Về làng Mộ Trạch vào một buổi chiều, đi trên đoạn đường dẫn vào làng, tôi bắt gặp ngay hình ảnh rất đỗi thân quen, các em học sinh đua nhau ùa ra từ mái trường tiểu học, THCS của xã trong màu trắng tinh khôi và những nụ cười hồn nhiên sau một ngày học.

Vì vậy, Mộ Trạch còn có tên gọi khác là làng tiến sĩ. Làng Mộ Trạch có nhiều dòng họ sinh sống nhưng chiếm phần đông nhất chính là dòng họ Vũ (Võ), đây là nơi phát tích dòng họ Vũ (Võ) Việt Nam. Theo tư liệu lưu giữ, làng Mộ Trạch từ thế kỷ XIV đến thế kỷ XVIII (thời Hồng Đức) có 36 người đỗ tiến sĩ, 1 trạng nguyên. 

Cổng Văn Miếu làng Mộ Trạch.

Theo sự chỉ dẫn của người dân trong làng, tôi tìm đến Văn Miếu làng Mộ Trạch, nơi thờ 36 tiến sĩ để gặp ông Vũ Quốc Ái, Chi hội phó Chi hội Khuyến học làng Mộ Trạch. Bên ấm trà nóng, ông tâm sự, ông rất đỗi tự hào vì mình đã được sinh ra và lớn lên tại một làng quê "địa linh nhân kiệt". Cầm trên tay một cách nâng niu và trân trọng, ông Ái mang cho tôi xem một tập tài liệu dày về thành tích thi cử đỗ đạt của con cháu trong làng từ nhiều năm trước tới nay. Tất cả đều được ghi chép một cách tỉ mỉ, rành mạch.

Tính từ năm 2010 đến nay, làng Mộ Trạch có 3.200 nhân khẩu, nhưng đã có hơn 500 người đỗ đại học chính quy. Đó là những con số về tỷ lệ học sinh đỗ đại học, còn danh sách học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh qua các năm của làng cũng dày đặc, mỗi năm đều có hàng chục em đạt thành tích thi học sinh giỏi cấp tỉnh, cấp huyện. Từ  năm 1960 tới nay, làng có tới 11 tiến sĩ. Theo ông Ái, những dòng họ trong làng, đặc biệt là họ Vũ (Võ) rất coi trọng việc răn dạy con cháu chăm lo việc học hành, thi cử. Những lời khuyên dạy được khắc trên bia dựng tại nhà thờ họ để truyền lại cho muôn đời con cháu.

Mộ Trạch ngày nay lớp lớp các thế hệ con cháu vẫn không ngừng phấn đấu đỗ đạt thành tài, không chỉ bởi truyền thống hiếu học từ ngàn đời xưa, mà một phần do những hoạt động khuyến học của lãnh đạo làng xã, của từng gia tộc trong làng cũng rất được quan tâm và chú trọng. Vào mồng 8 tháng Giêng hằng năm, Chi hội Khuyến học làng Mộ Trạch và Ban Khuyến học, khuyến tài dòng họ Vũ (Võ) Việt Nam tổ chức khen thưởng các em học sinh giỏi cấp tỉnh nhằm khích lệ tinh thần học tập của các em. Con cháu Mộ Trạch ngày nay thành công đỗ đạt tỏa đi khắp nơi nhưng cũng có nhiều người con của địa phương sau khi học tập đã trở về quê hương lập nghiệp và cũng đều thành đạt, đóng góp cho quê hương.

Bài và ảnh: NGỌC HOA