“Hộ chiếu minh bạch” cho hàng hóa Việt Nam

Minh bạch - lợi thế cạnh tranh thời hội nhập

Thực tiễn cho thấy, những doanh nghiệp tiên phong coi minh bạch là lợi thế cạnh tranh đã từng bước củng cố uy tín và giá trị thương hiệu. Khi người tiêu dùng có thể truy cập dữ liệu sản phẩm chỉ bằng một thao tác quét mã, họ sẵn sàng trả giá cao hơn cho sự tin cậy và an toàn. Từ góc nhìn thực tiễn, theo ông Nguyễn Quốc Khánh, Giám đốc điều hành Nghiên cứu và Phát triển sản phẩm Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk), việc ứng dụng công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm Vinamilk mang lại nhiều lợi ích: Nâng cao hiệu quả quản trị, giảm sai sót trong vận hành, tăng năng suất và đặc biệt là củng cố niềm tin của người tiêu dùng đối với thương hiệu Việt. Vinamilk là một trong những doanh nghiệp đầu tiên tại Việt Nam triển khai hệ thống ERP (Enterprise Resource Planning) từ năm 2007, đánh dấu bước chuyển quan trọng trong quản trị số và hiện đại hóa chuỗi cung ứng. Hệ thống ERP giúp doanh nghiệp quản lý toàn diện các hoạt động từ sản xuất, tài chính, kho vận, phân phối đến nhân sự, tạo nền tảng dữ liệu tập trung, đồng bộ và có khả năng truy xuất toàn trình. 

Một minh chứng khác cho thấy, việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc trên nền tảng công nghệ chuỗi khối (blockchain), trong đó có mô hình tem truy xuất nguồn gốc itrace247 của Bộ Công Thương đã mang tới thành công cho nông sản như vải thiều Thanh Hà hay rau quả Sơn La. Mỗi sản phẩm đều được gắn một mã định danh duy nhất, lưu giữ toàn bộ dữ liệu từ khâu trồng trọt đến đóng gói, vận chuyển. Nhờ đó, nông sản Việt đã chinh phục được các thị trường khó tính như Nhật Bản, Singapore và châu Âu.

Ảnh minh họa: TTXVN

Trong bối cảnh hội nhập, những ưu đãi về thuế quan qua các hiệp định thương mại tự do là hậu thuẫn lớn cho hàng hóa Việt chiếm ưu thế cạnh tranh trên thị trường. Ví dụ, gạo Việt Nam xuất sang Liên minh châu Âu nếu không có giấy chứng nhận xuất xứ sẽ chịu thuế 175 euro/tấn, nhưng khi có chứng nhận hợp lệ, thuế suất giảm còn 0%. Điều này cho thấy, để tận dụng tốt các lợi thế từ các hiệp định thương mại, điều kiện tiên quyết là các doanh nghiệp phải đáp ứng được các quy định, trong đó có vấn đề truy xuất nguồn gốc. Trên cơ sở đó, theo bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, trong lĩnh vực xuất khẩu, doanh nghiệp phải coi minh bạch xuất xứ là chiến lược sống còn. Xuất xứ hàng hóa chính là “tấm hộ chiếu” để sản phẩm Việt Nam bước vào các thị trường xuất khẩu và tận dụng ưu đãi thuế quan. Giống như công dân có hộ chiếu và visa khi đi nước ngoài, hàng hóa muốn được hưởng ưu đãi cũng phải có giấy chứng nhận xuất xứ hợp lệ.

Khẩn trương tháo gỡ nút thắt chính sách và công nghệ

Trong nhiều năm qua, thị trường Việt Nam luôn phải đối mặt với vấn nạn hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, hàng giả mạo xuất xứ. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, cơ quan chức năng đã xử lý hơn 50.000 vụ vi phạm thương mại, trong đó có gần 2.000 vụ buôn bán hàng cấm và gần 7.000 vụ gian lận thương mại, hàng không rõ nguồn gốc. Điều này cho thấy, cuộc chiến chống hàng hóa kém chất lượng, hàng hóa gian lận xuất xứ là hành trình dài, đòi hỏi sự đồng hành chặt chẽ giữa Nhà nước-doanh nghiệp-công nghệ-người tiêu dùng.

Hiện khung pháp lý về truy xuất nguồn gốc ở Việt Nam vẫn chưa đồng bộ; chưa có quy định bắt buộc áp dụng cho các ngành trọng điểm như nông sản, thực phẩm, dược phẩm. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn e ngại về chi phí đầu tư, trong khi các chuẩn dữ liệu chưa thống nhất khiến thông tin khó kết nối giữa các hệ thống. Bên cạnh đó, vấn đề bảo mật và quyền riêng tư cũng cần được quy định rõ ràng nhằm tránh lộ lọt dữ liệu doanh nghiệp. "Để bảo vệ người tiêu dùng, cần có chính sách rõ ràng về ngành hàng bắt buộc truy xuất, định danh sản phẩm; đồng thời, cần phải có những đơn vị, tổ chức của ngành hàng hoặc các cơ quan của Nhà nước đứng ra để các doanh nghiệp có thể tin tưởng khai báo định danh sản xuất hàng hóa sản phẩm của mình”, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, nhấn mạnh.

Để công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc sản phẩm trở thành công cụ phổ biến, theo Đại tá Hà Nam Trung, Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an), doanh nghiệp cần coi đầu tư công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc là chiến lược sống còn. Thực thi minh bạch không phải là chi phí, đó là đầu tư chiến lược cho niềm tin, thương hiệu và sự phát triển bền vững của hàng Việt trên bản đồ thương mại toàn cầu. Từ góc nhìn doanh nghiệp, theo ông Nguyễn Hồng Nghi, Giám đốc Trung tâm Giải pháp số doanh nghiệp (VNPT SI): Thách thức lớn nhất hiện nay là thiếu liên thông dữ liệu và hành lang pháp lý đồng bộ giữa các cơ quan quản lý. Theo đó, VNPT SI đề xuất mô hình “Liên thông định danh hàng hóa quốc gia”, quản lý xuyên suốt vòng đời sản phẩm từ sản xuất đến tiêu dùng. Hệ thống này ứng dụng blockchain, internet vạn vật (IoT), mã QR... để bảo đảm tính minh bạch và chống gian lận thương mại. 

Hiện nay, Bộ Công Thương đang tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động định danh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Đây sẽ là căn cứ quan trọng để cơ quan chức năng phân biệt hàng thật-hàng giả, hàng Việt Nam-hàng nhập khẩu, đồng thời hỗ trợ công tác chống gian lận thương mại, bảo vệ người tiêu dùng.

VŨ DUNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Kinh tế xem các tin, bài liên quan.