Đứng bên am Ngọa Vân, phóng tầm mắt xuống trập trùng rừng núi nơi đã từng in dấu những bước chân của Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông hơn 700 năm trước, khách hành hương không khỏi cảm phục một vị vua “nhất hô bá ứng” đã từ bỏ tất cả để tìm về giáo lý nhà Phật.
Năm 1299, Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông chính thức xuất gia. Sau thời gian tu hành tại Yên Tử và sáng lập thiền phái Trúc Lâm, vị tổ sư thứ nhất của Phật giáo Trúc Lâm xuống núi hoằng dương đạo pháp. Để tránh sự thăm viếng của quần thần, tháng 5-1307, giữa thâm sơn cùng cốc, ngài chọn đỉnh Ngọa Vân trên núi Bảo Đài (nay thuộc địa phận hai xã An Sinh, Bình Khê, huyện Đông Triều) dựng am tu hành.
Lễ hội Xuân Ngọa Vân 2016 thu hút đông đảo du khách thập phương.
Ngọa Vân có nghĩa là "mây nằm". Chốn tu hành tĩnh mịch chỉ có rừng cây, núi đá cũng là nơi tháng 11 năm 1308, đức Trần Nhân Tông hóa Phật. Cũng từ đây, Ngọa Vân được mở rộng thành trung tâm của Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử. Đến thời Lê trung hưng, khi Phật giáo được phục hưng, Ngọa Vân lại tiếp tục được xây dựng và mở rộng. Quần thể di tích Ngọa Vân bao gồm 4 khu với 15 cụm chùa, tháp khác nhau gồm: Thông Đàn, Ngọa Vân, Đá Chông, Ba Bậc. Ngọa Vân là khu trung tâm, con đường hành hương lên Ngọa Vân đi từ điện An Sinh men suối Phủ Am Trà, đến dốc Đô Kiệu, thông qua Thông Đàn đến am Ngọa Vân.
Hơn 700 năm trôi qua, bao biến thiên của thời cuộc, Khu di tích quốc gia đặc biệt nhà Trần tại Đông Triều đã bị mai một. Đường lên chùa-am Ngọa Vân lại khó khăn, xa xôi cách trở, ít được người đời thăm viếng. Dự án trùng tu, tôn tạo chùa Ngọa Vân do Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh và UBND thị xã Đông Triều làm chủ đầu tư với số tiền gần 83 tỷ đồng, hoàn toàn từ nguồn vốn xã hội hóa. Giờ đây, khi muốn lên chiêm bái “vùng đất thiêng”, khách hành hương có thể đi theo lối mòn truyền thống đang được lát đá hay lựa chọn đi cáp treo Ngọa Vân. Trước khi lên đến am, trên nền đất cũ tọa lạc ngôi chùa mới mái cong in vút trên nền trời. Ngôi chùa mang tên Ngọa Vân với tam bảo, nhà tổ, tam quan… là điểm dừng chân lý tưởng trước khi du khách tiếp tục hành trình lên am Ngọa Vân cách đó không xa.
Lễ hội Xuân Ngọa Vân hằng năm chính là hoạt động văn hóa mang giá trị nhân văn bởi ý nghĩa hướng về cội nguồn dân tộc, cùng phật tử và du khách thập phương tỏ lòng thành kính, tri ân công đức to lớn của Đức Vua, Phật Hoàng Trần Nhân Tông và tôn vinh những giá trị tư tưởng của Thiền phái Trúc Lâm; cầu phúc, cầu tài cho một năm an lạc.
Với Lễ hội mùa xuân Ngọa Vân, với ngôi chùa mới bên tháp am linh thiêng, chùa-am Ngọa Vân sẽ được du khách thập phương biết đến nhiều hơn nữa. Ngọa Vân đã được UBND tỉnh Quảng Ninh xây dựng là một trong 14 điểm du lịch, thuộc 4 tuyến du lịch trên địa bàn thị xã Đông Triều. Đây cũng trở thành điểm quan trọng trong quần thể Khu di tích nhà Trần ở Đông Triều và di tích Yên Tử, có khả năng gắn kết liên vùng, liên tỉnh rộng lớn Quảng Ninh - Hải Dương - Bắc Giang để trình UNESCO công nhận là Di sản thế giới.
Bài và ảnh: HUY AN