Hành lang pháp lý thông thoáng, công nhận, trao quyền cho nhà khoa học

Theo ông Mai Ánh Hồng, Quốc hội vừa thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đã tạo nền tảng vững chắc và mang tính đột phá để thu hút nhân tài và thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Luật được xây dựng bám sát các quan điểm chỉ đạo tại Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Nghị quyết 57) tạo hành lang pháp lý thông thoáng, công nhận, trao quyền cho nhà khoa học về sở hữu trí tuệ, tài chính và quyền khai thác thương mại. Luật cũng thiết lập chính sách đãi ngộ tài chính và phi tài chính hấp dẫn hơn cho nhân tài, nhân lực chất lượng cao về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; cho phép cơ chế đãi ngộ linh hoạt, kể cả cơ chế vượt khung lương, nhằm thu hút, giữ chân và phát huy nhân tài, đặc biệt là chuyên gia người Việt ở nước ngoài.

Ông Mai Ánh Hồng, Phó vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ KHCN phát biểu tại họp báo. 

Bên cạnh đó Quốc hội đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số năm 2025 với mục tiêu cụ thể hóa các chính sách phát triển công nghiệp công nghệ số trở thành ngành kinh tế trụ cột, đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút và phát triển nhân tài công nghệ. Luật có chính sách ưu đãi vượt trội để phát triển công nghiệp bán dẫn, hình thành hệ sinh thái bán dẫn Việt Nam; đồng thời, đặt nền tảng pháp lý cho trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số.

Ông Mai Ánh Hồng cho biết, dù các Luật mới đã được ban hành nhưng việc triển khai các Nghị định, Thông tư hướng dẫn chi tiết và đảm bảo tính đồng bộ với các quy định khác (Luật Ngân sách, Luật Viên chức...) là rất quan trọng. Các quy định sẽ không phát huy hiệu quả nếu trình tự, thủ tục còn rườm rà, thiếu linh hoạt.

Mặc dù có những cải thiện nhưng mức độ đãi ngộ tài chính cho nhà khoa học tại Việt Nam chưa cạnh tranh so với các quốc gia phát triển. Các yếu tố phi tài chính như môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, cơ sở vật chất, văn hóa làm việc, cơ hội phát triển sự nghiệp là những yếu tố quan trọng cần được cải thiện đồng bộ.

Bên cạnh đó, cơ chế đãi ngộ linh hoạt, vượt khung nhưng còn mang tính nguyên tắc. Các Luật mới mở ra cơ chế "vượt khung" nhưng mức độ cụ thể và phạm vi áp dụng của cơ chế này trong thực tiễn cần được quy định rõ trong các văn bản hướng dẫn triển khai, thực hiện Luật.

Có cơ chế "vượt khung" và chính sách cụ thể

Ông Mai Ánh Hồng khẳng định, Bộ xác định trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, nhân lực chất lượng cao, nhân tài là yếu tố quyết định, không thể thu hút bằng chính sách cứng nhắc. Việc vượt khung lương, cấp nhà ở, điều kiện làm việc không nên xem là đặc ân mà là điều kiện tối thiểu để những người có khả năng tạo đột phá yên tâm làm việc.

Để cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 57, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Công nghiệp Công nghệ số, Bộ tập trung xây dựng và ban hành các quy định cụ thể về cơ chế chấp nhận rủi ro; cơ chế tự chủ đối với các tổ chức khoa học và công nghệ công lập; chính sách ưu đãi vượt trội để phát triển công nghiệp bán dẫn; chính sách thu hút, sử dụng và trọng dụng đối với nhân tài, nhân lực chất lượng cao và quy định về phân chia lợi ích từ kết quả nghiên cứu.

Bộ KHCN xây dựng, tổ chức triển khai Đề án "Phát triển, trọng dụng nhân tài, nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia"; phát triển các chương trình quốc gia có mục tiêu cụ thể để thu hút các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài về làm việc, cũng như các chuyên gia nước ngoài có kinh nghiệm. Các chương trình này có thể bao gồm gói hỗ trợ tài chính đặc biệt, điều kiện làm việc ưu việt và cơ hội phát triển sự nghiệp rõ ràng...

Tập đoàn Công nghiệp-Viễn thông Quân đội (Viettel) là một trong những doanh nghiệp tiên phong đổi mới sáng tạo. Ảnh: qdnd.vn

Các rào cản hành chính sẽ được Bộ giảm thiểu, bảo đảm quyền tự chủ tối đa cho nhà khoa học; cung cấp nguồn lực (tài chính, trang thiết bị, cơ sở dữ liệu) cho hoạt động nghiên cứu và thử nghiệm. Cùng với đó, thay vì nặng về quy trình, công tác đánh giá được Bộ thực hiện dựa trên hiệu quả và sản phẩm tập trung vào kết quả đầu ra, các công bố quốc tế, bằng sáng chế, sản phẩm thương mại hóa có giá trị.

Các cơ chế, chính sách mới, đặc biệt là Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Công nghiệp công nghệ số được kỳ vọng sẽ tạo ra môi trường thực sự hấp dẫn, là tiền đề quan trọng để thu hút, giữ chân và phát huy tối đa tiềm năng của nhân tài, mang lại những đột phá chiến lược cho các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn của Việt Nam.

Doanh nghiệp Việt Nam hiến kế thu hút, giữ chân nhân tài công nghệ cao

Tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm và triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2025 của Bộ KHCN, ông Tào Đức Thắng, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Viettel đã chia sẻ tham luận, nhấn mạnh vai trò của Viettel trong phát triển công nghệ chiến lược và cho biết: “Viettel được tạp chí uy tín quốc tế đánh giá là một trong những doanh nghiệp có môi trường làm việc tốt nhất châu Á, là lợi thế để Viettel thu hút các nhân tài về làm việc. Trong thời gian tới, Viettel sẽ đóng góp cụ thể bằng việc thu hút thêm 50 nhân tài về làm việc tại tập đoàn.

Các sản phẩm tác chiến hiện đại do Viettel nghiên cứu, sản xuất.   

Ông Tào Đức Thắng cho rằng, doanh nghiệp triển khai công nghệ chiến lược là môi trường thực tiễn để đào tạo sinh viên tài năng. Trong 5 năm qua, Viettel đã thực hiện chương trình Viettel Digital Talent, mỗi năm tuyển chọn khoảng 500 sinh viên đến thực tập tại Viettel, trong đó nhiều sinh viên đạt giải thưởng cấp quốc gia và quốc tế. Để gắn kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và nhà trường, đồng thời mở rộng kiến thức và tăng tính thực tiễn cho sinh viên, Viettel mong muốn có cơ chế công nhận quá trình sinh viên thực tập tại doanh nghiệp như một tín chỉ trong chương trình đào tạo.

Còn tại hội thảo “Vietnam Dreams Come True” được tổ chức ngày 25-7 vừa qua, Chủ tịch Tập đoàn CT Group Trần Kim Chung khẳng định, đây là thời điểm để trí tuệ và nỗ lực của người Việt Nam trong và ngoài nước cùng chứng minh rằng chúng ta có thể làm nên điều tưởng chừng không thể”.

Theo ông Trần Kim Chung, khát vọng và lòng yêu nước cần được cụ thể hóa bằng hành động, bằng việc mỗi nhà khoa học, mỗi kỹ sư, mỗi chuyên gia chủ động đóng góp cho sự phát triển của đất nước, dù ở bất kỳ đâu. Bằng chính những nền tảng về công nghệ, tư duy chiến lược sâu rộng và quyết tâm hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành một quốc gia công nghệ cao, chúng tôi sẵn sàng đồng hành cùng trí thức Việt Nam toàn cầu, thông qua các dự án công nghệ chiến lược, tạo điều kiện để kiều bào vừa gắn bó với quê hương, vừa phát triển sự nghiệp trong môi trường toàn cầu.

CT Group đã và đang giải bài toán này bằng cách kiến tạo một hệ sinh thái công nghệ cao toàn diện, quy tụ đội ngũ giáo sư, chuyên gia, kỹ sư đến từ Mỹ, Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu… Tập đoàn sở hữu 68 công ty thành viên trong 9 ngành công nghệ lõi và 3 ngành truyền thống, đang tham gia sâu rộng vào quá trình chuyển đổi số, phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Hiện nay, CT Group đang đầu tư mạnh vào phát triển nhân tài thông qua các quỹ đầu tư, chương trình ươm mầm khởi nghiệp, hợp tác với hơn 100 đại học trong và ngoài nước, xây dựng mạng lưới hàng trăm chuyên gia, nhà khoa học. Thông qua chương trình CTI với Đại học Cần Thơ và Chương trình VNU350-CT Global Fellowship for Innovation với Đại học Quốc Gia TP Hồ Chí Minh, CT Group tài trợ 4 triệu USD với mục tiêu thu hút các nhà khoa học, chuyên gia và nhân tài trên toàn cầu... 

Còn tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển (R&D) Việt Nam 2025, ông Trương Gia Bình - Chủ tịch HĐQT Tập đoàn FPT đề xuất Việt Nam cần có cơ chế tài chính linh hoạt, trong đó nhà nước hỗ trợ một nửa thu nhập cho chuyên gia quốc tế. Ví dụ, chuyên gia có thu nhập 500.000 đến 1 triệu USD/năm thì ngân sách hỗ trợ 50%, phần còn lại do doanh nghiệp chi trả – đây là hình thức đã áp dụng hiệu quả ở nhiều quốc gia.

Ngoài đãi ngộ, ông Bình nhấn mạnh tầm quan trọng của môi trường truyền cảm hứng. “Người Việt mình có những người càng dạy càng hay, càng chia sẻ càng trưởng thành. Cần tạo không gian để người tài vừa được làm, vừa được truyền lại kiến thức và lý tưởng cho thế hệ sau”.

Bài, ảnh: VĂN PHONG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Giáo dục Khoa học xem các tin, bài liên quan.