Vượt ngàn gian khó, hiểm nguy
Đội K52 thực hiện nhiệm vụ trên địa bàn 3 tỉnh: Prếch Vi-hia, Stung Treng và Rát-ta-na-ki-ri thuộc Vương quốc Cam-pu-chia. Khó mà nói hết những khó khăn, vất vả mà cán bộ, chiến sĩ Đội K52 trải qua trong hành trình 17 năm đi tìm đồng đội trên đất nước bạn. Vùng Đông Bắc Vương quốc Cam-pu-chia vốn nổi tiếng địa hình rừng núi hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt. Vì thế, chuyện băng rừng, lội suối, vừa đi vừa mở đường, có khi cả hàng chục ki-lô-mét dưới cái nắng như đổ lửa; hết nước uống, cán bộ, chiến sĩ Đội K52 phải nhai lá me chua để chống khát là chuyện thường ngày. Đêm nằm ngủ, rắn rết, bọ cạp bò lên giường, lên võng, chui vào quần áo, ba lô, chăn màn cũng là chuyện như cơm bữa, nhất là vào cuối mùa khô, khi những cơn mưa rừng chợt đến chợt đi. Nhiều cán bộ, chiến sĩ đã bị rắn độc cắn phải đi cấp cứu.
Chưa dừng lại ở đó, các anh còn phải đối mặt với ẩn họa bom mìn của chiến tranh còn sót lại. Sốt rét rừng, các loại bệnh dịch và tai nạn trong quá trình thực hiện nhiệm vụ cũng không ngoại lệ đối với cán bộ, chiến sĩ Đội K52. Một lần ngược dòng Sê Pôn lên tìm kiếm HCLS ở phía Tây Bắc tỉnh Stung Treng, khi về trời đã tối, không may gặp dòng nước xoáy nên ca-nô bị lật, quần áo, trang bị trôi hết, các anh chỉ kịp ôm chặt lấy những bộ hài cốt của đồng đội và cứ thế ngồi giữ cho tới sáng…
Cán bộ, chiến sĩ Đội K52 quy tập hài cốt liệt sĩ tại Vương quốc Cam-pu-chia, mùa khô 2016-2017.
Cán bộ, chiến sĩ Đội K52 đưa hài cốt liệt sĩ về nghĩa trang để làm lễ truy điệu và an táng.
Khó khăn vất vả là thế, nhưng Đại tá Vũ Văn Sơn, Đội trưởng Đội K52 khẳng định với chúng tôi: “Những gì cán bộ, chiến sĩ Đội K52 trải qua so với sự gian khổ, hy sinh của thế hệ cha anh chẳng thấm vào đâu”. Anh Sơn kể, có nhiều HCLS được tìm thấy, anh em trong đội không ai cầm được nước mắt, khi trong túi áo của các liệt sĩ vẫn còn những chiếc lưỡi câu. Chắc là ngày đó, các anh dùng để câu cá, cải thiện bữa ăn trong điều kiện chiến đấu ác liệt, thiếu đói. Có hài cốt còn nguyên dụng cụ đo nhiệt kế và vạch thủy ngân vẫn đang chỉ ở nhiệt độ 430C.
Trước mặt tôi là Thiếu tá QNCN Trần Đại Dương, Trợ lý chính sách, dân vận Đội K52 (người có thâm niên 10 năm cùng đồng đội tham gia tìm kiếm, quy tập HCLS Quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam trên đất nước chùa tháp) nét mặt trầm tư. Không trầm tư sao được khi nhiệm vụ đưa HCLS về Đất Mẹ ngày càng khó khăn. Bởi, những nơi có thể đến được các anh đã đến, những nơi đào được các anh đã đào. Giờ còn lại những nơi được xem là rừng sâu, núi cao, suối hiểm mà tới đây các anh sẽ đến. “Bằng giá nào và khó khăn đến mấy chúng tôi cũng sẽ đến, dù ở đó chỉ có 1% cơ hội tìm thấy HCLS”-Thiếu tá QNCN Trần Đại Dương khẳng định với chúng tôi như vậy. Anh cũng kể, để tìm được một liệt sĩ trở về Đất Mẹ yên nghỉ, có khi các anh phải đào bới trong nhiều ngày, lật tung cả sào đất, kiểm tra từng viên đất, gốc cây, bụi cỏ. Có lần xác định được vị trí HCLS đang nằm dưới móng nhà của người dân. Thế là anh em trong đội lại phải làm công tác dân vận, thuyết phục người dân cho phép đền bù để tìm kiếm cho bằng được HCLS…
Một điều có lẽ không ai nói ra nhưng khi tiếp xúc với cán bộ, chiến sĩ Đội K52 thì sẽ cảm nhận rất rõ. Khó khăn, gian khổ và thậm chí có cả sự hy sinh xương máu, vậy mà không một ai muốn rời bỏ Đội K52, bởi tình cảm đồng chí, đồng đội thiêng liêng. Bao nhiêu năm qua, họ thực hiện nhiệm vụ bằng mệnh lệnh của trái tim. Kiên trì bám trụ, lật từng tấc đất, gốc cây, hỏm suối tìm kiếm tại hơn 1.100 buôn làng, phum, sóc của 23 huyện; đào bới hơn 85.000m2 đất đá, hơn 150km đường hào, cơ động hơn 1 triệu ki-lô-mét... để tìm đồng đội. Và trên hành trình đi tìm đồng đội, đã có một đồng chí hy sinh, 6 đồng chí để lại một phần máu thịt của mình trong những chuyến công tác.
Đưa các anh trở về Đất Mẹ
Để quy tập và đưa được 1.374 bộ HCLS (trong đó có 43 bộ có danh tính) Quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh tại Cam-pu-chia về với Đất Mẹ là một “cuộc hành trình” thầm lặng đầy gian khổ của cán bộ, chiến sĩ Đội K52. Cùng với sự thay đổi của điều kiện tự nhiên, khi mà đất nước bạn đang đổi thay từng ngày, chiến trường xưa giờ là những đồn điền cao su bạt ngàn, nên để xác định được những vị trí có HCLS, thực sự là vấn đề không đơn giản. Quá trình tìm kiếm, các anh vừa đi vừa định vị địa hình, tay cầm bản đồ dò dẫm từng mét đất. Mỗi khi nhận được nguồn tin về nơi hy sinh, chôn cất liệt sĩ, cán bộ, chiến sĩ Đội K52 lại ba lô, tăng võng,… lên đường.
Đại tá Vũ Văn Sơn rưng rưng: “Điều chúng tôi sợ nhất là một ngày nào đó sẽ không còn ai biết được thông tin về liệt sĩ. Do đó, chúng tôi luôn thúc giục nhau, nhanh, nhanh hơn nữa để tìm kiếm, quy tập, hồi hương được nhiều nhất có thể HCLS trên đất nước bạn. Bộ đội ta trẻ lắm, đa phần mới mười tám đôi mươi, nên xương thịt của các anh dễ hòa vào lòng đất, nhiều ngôi mộ cất lên chỉ còn một ít xương, may thay, còn có vũ khí, trang bị hoặc là vật dụng sinh hoạt thường ngày của các anh để nhận biết. Nhiều khi đang đi thì gặp HCLS ta ngay trên đường, có khi do trời mưa xói đất để lộ HCLS, nhưng cũng có trường hợp khi làm đường đã san gạt HCLS lên. Gặp cảnh đó, chúng tôi chỉ biết ôm hài cốt của các anh mà khóc”-Đại tá Vũ Văn Sơn bùi ngùi nói.
Cũng theo Đại tá Vũ Văn Sơn, để tìm kiếm, quy tập HCLS Quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh tại nước bạn, cán bộ, chiến sĩ Đội K52 đã tận dụng tất cả mọi nguồn tin có thể, đặc biệt là sự giúp đỡ của cựu chiến binh Việt Nam và nhân dân Cam-pu-chia. Vì vậy, phương châm hành động của toàn đội là: "Muốn thành công phải dựa vào bạn". Theo đó, quá trình tìm kiếm, quy tập HCLS, Đội K52 đã đẩy mạnh công tác dân vận. Từ nhiều năm nay, đội đã khám bệnh, cấp thuốc miễn phí cho hơn 4.000 lượt người dân Cam-pu-chia, sơ cứu và chuyển tuyến hàng trăm ca bệnh nặng, tai nạn giao thông; giúp hàng nghìn ngày công sửa nhà, chuồng trại, thu hoạch mùa màng, làm đường giao thông; làm công trình nước sạch sinh hoạt cho 15 làng tại huyện Ô Da Đao, tỉnh Rát-ta-na-ki-ri...
Những việc làm của cán bộ, chiến sĩ Đội K52 không những góp phần thắt chặt mối quan hệ đoàn kết hữu nghị giữa quân đội và nhân dân hai nước mà còn cảm hóa được cả những người ngày xưa ở bên kia chiến tuyến. Trường hợp ông Scôi, nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn 612 (Khơ-me Đỏ) là một ví dụ. Chính ông Scôi đã giúp cán bộ, chiến sĩ Đội K52 tìm được nhiều HCLS. Ông Scôi tâm sự, ông làm việc này là để chuộc lại lỗi lầm của mình, mong muốn nhân dân và cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam tha thứ.
Khi tìm hiểu để viết về Đội K52, tôi còn được nghe những câu chuyện cảm động trong hành trình về Đất Mẹ của các liệt sĩ. Liệt sĩ Trần Hồng Quảng là một trường hợp như thế. Ngày 8-4-2009, trong một cánh rừng cạnh suốt Ô Chênh, huyện Chăm San, tỉnh Prếch Vi-hia, Đội K52 đã tìm thấy HCLS Trần Hồng Quảng và đây là trường hợp duy nhất trong 103 bộ HCLS được Đội K52 quy tập trong mùa khô 2008-2009 ở vùng Đông Bắc Cam-pu-chia, có đầy đủ danh tính, quê quán ghi trên mảnh giấy được bỏ trong chiếc lọ Pê-li-xi-lin. Mảnh giấy trong HCLS đã cho biết thông tin: Liệt sĩ Trần Hồng Quảng, sinh 10-1957, quê quán Hương Sơn, Nghệ Tĩnh; nhập ngũ tháng 4-1975, đơn vị c1/d407/QK5; hy sinh ngày 13-9-1981; báo tin cho cha là Trần Văn Kình. Thế nhưng khi tổ chức lễ truy điệu và an táng, thân nhân của liệt sĩ Trần Hồng Quảng không ai có mặt, mặc dù đơn vị và địa phương đã báo tin. Nhận thấy đây là điều bất thường và bằng trách nhiệm, tình cảm đối với đồng đội, Đội K52 cử người tìm về quê hương của liệt sĩ Trần Hồng Quảng tại thôn Cao Giang, xã Sơn Thủy, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh để báo tin và tìm hiểu nguyên nhân thì được mẹ và các anh của liệt sĩ cho biết: Năm 1986, di cốt của liệt sĩ Trần Hồng Quảng đã được đưa về an táng tại Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Ia Grai, tỉnh Gia Lai. Cán bộ, chiến sĩ Đội K52 lại một lần nữa đi tìm hiểu, xác minh đâu là liệt sĩ Trần Hồng Quảng để gia đình yên lòng.
Còn rất nhiều, rất nhiều những câu chuyện, những nghĩa cử cao đẹp của cán bộ, chiến sĩ Đội K52 trong hành trình đưa các liệt sĩ từ Cam-pu-chia trở về Đất Mẹ mà trong khuôn khổ một bài viết không thể nói hết. Huân chương Chiến công hạng nhất và hạng ba cho thấy sự ghi nhận của Đảng, Nhà nước đối những thành tích đặc biệt xuất sắc của Đội K52. Đội còn là một trong những điển hình được báo cáo thành tích tại Đại hội Thi đua Quyết thắng toàn quân lần thứ IX; Đại tá Vũ Văn Sơn, Đội trưởng được tham dự Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ IX; cùng rất nhiều phần thưởng của tỉnh Gia Lai và Bộ tư lệnh Quân khu 5 trao tặng. Nhưng trên hết là tình cảm, sự trân trọng, yêu mến của nhân dân hai nước, đặc biệt là của thân nhân các liệt sĩ dành cho cán bộ, nhân viên đơn vị đã không quản ngại gian khổ hy sinh, thực hiện nhiệm vụ bằng "mệnh lệnh trái tim" với quyết tâm tìm đón các liệt sĩ trở về Đất Mẹ.
Bài và ảnh: NGUYỄN ANH SƠN