Xây dựng các quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp

QĐND - Trong quá trình lãnh đạo cách mạng giải phóng dân tộc, xây dựng chủ nghĩa xã hội và đổi mới hiện nay, Đảng ta luôn luôn coi trọng mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng các quan hệ sản xuất của chế độ xã hội xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, trong thời gian dài chúng ta đã phạm sai lầm chủ quan, duy ý chí, xây dựng các quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa vượt trước quá xa trình độ phát triển của lực lượng sản xuất còn lạc hậu, thấp kém. Đại hội VI đã thẳng thắn thừa nhận, chúng ta chưa nắm vững và vận dụng đúng quy luật về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất; bởi vậy, đại hội đề ra đường lối đổi mới chú trọng hàng đầu việc phải giải phóng sức sản xuất, điều chỉnh lớn cơ cấu sản xuất, bố trí lại cơ cấu đầu tư; xây dựng và hoàn thiện một bước quan hệ sản xuất mới phù hợp, cải tạo xã hội chủ nghĩa theo nguyên tắc bảo đảm phát triển sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế và tăng thu nhập cho người lao động.

Tư duy đúng đắn nêu trên đã được Đảng, Nhà nước tiếp tục bổ sung, phát triển. Đại hội VII nêu định hướng, phù hợp với sự phát triển của lực lượng sản xuất, phải thiết lập từng bước quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa từ thấp đến cao với sự đa dạng về hình thức sở hữu. Đại hội VIII xác định mục tiêu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa là xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất-kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng, an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh. Đại hội IX nêu rõ thêm, phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới phù hợp trên cả ba mặt sở hữu, quản lý và phân phối. Tiêu chuẩn căn bản để đánh giá hiệu quả xây dựng quan hệ sản xuất theo định hướng xã hội chủ nghĩa là thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất, cải thiện đời sống nhân dân, thực hiện công bằng xã hội. Đại hội X đã khái quát một trong những đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là "có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất". Tổng kết 20 năm thực hiện Cương lĩnh năm 1991, Đại hội XI đã xác định lại, một trong những đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là "có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp" .

Nhất quán với quan điểm đã được thực tiễn chứng minh là đúng đắn và thiết thực, dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XII một lần nữa khẳng định: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất”. Tổng hợp nội dung bản dự thảo, thấy rất rõ rằng các quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp đã được nhìn nhận đồng bộ trên cả 3 bình diện.

Về mặt sở hữu, “có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế; các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật”.

Ảnh minh họa. Nguồn: tuyengiao.vn.

Về mặt tổ chức và quản lý sản xuất, nền kinh tế nước ta “vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh… Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và lành mạnh. Phát huy vai trò làm chủ của nhân dân trong phát triển kinh tế-xã hội”.

Về mặt phân phối, nhất quán chủ trương phân phối công bằng cả các yếu tố sản xuất, các cơ hội, điều kiện phát triển và sản phẩm làm ra; phân phối chủ yếu căn cứ vào kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác, phân phối thông qua hệ thống phúc lợi và an sinh xã hội. Dự thảo Báo cáo chính trị một lần nữa nhấn mạnh: “Thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển”.

Trên thực tế, các quan hệ sản xuất ở nước ta đã được xây dựng, củng cố phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ của sự nghiệp cách mạng, phù hợp với mục tiêu, bản chất của chủ nghĩa xã hội. Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, từ năm 1930 đến nay, nhân dân ta quyết tâm làm sự nghiệp cách mạng vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hướng tới giải phóng giai cấp, giải phóng lao động và giải phóng con người. Vì những mục tiêu cao cả đó, nhân dân Việt Nam đã không quản hy sinh; nhân dân tiến bộ toàn thế giới cũng sẵn sàng hiến dâng cả máu đào, cùng nhau tạo nên sức mạnh chiến thắng các thế lực thực dân, tư bản, đế quốc hàng đầu, giành lại độc lập cho dân tộc, tự do, hạnh phúc cho nhân dân.

Bên cạnh đó, các quan hệ sản xuất ở nước ta luôn luôn được xây dựng phù hợp với đặc điểm cụ thể của xã hội Việt Nam. Xã hội ta là một xã hội phương Đông với nhiều bản sắc phân biệt so với xã hội phương Tây. Chính vì vậy, C.Mác và Ph.Ăng-ghen đã nhiều lần lưu ý về sự tồn tại của một phương thức sản xuất châu Á, bên cạnh 5 phương thức sản xuất phổ biến do các ông khái quát chủ yếu từ tổng kết lịch sử châu Âu.

Quan hệ sản xuất tiến bộ là các quan hệ sản xuất khắc phục được những tính chất lạc hậu, tiêu cực của các quan hệ sản xuất trước kia đã từng tồn tại ở đất nước; phòng tránh, khắc phục được tính chất lạc hậu, tiêu cực của một số quan hệ sản xuất đang tồn tại trên thế giới; chứa đựng ngày càng nhiều giá trị nhân văn, dân chủ, công bằng. Đó là các quan hệ sản xuất đi trước một bước, định hướng phát triển cho các lực lượng sản xuất hiện đại và chủ động bảo đảm cơ sở vật chất-kinh tế cho chế độ xã hội của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

Các quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp là một khái niệm hay một phạm trù kinh tế chính trị trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta? Chúng có nội hàm, tiêu chí cụ thể gì? Dự thảo Báo cáo chính trị có nêu “phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất”. Các quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của các lực lượng sản xuất-hiển nhiên đây là một trong những quy luật nền tảng của chủ nghĩa duy vật lịch sử, nó đều có cuộc sống riêng trên từng mảnh đất hiện thực. Vận dụng quy luật này vào điều kiện cụ thể của nước ta hiện nay, theo chúng tôi, cần xác định đầy đủ hơn: Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, các đặc điểm lịch sử-văn hóa dân tộc và mục tiêu của sự nghiệp cách mạng. Chỉ trong chừng mực phải phù hợp với đầy đủ những tiêu chí vừa nêu, nền kinh tế nước ta mới không trở thành mảnh đất cho các quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa chiếm vai trò, vị trí chủ đạo; chuỗi sản xuất-kinh doanh và các nguồn lực quốc gia mới thật sự do nhân dân làm chủ; mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội mới có đầy đủ cơ sở vật chất để duy trì, củng cố, phát triển.

PGS, TS NGUYỄN VIẾT THẢO

Phó giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh