Dọc theo sông Hồng về phía Tây, cách trung tâm Thành phố Hà Nội hơn 45km có một ngôi làng Việt cổ đá ong kết tinh của sự phát triển của nền văn minh châu thổ sông Hồng. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, làng cổ Đường Lâm (thị xã Sơn Tây, Hà Nội) vẫn còn vẹn nguyên những quần thể kiến trúc với những khu di tích văn hóa lịch sử đặc sắc.
Làng Việt cổ
Tuy thường được gọi là làng cổ nhưng theo các cao niên trong làng kể lại Đường Lâm từ xưa gồm 9 làng thuộc tổng Cam Giá Thịnh (huyện Phúc Thọ, trấn Sơn Tây). Trong đó 5 làng: Mông Phụ, Đông Sàng, Cam Thịnh, Đoài Giáp và Cam Lâm liền kề và gắn kết với nhau thành một thể thống nhất cùng phong tục, tập quán và tín ngưỡng hàng ngàn năm nay không hề thay đổi.
Nét nổi bật đầu tiên khi đến Đường Lâm là những ngôi nhà cổ, những mái ngói nâu đã ngả màu thời gian. Hiện nay, quần thể di sản văn hóa làng cổ Đường Lâm gồm 50 di tích có giá trị, trong đó có 8 di tích được xếp hạng quốc gia, 2 di tích và 10 ngôi nhà cổ được xếp hạng cấp tỉnh, thành phố. Năm 2006, làng cổ Đường Lâm là ngôi làng cổ đầu tiên ở Việt Nam được Nhà nước trao bằng là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.
Đình Mông Phụ được xây dựng năm 1684, đời vua Lê Hy Tông, là ngôi đình đặc trưng cho đình Việt truyền thống. Bên cạnh ngôi đình vẫn còn hai chiếc giếng cổ là giếng xóm Phủ và giếng xóm Miễu, tương truyền là hai con mắt của Rồng.
Đến với làng cổ không khó khi bắt gặp những ngôi nhà nằm ẩn mình phủ mái ngói vẩy cá rêu phong đã có tuổi đời vài thế kỷ, là nơi sinh sống của các thế hệ người dân Đường Lâm. Hội tụ trong ngôi nhà ấy là những phong tục tập quán, tín ngưỡng, gia phong cổ truyền. Nơi đây hội tụ đầy đủ những yếu tố của làng quê Việt truyền thống, nhà cổ với những nét sinh hoạt đã và đang trở thành nét văn hóa của làng.
Theo người dân trong làng kể lại, hiện nay có tới 956 ngôi nhà cổ, tập trung nhiều nhất ở các thôn: Đông Sàng, Mông Phụ và Cam Thịnh; nhiều ngôi nhà được xác định xây từ các năm 1649, 1703, 1850,... Những ngôi nhà cổ này đều được xây 5 gian hoặc 7 gian với kiến trúc độc đáo cùng các vật liệu truyền thống như: Đá ong, bùn ao, gỗ xoan, tre nứa... Các bức tường được xây tuy cũ kỹ nhưng vẫn chắc chắn và trở thành địa điểm “check – in” sống ảo của du khách mỗi lần ghé qua.
Mộc mạc hồn quê
Trải qua hàng trăm năm, làng cổ Đường Lâm vẫn giữ được nét độc đáo, dung dị của một làng quê nông thôn Bắc Bộ cùng với những dấu ấn kiến trúc nghệ thuật đặc sắc. Sở hữu những giá trị văn hóa độc đáo, cảnh quan, kiến trúc tiêu biểu của vùng nông thôn Đồng bằng sông Hồng, làng cổ Đường Lâm luôn là địa chỉ thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước đến tham quan tìm hiểu.
Bà Hà Thị Điền (làng cổ Đường Lâm, Sơn Tây, Hà Nội) cho biết, Đường Lâm không chỉ thu hút bởi vẻ đẹp cổ kính mà còn hấp dẫn du khách bằng những món ăn quen thuộc do chính tay người dân nơi đây làm ra như: Chè lam, kẹo dồi, gà Mía,...
“Trung bình mỗi năm, làng cổ Đường Lâm thu hút từ 130.000 – 140.000 lượt khách du lịch, trong đó có từ 5.000 – 8.000 lượt khách quốc tế. Người dân Đường Lâm còn lưu giữ nét hồn quê qua những đặc sản dân dã của xứ Đoài. Vị thơm ngon của chè lam, vị ngọt mát của bánh tẻ là hai trong số nhiều thứ quà của làng cổ khiến bất cứ ai đi đâu ghé qua mảnh đất này cũng muốn được thưởng thức”, bà Điền chia sẻ thêm.
    |
 |
| Đặc sản chè lam và nước vối. |
Có lẽ hiếm nơi nào ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ sở hữu nhiều đặc sản truyền thống gắn với tên đất, tên làng như Đường Lâm. Nhắc tới Đường Lâm, người ta nhớ tới tương Mông Phụ, gà Mía, thịt quay đòn gánh, chè lam, kẹo dồi,... Tất cả những sản vật ấy đều được làm từ những nguyên liệu có sẵn ở một làng quê truyền thống, được các thế hệ kế thừa, luôn khiến bất cứ ai ghé qua cũng lưu luyến khó quên.
Nếu như Hội An tự hào về phố cổ, người Hà Nội hãnh diện với 36 phố phường thì người Đường Lâm cũng tự hào không kém về những ngôi nhà cổ kiến trúc đá ong độc đáo. Làng cổ Đường Lâm vẫn luôn là một địa chỉ thu hút khách du lịch tìm về để trải nghiệm, khám phá về kiến trúc, về con người nơi đây, về một vùng quê bình yên, giản dị giữa lòng Thủ đô ồn ào, náo nhiệt.
Bài và ảnh: THANH TÚ