Năm 1992, động Từ Thức được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích thắng cảnh cấp quốc gia.

Tương truyền, Từ Thức là người Tống Sơn, nay là huyện Hà Trung (Thanh Hóa) làm quan tri huyện ở Tiên Du, Bắc Ninh ngày nay. Từ Thức thường ngày tính tình phóng khoáng, thích ngao du ngắm cảnh và làm thơ. Trong một lần dự hội hoa mẫu đơn, chàng bắt gặp một thiếu nữ đẹp như tiên nữ giáng trần, vì vô tình làm gãy cành mẫu đơn mà bị giữ lại. Từ Thức liền cởi chiếc áo gấm đang mặc để chuộc tội cho thiếu nữ. Thời gian sau, Từ Thức từ quan để thỏa chí ngao du thiên hạ.

Hình thạch nhũ được tương truyền là nàng Giáng Hương đứng trong mây nhìn xuống trần gian nhớ thương chàng Từ Thức. 

Trong một lần đương ngắm cảnh, trông ra cửa biển Thần Phù, Từ Thức thấy có đám mây ngũ sắc kết thành hình hoa sen, liền chèo thuyền ra phía núi và lạc động Bích Đào. Trời như xe duyên, Từ Thức gặp lại thiếu nữ năm nào ở hội hoa mẫu đơn ngay trong động Bích Đào. Nàng là Giáng Hương, hai người kết duyên nên nghĩa vợ chồng.

Sống với nhau được một năm, Từ Thức chợt nhớ quê nhà, xin về thăm. Cảm thông nỗi niềm của chồng, Giáng Hương sắm xe mây và gài sẵn phong thư kín nói lời ly biệt với chàng. Khi đến quê, tất cả đều đổi thay, Từ Thức hỏi một cụ già râu tóc bạc phơ thì mới biết đó là cháu nội của mình. Chàng đã đi quá lâu. Từ Thức muốn trở lại cõi tiên với vợ, nhưng xe mây đã biến mất. Mở phong thư ra thì thấy lời từ biệt của Giáng Hương. Chàng buồn bã, thất vọng đi về phía dãy núi Hoàng Sơn (nay thuộc huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa) rồi sau đó biệt tích. Người đời sau tưởng nhớ ông, gọi động Bích Đào là động Từ Thức.

Dẫn chúng tôi lên thăm động Từ Thức, đồng chí Đặng Văn Ly, Phó trưởng ban Tuyên giáo Huyện ủy Nga Sơn cho biết: Từ dưới chân núi, du khách chỉ cần leo hơn 100 bậc thang được làm bằng bê tông là đến cửa động. Giữa đường đi, có những rễ cây rừng kết thành võng, du khách có thể ngồi nghỉ chân, hóng mát.

Đến cửa động, hình ảnh đầu tiên chúng tôi bắt gặp là hai bài thơ chữ Hán ca ngợi vẻ đẹp thần tiên của động. Một bài của chúa Trịnh Sâm với bút danh Nhật Nam Nguyên và một bài của nhà bác học Lê Quý Đôn khi viếng thăm động vào thế kỷ 17.

Tiến sâu vào trong động chừng 200m là tầng tầng, lớp lớp thạch nhũ, được hậu thế dệt thành những câu chuyện gắn liền với tình yêu của Giáng Hương và Từ Thức, như: Buồng tắm của Giáng Hương, thư phòng của Từ Thức, kho vàng, kho bạc, kho gạo, bàn cờ tiên, cỗ xe mây...

Vào các dịp lễ, tết, du khách thập phương tìm về thăm động, thưởng ngoạn cảnh đẹp vùng quê và nhớ về chuyện tình chàng Từ Thức và nàng Giáng Hương đầy luyến lưu, thương cảm!

Bài và ảnh: THÀNH AN

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Du lịch xem các tin, bài liên quan.