QĐND Online - Đột quỵ được biết đến là bệnh nguy hiểm và người bệnh có nguy cơ tử vong cao. Đột quỵ là gì và đâu là nguyên nhân dẫn đến đột quỵ? Cách phòng và điều trị đột quỵ ra sao? Phóng viên Báo QĐND Online đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ, Bác sĩ Mai Duy Tôn, chuyên gia đầu ngành về điều trị đột quỵ của Việt Nam, hiện đang công tác tại Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bạch Mai, về vấn đề này...

Phóng viên: Trước hết xin cám ơn Tiến sĩ, Bác sĩ (TS, BS) Mai Duy Tôn đã nhận lời tham gia cuộc phỏng vấn. Thưa Bác sĩ, đột quỵ là bệnh được nhắc đến khá nhiều trong những năm trở lại đây, vậy đột quỵ là gì và nguyên nhân nào dẫn đến đột quỵ?

TS. BS Mai Duy Tôn: Đột quỵ, còn có tên khác là tai biến mạch máu não, là bệnh lý tổn thương một phần não xảy ra đột ngột do mạch máu nuôi não bị tắc nghẽn hoặc bị vỡ. Máu mang ô-xi và các chất dinh dưỡng lên nuôi não. Khi thiếu máu nuôi, não sẽ ngưng hoạt động rồi chết đi trong vòng vài giây đến vài phút; biểu hiện lâm sàng là liệt nửa người, tê hoặc mất cảm giác nửa người, nói khó hoặc không nói được, hoặc hôn mê.

Có 2 loại đột quỵ: Đột quỵ thiếu máu não và đột quỵ xuất huyết não.

Đột quỵ thiếu máu não có nguyên nhân do mạch máu não bị tắc, có thể do mạch máu bị xơ vữa, gây hẹp dần và tắc tại chỗ; có thể do cục máu đông hay màng xơ vữa di chuyển từ nơi khác lên động mạch não và gây tắc.

Đột quỵ xuất huyết não do mạch máu não bị vỡ bởi huyết áp tăng đột ngột quá mức, vỡ phình động mạch não-tức là mạch máu não bị dị dạng, phình ra và gây vỡ.

Cần nhấn mạnh rằng, đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong cao thứ 3 sau các bệnh lý tim mạch và ung thư. Nó cũng là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế cho người bệnh.

Nói đến đột quỵ, ta cũng cần đề cập đến một hiện tượng được gọi là "cơn thiếu máu não thoáng qua". Bởi, đây là dấu hiệu sớm của bệnh lý đột quỵ. Cơn thiếu máu não thoáng qua do sự ngừng tạm thời việc cung cấp máu lên não. Các triệu chứng xảy ra nhanh chóng và chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn. Bệnh nhân sẽ hồi phục hoàn toàn trong vòng 1 giờ. Biểu hiện của cơn thiếu máu não thoáng qua có thể là mất thị lực đột ngột, hay yếu một cánh tay hoặc chân trong ít phút.

Khi có cơn thiếu máu não thoáng qua, chúng ta cần đến gặp bác sĩ chuyên khoa ngay, trước khi mọi việc trở nên quá muộn.

Tiến sĩ, Bác sĩ Mai Duy Tôn. Ảnh: Hoàng Hà

PV: Thực trạng bệnh đột quỵ ở Việt Nam hiện nay ra sao, thưa Bác sĩ?

TS.BS Mai Duy Tôn: Theo thống kê của Tổ chức đột quỵ thế giới, cứ 6 người trong chúng ta thì có 1 người có nguy cơ bị đột quỵ. Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 200 nghìn người bị đột quỵ. Điều đáng nói nữa là con số này có khuynh hướng ngày càng gia tăng.

PV: Thưa Bác sĩ, những biểu hiện gợi ý ban đầu của một ca đột quỵ là gì?

TS. BS Mai Duy Tôn: Có thể nhận biết dấu hiệu của đột quỵ qua việc quan sát khuôn mặt, tay, hay giọng nói của họ.

Chúng ta cần nhanh chóng biết khuôn mặt của họ có bị mất cân đối hay không. Muốn vậy, hãy bảo người đó cười và ta quan sát.

Cần biết có tay của họ bị liệt hay không, hãy bảo họ đưa 2 tay lên.

Chúng ta cũng cần biết giọng nói của họ có thay đổi hay không? Việc chúng ta cần làm là bảo người đó lặp lại những từ đơn giản.

Ngoài ra, đau đầu dữ dội, mất thị lực một hoặc hai mắt, tê bì một nửa cơ thể…cũng là những dấu hiệu gợi ý ban đầu của một ca đột quỵ.

PV: Nếu nhận thấy những dấu hiệu trên, ta cần phải xử lý như thế nào, thưa Bác sĩ?

TS.BS Mai Duy Tôn: Trước hết ta cần đỡ bệnh nhân để họ không bị ngã. Nếu bệnh nhân còn tỉnh cần để bệnh nhân nằm yên tĩnh và gọi xe cấp cứu đến đưa bệnh nhân đến bệnh viện chuyên khoa gần nhất. Nếu bệnh nhân hôn mê, cần xem họ thở nhanh, thở bình thường, thở chậm, hay ngừng thở. Nếu ngừng thở thì cần hô hấp nhân tạo ngay vì cấp cứu hô hấp là việc đầu tiên cần phải làm để đảm bảo đủ ô-xi cho tim và não của bệnh nhân.

Cần đặc biệt lưu ý, đối với bệnh nhân đột quỵ thì "thời gian là não". Vì sao lại ví như vậy? Bởi, khi bị đột quỵ, cứ 1 phút trôi qua sẽ có khoảng 2 triệu tế bào não chết đi. Và như vậy, nếu bệnh nhân chậm được cấp cứu càng lâu thì phần não bị chết càng lớn, không thể chữa trị phục hồi lại được. Vậy nên, cần đưa bệnh nhân đột quỵ đến các cơ sở y tế điều trị chuyên sâu về đột quỵ càng sớm càng tốt, ví dụ như Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bạch Mai.

Mạch máu nuôi não bị tắc nghẽn sẽ dẫn đến đột quỵ. Ảnh minh họa

PV: Việc cấp cứu người đột quỵ tại bệnh viện sẽ được tiến hành như thế nào và việc phục hồi sẽ diễn ra trong bao lâu, thưa Bác sĩ?

TS. BS Mai Duy Tôn: Bệnh nhân đột quỵ cần được cấp cứu trong 6 giờ đầu, mà tối ưu nhất là trong 4,5 tiếng đầu kể từ khi đột quỵ.

Khi được đưa đến cấp cứu tại bệnh viện, bệnh nhân sẽ được các đội điều trị, gồm các bác sĩ và y tá được đào tạo chuyên sâu về đột quỵ tiến hành đánh giá, xử trí, làm các xét nghiệm cần thiết, chụp hình ảnh học, để nhanh chóng đưa ra các quyết định điều trị chuyên sâu. Ví dụ nếu bệnh nhân bị đột quỵ do thiếu máu não do tắc mạch, sẽ được điều trị làm tái thông mạch đường tĩnh mạch trong vòng 4,5 giờ, hoặc lấy khối máu tụ qua đường động mạch trong vòng 6 giờ. Chính vì thế cần nhắc lại, các đánh giá tốt nhất về tình trạng bệnh nhân cũng như việc cấp cứu có hiệu quả nhất là trong vòng 6 giờ, và tối ưu nhất là trong vòng 4,5 giờ, tính từ khi bệnh nhân bị đột quỵ. Nếu được xử lý trong khoảng thời gian nói trên, khả năng hồi phục của bệnh nhân sẽ đạt từ 80 đến 90%. Nếu qua giai đoạn này, sẽ mất đi cơ hội điều trị tối ưu nhất, thường chỉ điều trị dự phòng các biến chứng do đột quỵ xảy ra và chăm sóc hồi phục chức năng cho bệnh nhân.

Thời gian và mức độ phục hồi ở mỗi bệnh nhân đột quỵ khác nhau. Thời gian phục hồi nhanh nhất, nhiều nhất là trong 3 tháng đầu sau đột quỵ.

PV: Đột quỵ là loại bệnh dễ tái phát, vậy người bệnh cần làm gì để tránh tái phát bệnh?

TS.BS Mai Duy Tôn: Người bị đột quỵ 1 lần sẽ có nguy cơ tái phát cao hơn người chưa bị lần nào. Tỷ lệ đột quỵ tái phát trong 5 năm đầu tiên là 25%, tức là cứ 100 người sống sót sau đột quỵ thì sẽ có 25 người bị tái phát.

Để phòng ngừa tái phát cần phải thực hiện đồng thời một số việc, cụ thể như: Cần khám sức khỏe định kỳ, 3 đến 6 tháng một lần; thay đổi lối sống bằng cách điều chỉnh chế độ ăn uống phù hợp, tăng cường tập thể dục, tập vận động; kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ như cao huyết áp, bệnh tim, tiểu đường và hút thuốc lá.

PV: Trở lại với việc xử lý ban đầu khi người thân có dấu hiệu đột quỵ. Thực tế cho thấy có những xử lý thiếu chính xác, Bác sĩ có thể cho biết những điều cần tránh khi có người thân bị đột quỵ?

Cấp cứu bệnh nhân tại Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bạch Mai. Ảnh: Hoàng Hà

TS. BS Mai Duy Tôn: Trong xử lý bước đầu đối với bệnh nhân bị đột quỵ, gia đình cần đặc biệt lưu ý một số điểm sau: Không tự ý điều trị cho bệnh nhân, dù chỉ là bấm huyệt, châm cứu hay đánh gió, vì những động tác này có thể làm trầm trọng hơn tình trạng bệnh; không được cho bệnh nhân ăn uống để đề phòng nôn gây trào ngược và hít chất nôn, thức ăn vào đường thở.

Ngoài ra, không nặn máu các đầu ngón tay bệnh nhân; không sử dụng các loại thuốc không rõ nguồn gốc hoặc chưa được khoa học chứng minh tác dụng.

Một lưu ý khác là chỉ dùng thuốc hạ huyết áp khi huyết áp lớn hơn 180/100 mmHg và không dùng thuốc hạ huyết áp nhỏ dưới lưỡi.

PV: Thưa Bác sĩ, những đối tượng nào dễ bị đột quỵ nhất?

TS. BS Mai Duy Tôn: Trước hết cần nói đến độ tuổi. Càng những người lớn tuổi càng có nguy cơ bị đột quỵ. Tuy nhiên, hiện nay số người trẻ tuổi bị đột quỵ cũng đang gia tăng, chủ yếu là những người có mạch máu não dị dạng.

Tiếp đó, một số bệnh và một số thói quen làm tăng nguy cơ đột quỵ như: Tăng huyết áp; đái tháo đường; xơ vữa động mạch; rối loạn li-pít máu; bệnh tim; hút thuốc lá, nghiện rượu; béo phì, ít vận động.

PV: Có thể nói, đột quỵ là nỗi ám ảnh đối với nhiều người, vậy Bác sĩ có lời khuyên gì dành cho những người tiềm ẩn nguy cơ đột quỵ?

TS. BS Mai Duy Tôn: Những đối tượng dễ mắc đột quỵ tôi đã đề cập ở trên. Để phòng ngừa đột quỵ, họ cần phải kiểm tra sức khoẻ định kỳ để kiểm soát các yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ như tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì… để tiến hành điều trị dự phòng cấp 1. Ngoài ra, những người có nguy cơ đột quỵ cần phải thay đổi lối sống, bằng những biện pháp như: Dừng hút thuốc lá, tăng cường vận động…

PV: Xin cám ơn TS, BS Mai Duy Tôn về cuộc trao đổi này!

HOÀNG HÀ (thực hiện)