp thuế, người nộp thuế đã nghĩ ra hàng nghìn cách gian lận thuế. Phát hiện, ngăn chặn tình trạng gian lận thuế đang là vấn đề hết sức phức tạp, cần có sự vào cuộc của các cấp, các ngành, các địa phương và toàn xã hội.

Ghi hóa đơn giá bán thấp hơn giá thực tế

Rất nhiều người mua nhà, ô tô, xe gắn máy,... đã được người bán hàng ghi hóa đơn với giá bán thấp hơn giá mà người mua phải trả. Nếu người mua thắc mắc thường được trả lời: Ghi như thế để người mua nộp lệ phí trước bạ (thuế trước bạ) với mức thấp hơn. Thế nhưng, thực tế không phải như vậy, đó là hành vi gian lận thuế của người bán hàng bởi giá càng thấp thì doanh thu, lợi nhuận theo sổ sách kế toán càng giảm và số tiền thuế mà cửa hàng, doanh nghiệp phải nộp cho Nhà nước cũng giảm theo.

Hành vi ghi hóa đơn bán hàng với giá thấp hơn thực tế (còn gọi là “down” giá) thường gặp ở các doanh nghiệp kinh doanh nhà hàng khách sạn, vận tải tư nhân, xăng dầu, kinh doanh vật liệu xây dựng, bán ô tô và xe gắn máy, hàng trang trí nội thất... Hành vi gian lận này làm giảm thuế giá trị gia tăng (GTGT) và thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) phải nộp, gây ảnh hưởng không nhỏ đến số thu ngân sách hằng năm.

Cán bộ ngành thuế hướng dẫn doanh nghiệp kê khai thuế. Ảnh: MẠNH HÀ 

Để chống hành vi “down” giá ô tô và xe gắn máy, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 71/2010/TT-BTC hướng dẫn ấn định thuế đối với cơ sở kinh doanh ô tô, xe hai bánh gắn máy ghi giá bán ô tô, xe hai bánh gắn máy trên hóa đơn giao cho người tiêu dùng thấp hơn giá giao dịch thông thường trên thị trường. Đây là căn cứ pháp lý quan trọng để cơ quan thuế đấu tranh ngăn chặn tình trạng “down” giá nhằm trốn thuế ở hai mặt hàng này. Tuy vậy, còn một số lĩnh vực khác chưa có biện pháp quản lý hữu hiệu. Vì thế, mỗi người mua hàng hãy yêu cầu người bán hàng ghi đúng giá trên hóa đơn để bảo đảm thu đúng, thu đủ tiền thuế cho Nhà nước.

Dùng hai sổ sách kế toán

Gia đình tôi có nhu cầu mua một chiếc quạt trần. Tuần qua, tìm kiếm trên internet, tôi đã đến địa chỉ số 20/117 Thái Hà, Đống Đa, Hà Nội (chi nhánh của Công ty TNHH Công nghệ và Truyền thông Trí tuệ Việt) và chọn được chiếc quạt vừa ý. Trả tiền đặt cọc xong, tôi yêu cầu mang quạt đến nhà và viết hóa đơn cho tôi thì được người bán hàng trả lời: Muốn viết hóa đơn thì phải trả tiền thêm 10% so với giá niêm yết trên mạng, mà cũng phải chờ vài ngày mới lấy được hóa đơn vì trụ sở công ty đóng ở TP Hồ Chí Minh. Thế nhưng khi vào trang thông tin của ngành thuế thì trụ sở của công ty này lại ở Hà Nội. Khi tôi hỏi người bán hàng về giá như thế thì công ty hạch toán như thế nào? Tôi nhận được câu trả lời: Dùng hai hệ thống sổ sách kế toán.

Trường hợp dùng hai hệ thống sổ sách kế toán như Công ty TNHH Công nghệ và Truyền thông Trí tuệ Việt không phải là cá biệt.

Người nộp thuế thường sử dụng đồng thời hai hệ thống sổ sách kế toán, một hệ thống sổ kế toán nội bộ phản ánh đầy đủ các giao dịch kinh tế, hệ thống kế toán còn lại chỉ phản ánh một phần các giao dịch kinh tế để khai thuế. Đây chính là một kiểu hoạt động kinh tế ngầm, sử dụng tiền mặt là chủ yếu. Thực tế, các cơ quan chức năng rất khó có thể xác định được số thuế thất thu do hành vi trốn thuế này gây ra vì trong nhiều trường hợp, người mua hàng không quan tâm đến hóa đơn, không quan tâm đến nghĩa vụ nộp thuế của người bán, chỉ quan tâm đến giá tiền mình phải trả.  

Tổng cục Thuế thời gian qua đã phát hiện được nhiều giao dịch mua hàng giả mạoChẳng hạn, năm 2012, Cục Thuế Hà Nội đã gửi 10.200 phiếu xác minh hóa đơn, gồm 28.444 số; kết quả trả lời xác minh 7.570 phiếu, chiếm 74,21% số phiếu gửi đi. Qua xác minh hóa đơn và thanh tra, kiểm tra, phát hiện 786 hóa đơn vi phạm, truy thu thuế giá trị gia tăng (GTGT) là 1.198 triệu đồng, thuế thu nhập doanh nghiệp là 1.658 triệu đồng và xử phạt hành vi trốn thuế 646 triệu đồng, xử phạt hành chính 369 triệu đồng...

Ngoài các hành vi gian lận thuế nói trên, đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, các doanh nghiệp còn giả mạo mục đích xuất khẩu, nhập khẩu để được hưởng ưu đãi thuế. Một thủ đoạn gian lận thuế cũng hay được sử dụng là hạch toán kế toán và kê khai thuế sai quy định. Theo báo cáo của Cục Thuế TP Hồ Chí Minh, từ tháng 3-2014 đến tháng 5-2016, Cục Thuế thành phố đã thanh tra, kiểm tra, xác minh 552 doanh nghiệp, cá nhân; kết quả xử lý 229 doanh nghiệp, truy thu thuế hơn 130 tỷ đồng. Cũng từ kết quả này, cơ quan thuế đã chuyển 8 hồ sơ sang công an, đến nay có một doanh nghiệp đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự.  

Theo thống kê của Hải quan, trong những năm qua đã có 500 ô tô nhập vào Việt Nam theo hình thức tạm nhập tái xuất nhưng đến nay chỉ có 100 chiếc làm thủ tục xuất và nhập trở lại. Nghĩa là còn 400 chiếc không làm thủ tục xuất và nhập trở lại mà lưu hành trong nội địa gây thất thu số tiền thuế rất lớn cho Nhà nước.

Trong  năm 2015, cơ quan thuế các cấp đã thanh tra, kiểm tra 2.500 doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có dấu hiệu chuyển giá, qua đó đã giảm lỗ hơn 6.500 tỷ đồng, truy thu, truy hoàn và phạt hơn 600 tỷ đồng cho ngân sách Nhà nước.  

(còn nữa)

 PHÚ THỌ - TRUNG KIÊN