Bảo vệ dữ liệu cá nhân: Từ quyền riêng tư đến chủ quyền số

Phóng viên (PV): Vì sao DLCN đang ngày càng trở thành mục tiêu hấp dẫn của các cuộc tấn công mạng, thưa ông?

Ông Vũ Ngọc Sơn: Trong thời đại số, DLCN đã trở thành tài sản có giá trị đặc biệt. Nó không chỉ đơn thuần là những con số, thông tin cá nhân như tên, tuổi, địa chỉ, số điện thoại mà còn bao gồm cả những dữ liệu nhạy cảm như thông tin y tế, sinh trắc học, bí mật đời tư... Những thông tin này đang bị thu thập, phân tích và thậm chí mua bán với quy mô lớn trên thị trường "chợ đen" toàn cầu. Các hacker chỉ tấn công vào những gì có giá trị. Và hiện nay, DLCN chính là loại "vàng mới". Một điểm đáng lưu ý là sự phát triển vượt bậc của trí tuệ nhân tạo (AI) đã làm gia tăng đáng kể giá trị của DLCN. AI cần dữ liệu để học hỏi, tối ưu hóa hiệu quả hoạt động và DLCN chính là nguồn đầu vào lý tưởng. Điều đó khiến các hoạt động thu thập, rò rỉ và mua bán dữ liệu trái phép càng trở nên phức tạp, khó kiểm soát.

Ông Vũ Ngọc Sơn.

PV: Thưa ông, hình thức xâm phạm DLCN phổ biến hiện nay là gì và hậu quả ra sao?

Ông Vũ Ngọc Sơn: Phổ biến nhất là thu thập DLCN trái phép trên mạng xã hội, mua bán dữ liệu trái phép, tấn công hệ thống cơ sở dữ liệu để đánh cắp, phát hành ứng dụng trá hình để lấy thông tin cá nhân, mua chuộc nhân viên vận hành để lấy cắp dữ liệu của doanh nghiệp...

Hậu quả là các đối tượng sẽ khai thác, sử dụng DLCN vào những mục đích bất hợp pháp. Dễ nhận thấy nhất là tình trạng lừa đảo qua điện thoại, email, tin nhắn giả mạo, lợi dụng để giả mạo danh tính, tống tiền. Ngoài ra, DLCN còn bị khai thác để cá nhân hóa nội dung trên mạng xã hội, lợi dụng AI tạo ra các xu hướng, thao túng hành vi của người sử dụng. Tuy nhiên, đây chỉ là "phần nổi của tảng băng chìm". Việc DLCN bị xâm phạm còn gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng khác. Thiệt hại không chỉ dừng lại ở việc mất tiền mà hơn thế, có thể bị lợi dụng để thay đổi cả nhận thức xã hội, giá trị văn hóa và sự an toàn thông tin của quốc gia.

"Phần chìm" của "tảng băng" là sự thao túng tư tưởng, nhận thức, hành vi qua công nghệ. Đặc biệt, giới trẻ vốn là nhóm sử dụng mạng xã hội nhiều nhất nên rất dễ bị ảnh hưởng. Các nền tảng sử dụng DLCN để đào tạo mô hình AI, từ đó ứng dụng vào các thuật toán gây nghiện để thu hút người dùng. Khi người dùng xem quá nhiều nội dung trên các nền tảng, họ có thể vô thức tiếp nhận những giá trị lệch chuẩn, chạy theo xu hướng mạng mà đánh mất khả năng phản biện độc lập và bản sắc cá nhân. Các nền tảng công nghệ có xu hướng ưu tiên lan truyền nội dung giật gân, gây tranh cãi để giữ chân người dùng, trong khi nội dung tích cực, giáo dục lại ít được quan tâm. Môi trường mạng vì thế dễ bị ô nhiễm thông tin, tiềm ẩn nguy cơ mất kiểm soát chủ quyền số nếu không có các giải pháp tổng thể và kịp thời.

Thời gian qua, các kỹ sư, nhân viên Công ty Cổ phần Công nghệ an ninh mạng quốc gia Việt Nam đã phát triển nhiều giải pháp bảo vệ an ninh mạng. Ảnh do đơn vị cung cấp

PV: Trong bối cảnh đó, theo ông, đâu là giải pháp để bảo vệ hiệu quả DLCN?

Ông Vũ Ngọc Sơn: An ninh mạng, bao gồm cả bảo vệ DLCN là trách nhiệm của toàn xã hội. Mỗi người cần hiểu rằng bảo vệ DLCN không chỉ là bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn là bảo vệ cộng đồng và cao hơn là bảo vệ an ninh quốc gia. Luật pháp chỉ là bước khởi đầu, điều cốt lõi vẫn là ý thức, trách nhiệm và hành động cụ thể từ mỗi người dân. Đối với cá nhân, điều quan trọng nhất là nâng cao nhận thức. Không chia sẻ thông tin cá nhân tràn lan, cần hiểu rõ mục đích và cách thức sử dụng khi cung cấp thông tin cho bất kỳ bên nào. Người dùng hoàn toàn có quyền giám sát, yêu cầu thu hồi, xóa DLCN khi giao dịch kết thúc và không cho tổ chức thu thập sử dụng nữa. Doanh nghiệp và tổ chức cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo vệ DLCN. Phải đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, xây dựng hệ thống bảo mật và quan trọng nhất là không được chia sẻ dữ liệu người dùng khi chưa được sự đồng ý rõ ràng. Mỗi doanh nghiệp cần hành xử có trách nhiệm, không đặt lợi nhuận lên trên quyền riêng tư của người dùng.

Cùng với đó, các cơ quan quản lý nhà nước phải liên tục cập nhật các văn bản quy phạm pháp luật để theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ. Đồng thời có thể nghiên cứu việc áp dụng công nghệ tự động trong kiểm tra, giám sát các tổ chức, doanh nghiệp. Từng bước hoàn thiện hạ tầng pháp lý, thúc đẩy nền kinh tế số gắn với bảo đảm an toàn dữ liệu. Thêm nữa, cần đẩy mạnh các chiến dịch tuyên truyền sâu rộng, đặc biệt là cho giới trẻ, để họ hiểu rõ hậu quả của việc chia sẻ dữ liệu tùy tiện. Bảo vệ DLCN là cuộc chiến lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ, kiên định và có chiến lược của toàn xã hội.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

KIỀU OANH (thực hiện)

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Giáo dục Khoa học xem các tin, bài liên quan.