Hướng đến sản xuất, tiêu thụ lúa, gạo bền vững

QĐND - Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa lúa lớn của cả nước. Những năm qua, sản xuất, tiêu thụ lúa gạo luôn xảy ra tình trạng “được mùa, rớt giá”. Để bảo đảm quyền lợi cho nông dân, nâng cao chất lượng gạo Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) phối hợp với các bộ, ngành Trung ương đã đưa ra các giải pháp hướng đến việc sản xuất, tiêu thụ lúa, gạo bền vững.

Hiện nay, nông dân ĐBSCL đang bước vào thu hoạch lúa hè thu năm 2014. Do thời tiết mưa nắng thất thường, khiến nông dân thu hoạch rất khó khăn, chi phí thu hoạch cao, tỷ lệ hao hụt tăng, chất lượng cũng bị ảnh hưởng không nhỏ. Hiện giá lúa hạt dài ở mức 5.200 đến 5.300 đồng/kg. Tuy nhiên, nông dân thu hoạch đến đâu bán đến đó, nên rất dễ bị thương lái ép giá. Nhiều nông dân lo lắng tái diễn tình trạng “được mùa, rớt giá” như đã từng xảy ra nhiều năm nay.

Nông dân huyện Châu Thành, tỉnh Long An thu hoạch vụ hè thu năm 2014.

Việc xuất khẩu gạo từ đầu năm 2014 đến nay gặp nhiều khó khăn do cạnh tranh hết sức gay gắt. Thời gian qua, hai nước Ấn Độ và Thái Lan tiến hành bán tháo một lượng gạo lớn tồn kho, làm cho gạo của Việt Nam khó tiêu thụ. Theo thống kê của Bộ Công Thương, mặc dù diễn biến thị trường gạo thế giới phức tạp nhưng từ đầu năm 2014 đến nay, Việt Nam đã xuất khẩu được hơn 2,7 triệu tấn gạo. Bộ Công Thương cũng đang đẩy mạnh xúc tiến thương mại đa dạng hóa thị trường.

Ông Nguyễn Thanh Nguyên, Phó chủ tịch UBND tỉnh Long An cho biết: “Vấn đề cấp bách hiện nay là “cung đã quá vượt cầu”, trong khi đó, Việt Nam vẫn phải nhập một số nông sản  phục vụ chế biến thực phẩm, thức ăn gia súc...”. Đại diện tỉnh Hậu Giang, ông Nguyễn Thành Nhơn, Phó chủ tịch UBND tỉnh cho rằng: “Để bảo đảm quyền lợi nông dân, vụ đông xuân 2013-2014, Chính phủ quyết định mua tạm trữ 1 triệu tấn quy gạo. Tuy nhiên, quá trình phân bổ chỉ tiêu mua tạm trữ lúa gạo chưa phù hợp ở từng địa phương; phối hợp giữa các cơ quan và địa phương còn chậm và lúng túng về hướng dẫn, cơ chế, điểm thu mua cụ thể nên vẫn khó khăn…”.

Qua tìm hiểu của chúng tôi, thời gian qua việc mua tạm trữ lúa gạo, một số doanh nghiệp thường mua tại kho còn nông dân lại bán tại ruộng. Ông Phạm Văn Bảy, Phó chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết, mặc dù hiệp hội cũng đã lựa chọn doanh nghiệp nhưng thực tiễn vẫn có doanh nghiệp năng lực còn hạn chế. Tổ chức mua tạm trữ lúa gạo vụ đông xuân 2013-2014, có tới 6 doanh nghiệp không đủ năng lực, 5 doanh nghiệp phải xin giảm chỉ tiêu. Chính vì vậy, việc sản xuất, tiêu thụ lúa gạo ở ĐBSCL vẫn luôn là vấn đề nóng.

Để không xảy ra cung vượt cầu, không phải thực hiện giải pháp tình thế can thiệp thị trường, Bộ NN&PTNT cần chỉ đạo quyết liệt các địa phương rà soát và thực hiện tốt quy hoạch diện tích trồng lúa, tái cơ cấu cây trồng ở vùng năng suất lúa thấp, mạnh dạn chuyển đổi cây trồng ở vùng, địa phương phù hợp, gắn tái cơ cấu cây trồng với thực hiện xây dựng nông thôn mới. Địa phương, các viện nghiên cứu cần tập trung sản xuất giống lúa chất lượng cao, cơ cấu cây trồng sát thực, hạn chế giống lúa năng suất thấp. Các doanh nghiệp, các ngân hàng cần quan tâm đầu tư vào nông nghiệp ngay trong quá trình sản xuất từ khâu chọn và xuống giống đến đầu tư phân bón, chăm sóc để nông dân làm ra sản phẩm có chất lượng cao. Qua đó gắn doanh nghiệp, ngân hàng với nông dân, lấy người nông dân làm chủ thể, nhằm hạn chế mức thấp nhất rủi ro. Các doanh nghiệp cũng cần đầu tư công nghệ, tăng khả năng tạm trữ, chế biến để sản phẩm có chất lượng cao. Các bộ, ngành, địa phương tạo điều kiện khuyến khích ứng dụng công nghệ tiên tiến, công nghệ cao; đẩy mạnh cơ giới hóa nông nghiệp nhằm giảm giá thành sản xuất, tăng năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của lúa gạo Việt Nam trên thị trường thế giới, đồng thời nhân rộng nhanh những mô hình hay, cách làm sáng tạo, có như vậy mới tránh được tình trạng ùn ứ trong tiêu thụ lúa gạo, bảo đảm quyền lợi nông dân. 

Nhiều chuyên gia cho rằng, việc tái cơ cấu nông nghiệp ĐBSCL không phải một lúc có thể làm được mà cần có thời gian, bước đi cụ thể, lộ trình phù hợp, tạo đồng thuận cao trong nhân dân, huy động các cấp, các ngành cùng vào cuộc để tái cơ cấu cây trồng, thay đổi tập quán… bảo đảm quyền lợi cho nông dân, doanh nghiệp, tăng chất lượng gạo, phát huy hiệu quả thế mạnh vùng đất ĐBSCL, giữ vững vị thế nước xuất khẩu gạo lớn của thế giới. Trước mắt, để đồng hành cùng nông dân, nâng cao chất lượng xuất khẩu, Bộ NN & PTNT sẽ chủ trì phối hợp với các bộ, ngành Trung ương, UBND các tỉnh dự báo, theo dõi sát diễn biến thị trường lúa gạo vụ hè thu năm 2014. Các cơ quan, đơn vị, địa phương chủ động thực hiện tốt các biện pháp trong phạm vi cấp mình, đồng thời linh hoạt phối hợp kịp thời đề xuất Chính phủ có giải pháp không để xảy ra tình trạng “được mùa, rớt giá”. Bên cạnh đó, Hiệp hội Lương thực Việt Nam, các doanh nghiệp khẩn trương đầu tư công nghệ sấy, xay xát, kho bãi, nhằm nâng cao chất lượng chế biến; các bộ, ngành chủ động phối hợp xúc tiến thương mại mở rộng thị trường, phát huy tốt thị trường truyền thống, mở rộng các thị trường khó tính, không quá phụ thuộc vào một thị trường nhất định.