Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh - Nói và làm

Tôi đón ông ở Trung tâm Âm thanh, mời ông thăm Đài phát sóng FM stereo lần đầu tiên xây dựng tại Hà Nội, phát liên tục chương trình Âm nhạc và Tin tức. Mở đầu buổi làm việc, Tổng Bí thư chúc mừng đài đón nhận Huân chương Hồ Chí  Minh (lần thứ nhất). Tôi thưa: "Đây là sự tôn vinh của Đảng và Nhà nước, chủ yếu đối với các thế hệ đi trước, đặt nền móng cho phát thanh Việt Nam, nhờ vậy khi Đảng đề xướng chủ trương đổi mới, chúng tôi có điều kiện kịp thời nắm bắt, phát huy". Ông nói, hơi trầm ngâm: "Đúng vậy. Phát thanh là công việc tập thể. Nhiều người lặng lẽ cống hiến rồi lặng lẽ đi qua. Bản thân tôi cũng từng làm việc ở đài phát thanh".

Tất cả chúng tôi, kể cả những người từng công tác lâu năm trong ngành có mặt hôm ấy đều ngạc nhiên. Tôi chỉ có dịp nghe ông nói thoáng qua một lần, trong buổi Ban Bí thư gặp mặt báo chí ngày 25-5-1988: "... Trong quá trình hoạt động cách mạng trước đây, tôi đã cũng đã từng viết báo...". Thăm Đài Tiếng nói Việt Nam, Tổng Bí thư khẳng định: "Báo chí không chỉ là công cụ chỉ đạo, là diễn đàn quần chúng, mà còn có chức năng làm trường học, một loại trường học sinh động và đa dạng... Đài Tiếng nói Việt Nam có điều kiện làm, đã làm và còn phải làm tốt hơn nữa chức năng giáo dục của báo chí". Ông nói thêm: "Trong kháng chiến chống Pháp, tôi có làm phát thanh vì Đảng phân công phụ trách Tuyên huấn, chưa tìm ra người để cử làm Giám đốc đài, đành tạm thời kiêm nhiệm một thời gian".

Cuối buổi làm việc, tôi thưa với ông: "Hội Nhà báo Việt Nam vừa thiết lập Huy chương Vì sự nghiệp báo chí (nay gọi là Kỷ niệm chương). Tổng Bí thư là nhà báo lâu năm và có nhiều cống hiến, chúng tôi xin được trao tặng đồng chí Huy chương, cùng Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Nếu được Tổng Bí thư chấp nhận, thu xếp được thời gian, Lãnh đạo Hội Nhà báo xin được đến trao Huy chương kỷ niệm". Ông tỏ vẻ ngạc nhiên: "Tôi rất lấy làm vinh dự về việc này. Song đã được Hội ưu ái, tôi phải đích thân tới cơ quan Hội nhận Huy chương chứ!".

Lễ trao Huy chương Vì sự nghiệp báo chí tặng Nhà báo Nguyễn Văn Linh diễn ra trọng thể tại Câu lạc bộ Báo chí, số 12 phố Lý Đạo Thành (cạnh cơ quan Trung ương Hội Nhà báo Việt Nam) ngày 7-3-1991, với sự có mặt của Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Nguyễn Thanh Bình và nhiều nhà báo, cán bộ các cơ quan báo chí. 

Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Nguyễn Văn Linh rất oanh liệt và phong phú: 14 tuổi đã đến với cách mạng; 15 tuổi đã chịu cảnh tù đày; hai lần, tổng cộng 10 năm bị giam cầm, tra tấn tại "địa ngục trần gian" Côn Đảo. Đồng chí là một trong số cán bộ lãnh đạo cách mạng chủ chốt lăn lộn ở miền Nam nước ta suốt hai cuộc kháng chiến cho đến ngày thống nhất nước nhà. Đồng chí Mười Cúc (tên thường gọi của ông) kế tiếp đồng chí Lê Duẩn làm Bí thư Xứ ủy Nam Bộ từ năm 1957, giữa lúc tình hình cách mạng miền Nam lâm vào thế gay go, do chính sách khủng bố trắng của Ngô Đình Diệm. Đồng chí đã cùng Xứ ủy bám sát cơ sở, lãnh đạo quần chúng sáng tạo nhiều hình thức đấu tranh, giữ vững phong trào, và từ thực tiễn đã đóng góp ý kiến xây dựng Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng. Đồng chí là người có công lớn cùng Trung ương Cục chỉ đạo quân và dân miền Nam cùng cả nước đánh bại chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ, giành thắng lợi hoàn toàn Xuân năm 1975.

Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh thăm và nói chuyện với cán bộ, xã viên HTX nông nghiệp Hải Trung (Hải Hậu, Nam Định) tháng 5-1988. Ảnh tư liệu

Khởi xướng và lãnh đạo đổi mới là công lao của Đảng. Để định hướng được đổi mới, nhiều vị lãnh đạo Đảng ta ở Trung ương và địa phương trăn trở tìm tòi mở lối. Đồng chí Nguyễn Văn Linh, khi làm Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh đã khảo sát thực tế và mạnh dạn nêu lên sự bất cập của nhiều chính sách quản lý trước tình hình mới. Ông đề ra và chỉ đạo thực nghiệm một số chủ trương xóa bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Cũng như mọi chính sách mới, có người tán thành có người phản đối, hoặc phân vân. Trung ương cử Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Trường Chinh vào TP Hồ Chí Minh xem xét và nhất trí kết luận: Nhất thiết phải đổi mới, xóa bỏ cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp. Từ thực tiễn của miền Nam kết hợp thực tế nhiều địa phương khác, Trung ương hoạch định chủ trương đổi mới toàn diện. Tiếp đó, với tư cách Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư, đồng chí Nguyễn Văn Linh sát cánh cùng Tổng Bí thư Trường Chinh hoàn thành việc Trung ương ký thác: Đánh giá khách quan thời cuộc, định hình đường lối, chính sách, xây dựng Báo cáo chính trị trình Đại hội VI của Đảng (năm 1986) xem xét, thông qua, mở ra bước ngoặt quyết định cho quá trình phát triển của dân tộc ta.

Là người lãnh đạo cao nhất của Đảng nhiệm kỳ đầu thời kỳ đổi mới, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã cùng tập thể lãnh đạo chủ động chèo lái con thuyền cách mạng vượt qua những bước hiểm nghèo, đúng vào lúc thế giới xảy ra những "cơn địa chấn chính trị" dẫn đến sự sụp đổ của Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu năm 1989.

Một thành công của đồng chí Nguyễn Văn Linh là sử dụng báo chí làm công cụ đấu tranh chống sự trì trệ, quan liêu của cán bộ, tạo sự đồng thuận của xã hội, khắc phục các hiện tượng tiêu cực. Các bài báo "Những việc cần làm ngay" khởi đăng trên Báo Nhân Dân từ ngày 25-5-1987, ký tên N.V.L đã thật sự khơi lên một luồng sinh khí mới, thúc đẩy sinh hoạt dân chủ, công khai, nói thẳng, nói thật. Các tầng lớp nhân dân nhiệt liệt ủng hộ báo chí. Tuy nhiên, cũng có một số người giữ trọng trách chưa đồng tình: "Còn biết bao nhiêu việc tích cực cần phải làm, sao lại đi hăng hái chống tiêu cực đến vậy? Sao không chuyên tâm nói tới những chuyện tích cực?". Đồng chí Nguyễn Văn Linh phải dành một bài báo phản biện và kết luận: "... Đành trái lời khuyên, tôi vẫn viết tiếp (Những việc cần làm ngay) vì thấy cần quá". Chỉ vài ngày sau, dư luận rộng rãi khắp cả nước hưởng ứng bằng nhiều cách đúng đắn, đáng mừng, đáng khâm phục...

Những ai có dịp tiếp xúc với Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đều thấy rõ đức tính khiêm nhường, sâu sát thực tế của ông. Ông luôn luôn sòng phẳng mọi thứ, trong công tác cũng như trong đời thường. Bản thân người viết bài này, cùng chung cảm nhận với nhiều đại biểu dự Đại hội lần thứ VI của Đảng, chúng tôi có ấn tượng sâu sắc về bài phát biểu ra mắt của Tổng Bí thư khóa mới, thay đồng chí Trường Chinh xin nghỉ vì lý do sức khỏe. Trong bầu không khí nghiêm trang và xúc động, tất cả các đại biểu dự Đại hội VI đều ý thức rõ vận mệnh của Đảng, của dân tộc trong thời điểm đầy khó khăn vừa được chuyển giao cho một tập thể mới, mà người đứng đầu là đồng chí Nguyễn Văn Linh. Ông nói: "Trước đây, các Tổng Bí thư đều cao hơn chúng ta một cái đầu. Nay tôi được bầu làm Tổng Bí thư, trình độ tôi không xa cách các đồng chí bao nhiêu. Chúng ta phải nương tựa vào nhau, phát huy trí tuệ tập thể, bổ sung cho nhau mặt mạnh, khắc phục mặt yếu, giữ vững nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách". Khi nói câu trên ông ngừng đọc văn bản, nhìn thẳng vào các đại biểu và nói vo với thái độ hết mực chân thành.

Đồng chí Nguyễn Văn Linh là con người khiêm nhường, chân tình, thẳng thắn, yêu thương đồng chí, bạn bè, song cũng sẵn sàng đấu tranh không khoan nhượng. Ông nói thẳng với Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô M.Goóc-ba-chốp, người đứng đầu Đảng và Nhà nước Xô-viết thời ấy, tại cuộc hội đàm song phương lãnh đạo cấp cao tại Mát-xcơ-va: "Với tư cách một người cộng sản, tôi chân thành nói với đồng chí, việc bỏ Điều 6 và Điều 7 trong Hiến pháp Liên Xô(1) là một sai lầm nghiêm trọng sẽ dẫn đến những hậu quả khôn lường không chỉ đối với Liên Xô!". Câu nói thẳng thắn (và cũng là một dự báo sớm trở thành thực tế) của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Văn Linh phần nào nói lên khí tiết cách mạng và bản lĩnh của ông.

Trong nhiệm kỳ giữ trọng trách Tổng Bí thư, ông có nhiều cố gắng vận động cán bộ cả nước giảm bớt lãng phí. Đất nước mở cửa, không ít cán bộ chuyển sang đi xe đời mới sản xuất tại Nhật Bản, riêng Tổng Bí thư vẫn dùng chiếc xe La-đa đã cũ, sản xuất tại Liên Xô thời trước, không gắn máy điều hòa nhiệt độ. Ông không đồng ý cho xe cảnh sát đi trước dẹp đường mỗi khi cần di chuyển trong thành phố. Đất nước gánh hậu quả chiến tranh, đời sống nhân dân cả nước đâu cũng khó khăn, gia đình ông sống tại TP Hồ Chí Minh cũng nuôi heo, nuôi chim cút như nhiều gia đình khác để tăng thu nhập. Nghe tin con gái bị bệnh vì vất vả quá, từ Hà Nội, Tổng Bí thư viết thư khuyên: "Nhà nuôi một lứa heo này rồi thôi đừng nuôi nữa. Con nên nuôi đàn vịt cho đỡ mệt...".

Kỷ niệm 50 năm Ngày thành lập (tháng 9-1995), Đài Tiếng nói Việt Nam được tặng Huân chương Sao Vàng. Khi đó, đồng chí Nguyễn Văn Linh đã thôi trọng trách Tổng Bí thư. Biết ông từ TP Hồ Chí Minh vừa ra Hà Nội, chúng tôi mời ông đến thăm đài. Ông lại đến thẳng Trung tâm Âm thanh, xem cơ sở kỹ thuật đã được đổi mới khá nhiều sau 5 năm và dứt khoát không nhận lời dự buổi đón tiếp trọng thể tại trụ sở của đài. Cùng đi có bà Ngô Thị Huệ, phu nhân của đồng chí, một cán bộ cách mạng lão thành, Đại biểu Quốc hội từ khóa I đến khóa IV. Chúng tôi mời ông bà đi thăm một số phòng studio sử dụng công nghệ tiên tiến và đề nghị ông phát biểu mấy lời để đài ghi âm, lưu giữ làm tư liệu quốc gia. Tiếp đó, ông ghi vào sổ lưu niệm: "Nhân dịp 50 năm thành lập Đài Tiếng nói Việt Nam, tôi có lời chúc mừng Đài ngày càng trưởng thành, trở thành một công cụ thông tin và giáo dục tốt của Đảng và Nhà nước trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam".

PHAN QUANG (Nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, nguyên Tổng giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam)