Khai thác, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động báo chí ở Việt Nam

Xu hướng ứng dụng AI trong hoạt động báo chí, truyền thông thời gian qua

AI được ứng dụng ngày càng nhiều bởi những tiện ích to lớn như: Khai thác dữ liệu giúp thu thập thông tin nhanh hơn, rộng hơn và toàn diện hơn; nhận dạng giọng nói và chuyển đổi giọng nói thành văn bản cung cấp cho người làm báo những trợ lý công nghệ mới; với sự trợ giúp của công nghệ tạo và xử lý ngôn ngữ tự nhiên, việc viết bằng robot trở thành hiện thực; dựa trên nghiên cứu và phát triển kỹ thuật trong lĩnh vực âm thanh, video thời gian thực và AI tổng hợp hình ảnh thực tế, những người dẫn chương trình AI đã xuất hiện trên màn hình; công nghệ đề xuất thuật toán đã thay đổi mối quan hệ truyền và nhận thông tin, có khả năng xem xét toàn diện các đặc điểm thông tin, đặc điểm người dùng và đặc điểm môi trường để tùy chỉnh các đề xuất nội dung được cá nhân hóa, cho phép người dùng trở thành người tiếp nhận thông tin tích cực hơn. Có thể nói, AI đang được tích hợp sâu sắc vào nhiều quy trình và chuỗi mắt xích khác nhau của ngành báo chí. 

Ảnh minh hoạ: ictvietnam.vn

Ở Việt Nam, phần lớn các cơ quan báo chí, loại hình báo chí đang tích cực đón nhận và ứng dụng những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với quyết tâm đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, trong đó bao gồm việc xây dựng và ứng dụng AI, đổi mới hệ thống và cơ chế, tích hợp nguồn lực nhằm gia tăng năng suất, hiệu quả của hoạt động báo chí. Các công nghệ thông minh mới, sản phẩm mới được tạo ra nhờ sử dụng AI của cơ quan báo chí đã lần lượt xuất hiện. Nhiều cơ quan báo chí đã sử dụng AI để hỗ trợ sản xuất các sản phẩm đồ họa, bài viết, chương trình; biến sản phẩm báo chí từ dạng văn bản thành phiên bản báo nói; phân tích dữ liệu về thói quen người dùng; lọc và phản hồi bình luận; xây dựng người dẫn chương trình ảo, biên tập viên ảo…

Đặc điểm của việc khai thác, ứng dụng  AI trong hoạt động báo chí ở Việt Nam  

Thực tiễn khai thác, ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo trong hoạt động báo chí ở Việt Nam đang thể hiện những đặc điểm nổi bật sau:

Các cơ quan báo chí nước ta đang có xu hướng tích cực tìm hiểu, khám phá, khai thác, ứng dụng công nghệ AI, giúp tăng cường hiệu quả phổ biến, lan tỏa thông tin, góp phần nâng cao khả năng định hướng dư luận của báo chí.

Công nghệ AI đã thâm nhập vào hầu hết các công đoạn của hoạt động báo chí ở Việt Nam, tác động lớn đến quá trình sản xuất, thu thập thông tin, biên tập nội dung, phát hành sản phẩm và tương tác với người dùng. AI được ứng dụng ngày càng nhiều trong quá trình khai thác dữ liệu để tìm kiếm manh mối tin tức, viết bài, sản xuất nội dung, tạo phụ đề video, phân loại hình ảnh và video tự động, cung cấp trợ lý báo chí ảo (tự động chuyển đổi âm thanh hoặc video phỏng vấn thành văn bản để hỗ trợ biên tập viên viết bản thảo) và đề xuất thuật toán cho việc phân phối nội dung. Các ứng dụng AI đã cho thấy vai trò rất lớn trong việc cải thiện tính kịp thời của việc đưa tin, tính chính xác trong việc phân phối tin tức được cá nhân hóa và cải thiện hiệu quả sản xuất tin tức. AI đã cung cấp một mô hình giải pháp kỹ thuật mới cho việc phổ biến, lan tỏa, giải phóng và phát triển sức sản xuất của hoạt động báo chí. Với sự hỗ trợ của AI, các sản phẩm báo chí được tạo nhanh hơn, sống động hơn, hay hơn và phổ biến hơn, hỗ trợ tốt hơn cho việc thể hiện chủ đề chính và lan tỏa năng lượng tích cực.

Tuy nhiên, mức độ ứng dụng và hiệu quả của công nghệ AI trong hầu hết các loại hình báo chí trong nước đều ở mức trung bình, tiến trình xây dựng mô hình báo chí thông minh trên nền tảng công nghệ mới diễn ra còn chậm. Do hạn chế về tài chính, nhân lực, công nghệ và các vấn đề khác, nhiều cơ quan báo chí còn chậm trong việc ứng dụng công nghệ mới, trong đó có công nghệ AI; sở dĩ như vậy là do một mặt, quá trình chuyển đổi sang di động và kỹ thuật số của một số cơ quan báo chí gặp nhiều khó khăn, thiếu nhân lực về công nghệ mới phục vụ cho hoạt động, thiếu nguồn lực tài chính. Mặt khác, năng lực công nghệ, kỹ thuật của nhiều đơn vị báo chí còn hạn chế và không có khả năng phát triển, xây dựng nền tảng độc lập, khiến việc triển khai ứng dụng công nghệ AI trở nên khó khăn.

Những thách thức quá trình khai thác, ứng dụng công nghệ AI trong hoạt động báo chí ở nước ta

Bên cạnh sự nhìn nhận về ứng dụng AI trong hoạt động báo chí chưa thật đầy đủ, thì hiện nay hệ sinh thái công nghệ, kỹ thuật của các cơ quan báo chí ở nước ta hiện nay còn hạn chế. Nhiều cơ quan báo chí trong nước đang tích cực áp dụng công nghệ AI và nỗ lực thay đổi vai trò của họ từ nhà sản xuất nội dung sang nhà điều hành nền tảng. Tuy nhiên, làm thế nào để phát triển và ứng dụng công nghệ thông minh một cách khoa học, hợp lý, nâng cao trình độ “bản địa hóa” công nghệ trí tuệ nhân tạo, xây dựng các kịch bản, mô hình mới đáp ứng nhu cầu công chúng, bảo đảm trình độ ứng dụng phù hợp với trình độ phát triển của công nghệ vẫn luôn là “bài toán khó”. Những vấn đề chính ảnh hưởng đến việc triển khai công nghệ AI trong hoạt động báo chí nước ta như: Cơ sở hạ tầng kỹ thuật chưa đầy đủ, năng lực kỹ thuật chưa đủ mạnh, trình độ ứng dụng và khả năng đổi mới công nghệ AI còn hạn chế và nhu cầu tối ưu hóa mô hình hợp tác giữa các cơ quan báo chí - truyền thông và các công ty công nghệ chưa được chú trọng.

Ảnh minh hoạ: ictvietnam.vn

Ngoài ra, việc thiếu hụt dữ liệu lớn đang trở thành “điểm nghẽn” trong quá trình phát triển AI trong hoạt động báo chí. Hiện nay, nhiều cơ quan báo chí - truyền thông trong nước đang tích cực triển khai việc tích lũy dữ liệu chất lượng cao, quy mô lớn, nhưng khối lượng lớn các nguồn dữ liệu như thông cáo báo chí, tư liệu, tài liệu lịch sử, dữ liệu hình ảnh, video... cần rất nhiều chi phí; công tác “làm sạch dữ liệu”, phân loại, sắp xếp, lập chỉ mục và quản lý lưu trữ dữ liệu nhằm tạo ra dữ liệu thông tin chất lượng cao cũng cần nhiều nguồn lực tài chính và thời gian vật chất. Do đó, hầu hết các cơ quan báo chí - truyền thông vẫn còn một chặng đường dài để chuyển từ kỷ nguyên “kỹ thuật số” sang kỷ nguyên “dữ liệu”.  

Ngoài ra, bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư của người dùng đã trở thành rủi ro đạo đức không thể tránh khỏi trong quá trình ứng dụng công nghệ AI trong hoạt động báo chí.     

Giải pháp định hướng phát triển ứng dụng AI trong hoạt động báo chí thời gian tới

Thứ nhất, xây dựng chiến lược quốc gia về chuyển đổi mô hình hoạt động báo chí truyền thông trên nền tảng đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, trong đó công nghệ AI là nòng cốt, góp phần làm tốt hơn nữa công tác thông tin - tư tưởng. 

Việc nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đòi hỏi đội ngũ nhà khoa học, nhà báo, biên tập viên phải hợp tác với nhau, cùng nhau đổi mới, cùng nhau khám phá các lý thuyết, phương pháp và công cụ mới để tối ưu hóa việc khám phá ứng dụng AI, phát huy tác dụng và khơi dậy sức sống, nâng cao giá trị của hoạt động báo chí - truyền thông trong kỷ nguyên mới.

Bên cạnh việc nghiên cứu và phát triển công nghệ, cần khai thác đầy đủ các chức năng cụ thể của các nền tảng mới và thiết bị đầu cuối mới trong việc phục vụ công tác thông tin và dư luận xã hội của Đảng; đồng thời sử dụng công nghệ làm phương tiện hỗ trợ để nâng cao năng lực và trình độ của các phương tiện báo chí - truyền thông tham gia quản lý xã hội và phục vụ các chiến lược quốc gia; góp phần truyền tải và lan tỏa thông tin kịp thời, khách quan, nắm bắt xu hướng và hỗ trợ định hướng dư luận xã hội. Giới học thuật và giới báo chí - truyền thông cần nỗ lực tận dụng hiệu ứng dẫn dắt của AI để cải thiện khả năng truyền bá, định hướng, mức độ ảnh hưởng và sự tin cậy của thông tin báo chí đối với dư luận xã hội.

Thứ hai, xây dựng và hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật để tạo ra một hệ sinh thái báo chí - truyền thông chuẩn hóa trong kỷ nguyên AI.

Trong bối cảnh công nghệ mới phát triển nhanh chóng, cần phải hoàn thiện hệ thống thể chế, chính sách, pháp luật, coi trọng quản lý báo chí dựa trên AI, tạo ra môi trường, hệ sinh thái thuận lợi cho đổi mới và phát triển hoạt động báo chí trong bối cảnh công nghệ mới phát triển bùng nổ.

Đưa nhận thức về đạo đức và trách nhiệm vào dòng chảy công nghệ: AI không chỉ thúc đẩy sự phát triển của báo chí - truyền thông mà còn đặt ra thách thức đối với đạo đức báo chí. Con người là lực lượng chủ đạo trong khoa học và công nghệ, theo đó, AI phải phản ánh trách nhiệm chính đáng của con người đối với xã hội. Trong lĩnh vực báo chí, các nhà báo không chỉ phải đủ can đảm để thực hiện đổi mới công nghệ mà còn phải tránh phụ thuộc vào công nghệ. Họ không chỉ phải thúc đẩy, phát huy sức mạnh đổi mới của AI trong việc truyền tải, lan tỏa thông tin mà còn phải tiến hành nghiên cứu đạo đức và phản ánh trách nhiệm của người làm báo trong quá trình khai thác, ứng dụng các công nghệ mới vào tác nghiệp.  

Một số công cụ AI. Ảnh: vietnamplus.vn

Xây dựng thể chế, pháp lý phù hợp với sự phát triển công nghệ. Cần phải có hệ thống quy định pháp luật cụ thể, hiệu lực, hiệu quả về cách thức quản lý hoạt động nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI trong hoạt động báo chí - truyền thông; cách thức giám sát quá trình phổ biến thông tin có sự tham gia của AI; yêu cầu bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư cá nhân do AI tạo nên... Cần lập kế hoạch và thiết lập hệ thống phổ biến thông tin khoa học và toàn diện cũng như hệ thống quy định để đồng bộ hóa luật pháp, quy định và phát triển công nghệ, ngăn ngừa tác động tiêu cực và giải quyết khủng hoảng rủi ro do AI gây ra.

Thứ ba, khuyến khích sáng kiến và thúc đẩy ứng dụng sâu rộng công nghệ mới trong hoạt động báo chí. 

Ở cấp độ vĩ mô, các cơ quan báo chí cần nắm bắt được mối quan hệ giữa môi trường bên ngoài và động lực bên trong; cần có định hướng về cách “mở đường” cho sự hội nhập của báo chí truyền thống dưới sự hỗ trợ của AI, đồng thời cần có sự chuẩn bị cho việc xây dựng các phương tiện truyền thông chính thống mới; phát huy đầy đủ lợi thế về vị thế, nguồn lực của phương tiện truyền thông chính thống, đồng thời nâng cao năng lực của biên tập viên, phóng viên trong việc sử dụng, ứng dụng các công cụ, nhất là các phương tiện, công nghệ mới để tác nghiệp nhằm mở ra một trang mới cho ngành báo chí - truyền thông.

Ở cấp độ vi mô, hoạt động báo chí phải thích ứng với thời đại và theo kịp xu hướng, thúc đẩy ứng dụng sâu rộng công nghệ mới, nâng cao hiệu quả phổ biến, lan tỏa thông tin cũng như nâng cao chất lượng nội dung thông tin thông qua trí tuệ nhân tạo.

Thứ tư, bồi dưỡng nhân lực báo chí đa phương tiện.

Hiện nay, việc bồi dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao ngành báo chí - truyền thông trên mọi phương tiện truyền thông, tuân thủ định hướng dư luận đúng đắn, tận dụng tốt các thiết bị đầu cuối và hoạt động trên nhiều nền tảng là sự bảo đảm quan trọng cho việc định hướng dư luận trong nước và truyền tải tốt thông điệp của Việt Nam đối với quốc tế.

Giáo dục, đào tạo báo chí - truyền thông cần phải theo kịp xu hướng và tìm kiếm sự đổi mới sáng tạo. Cần tạo ra các khóa học báo chí và truyền thông chuyên nghiệp, tiến hành giảng dạy thử nghiệm mô phỏng ảo và xây dựng nền tảng thực hành truyền thông tích hợp, cần kết hợp các lý thuyết và hiện tượng mới, nội dung và phương pháp mới vào giảng dạy và đào tạo, đồng thời chủ động thích ứng với các xu hướng mới trong thay đổi công nghệ.

Trong giáo dục, đào tạo báo chí - truyền thông, cần phải kết hợp kế thừa và phát triển. Cho dù là báo chí, đài phát thanh, truyền hình hay nhiều phương tiện truyền thông mới, nội dung chất lượng cao đều bảo đảm lập trường đúng đắn, phỏng vấn chặt chẽ, văn phong sống động, biên tập kỹ lưỡng, bình luận sâu sắc và có quan điểm rõ ràng. Tuân thủ đúng hướng và rèn luyện kỹ năng tốt luôn là ưu tiên hàng đầu của giáo dục, đào tạo báo chí - truyền thông. Các trường đào tạo báo chí - truyền thông cần kết hợp chặt chẽ nhiệm vụ cơ bản là bồi dưỡng đạo đức, giáo dục con người với việc đào tạo các kỹ năng cơ bản về trực quan, trí tuệ, kỹ năng viết, cũng như việc học tập, hiểu biết và ứng dụng công nghệ mới, để bảo đảm giáo dục tư tưởng, giáo dục nghề nghiệp và việc học tập, nâng cao kỹ năng truyền thông mới. Đặc biệt, trong thời đại thông tin, việc bồi dưỡng nhận thức, tư tưởng, lập trường cho người học thậm chí còn quan trọng hơn, khuyến khích người học đi sâu vào cơ sở, tiến hành nghiên cứu thực tế, phát triển kỹ năng sử dụng công nghệ, thúc đẩy các giá trị cốt lõi của quốc gia - dân tộc và lan tỏa năng lượng tích cực trong xã hội.

PGS, TS VŨ TRỌNG LÂM, Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Diễn đàn 100 năm báo chí đồng hành cùng dân tộc xem các tin, bài liên quan.