Bên cạnh việc nhất quán kế thừa những nội dung còn nguyên giá trị của Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 6-8-2008 về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Nghị quyết 45 đã mở rộng hơn nhận thức, nâng cao hơn vai trò, làm sâu sắc hơn và cụ thể hóa những chủ trương, quan điểm, yêu cầu, mục tiêu của Đảng, Nhà nước ta và các giải pháp cần thiết về phát triển và phát huy đội ngũ trí thức Việt Nam trong tình hình mới. Đặc biệt, Nghị quyết 45 có nhiều nội dung và thông điệp mới, nổi bật là:

Khẳng định vai trò quan trọng, đóng góp to lớn của trí thức cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Nghị quyết 45 nhận diện đầy đủ hơn nội hàm, định vị đầy đủ, sâu sắc hơn vị thế và đề cao hơn yêu cầu phát huy vai trò quan trọng của đội ngũ trí thức Việt Nam trong bối cảnh hiện nay.

Đây là điểm nhấn và thông điệp nổi bật của Nghị quyết 45. Nghị quyết nhấn mạnh đội ngũ trí thức Việt Nam là lực lượng lao động trí óc, có trình độ học vấn cao, chuyên môn sâu về một lĩnh vực, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo; giàu lòng yêu nước, lòng tự hào, vinh dự và trách nhiệm đối với Tổ quốc và dân tộc, có đạo đức và lý tưởng cách mạng, gắn bó với Đảng, Nhà nước và dân tộc, không ngừng nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, năng lực, trình độ; là lực lượng có vai trò quan trọng trong liên minh giai cấp công nhân, giai cấp nông dân dưới sự lãnh đạo của Đảng; có trách nhiệm tiên phong, tạo ra sản phẩm tinh thần, vật chất chất lượng cao cho xã hội, là nguồn lực đặc biệt trong phát triển kinh tế tri thức, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; là nhân tố quan trọng trong nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, nâng tầm trí tuệ và sức mạnh dân tộc, đóng góp to lớn cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và các đại biểu tại Lễ Kỷ niệm 60 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp mặt đội ngũ trí thức và 40 năm Ngày thành lập Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Ảnh: qdnd.vn 

Nghị quyết 45 đã xác định rõ các mục tiêu cụ thể đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045.

Từ yêu cầu thực tiễn, mục tiêu phát triển đất nước theo tinh thần Đại hội lần thứ XIII của Đảng, Nghị quyết 45 khẳng định mục tiêu phát triển đội ngũ trí thức về số lượng và chất lượng, nhất là đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực then chốt, trọng yếu, lĩnh vực mới đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Phát triển một số cơ sở nghiên cứu, cơ sở giáo dục đại học đạt trình độ tiên tiến, thuộc nhóm hàng đầu châu Á. Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh được xếp hạng trong nhóm 500 đại học hàng đầu thế giới. Tăng số lượng phát minh, sáng chế, công trình khoa học trong bảng xếp hạng của khu vực và thế giới; sản phẩm khoa học, công nghệ, tác phẩm văn học, nghệ thuật đỉnh cao; công trình công bố trên các tạp chí uy tín trong nước và quốc tế. Nâng chất lượng tạp chí khoa học của Việt Nam đạt trình độ khu vực và quốc tế. Đến năm 2045, đội ngũ trí thức Việt Nam lớn mạnh, có chất lượng cao, cơ cấu hợp lý, thuộc tốp đầu khu vực và tiệm cận với các nước phát triển. Nhiều nhà khoa học có ảnh hưởng trên thế giới, đoạt các giải thưởng quốc tế trên các lĩnh vực. Nhiều tổ chức khoa học và công nghệ, cơ sở giáo dục và đào tạo đạt chuẩn quốc tế đáp ứng yêu cầu của quốc gia phát triển.

Có cơ chế, chính sách đột phá cho phát hiện, thu hút, trọng dụng, đãi ngộ, tôn vinh trí thức 

Nghị quyết đã xác định các nhiệm vụ trọng tâm và giải pháp đồng bộ để xây dựng và phát huy đội ngũ trí thức.

Khẳng định mạnh mẽ việc xây dựng và phát huy đội ngũ trí thức vững mạnh toàn diện, bồi đắp "nguyên khí quốc gia" và phát triển bền vững là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, toàn hệ thống chính trị và xã hội, Nghị quyết 45 yêu cầu nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức. Hoàn thiện cơ chế, chính sách bảo đảm khả thi, đồng bộ, tạo cơ hội, điều kiện, động lực cho đội ngũ trí thức phát triển toàn diện, nâng cao năng lực, trình độ và cống hiến cho đất nước. Đổi mới nội dung, phương thức, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động và hoạt động nhằm tăng cường sự đồng thuận của đội ngũ trí thức đối với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đề cao vinh dự, đạo đức, tinh thần cống hiến, trách nhiệm của trí thức đối với Tổ quốc và dân tộc. Có cơ chế, chính sách đột phá (nhất là chính sách tuyển dụng, tiền lương, tạo môi trường làm việc) cho phát hiện, thu hút, trọng dụng, đãi ngộ, tôn vinh thỏa đáng đội ngũ trí thức Việt Nam cả trong và ngoài nước; tập trung vào trí thức tinh hoa, chuyên gia đầu ngành, các nhà khoa học giỏi, có trình độ chuyên môn cao và nhân tài của đất nước, có uy tín, có thành tựu cống hiến trong các ngành, lĩnh vực quan trọng, các cơ quan tham mưu chiến lược, có khả năng chủ trì nhiệm vụ khoa học và công nghệ đặc biệt quan trọng, phù hợp với yêu cầu và thực tiễn của ngành, địa phương và đất nước.

Để tạo môi trường làm việc đặc thù cho đội ngũ trí thức, Nghị quyết 45 yêu cầu bảo đảm sự tôn trọng và phát huy quyền làm chủ, tự do tư tưởng, học thuật, thực hành dân chủ trong hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo của trí thức; kịp thời lắng nghe, nắm bắt, giải quyết tâm tư, nguyện vọng hợp pháp, chính đáng; thường xuyên tổ chức tham vấn, đối thoại bảo đảm khách quan, tôn trọng ý kiến phản biện khoa học của đội ngũ trí thức vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Về đào tạo nhân lực và quản lý nhà nước trong hoạt động khoa học, công nghệ, Nghị quyết 45 yêu cầu sớm ban hành và tổ chức thực hiện Chiến lược quốc gia về phát triển đội ngũ trí thức. Làm tốt công tác dự báo, yêu cầu, kế hoạch và xây dựng cơ sở dữ liệu về phát triển đội ngũ trí thức bảo đảm số lượng, chất lượng, cân đối và hợp lý về độ tuổi trong và giữa các ngành, lĩnh vực, vùng, miền. Tạo đột phá, chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện về chất lượng đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài trong các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở nghiên cứu khoa học. Phát triển một số cơ sở giáo dục đại học, cơ sở nghiên cứu trọng điểm ngang tầm các nước tiên tiến.

Nghị quyết 45 nhấn mạnh yêu cầu sớm hoàn thiện cơ chế, chính sách đặc thù về quản lý khoa học, công nghệ, bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo và tuổi lao động, đánh giá, công nhận các chức danh khoa học; về hệ thống giải thưởng nhà nước, giải thưởng ngành, lĩnh vực và các chính sách tôn vinh khác phù hợp với hoạt động của đội ngũ trí thức; đồng thời xử lý nghiêm hành vi vi phạm đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trong xây dựng đội ngũ trí thức. Thực hiện đầu tư có trọng điểm, ưu tiên đầu tư phát triển khoa học, công nghệ; phát triển, đa dạng hóa và nâng cao hiệu quả hoạt động các thể chế khoa học, công nghệ, như quỹ đầu tư phát triển khoa học, công nghệ, phát triển doanh nghiệp khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, trung tâm tích hợp khoa học và công nghệ. Mở rộng cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ “đúng người, đúng việc” cho các chuyên gia, nhà khoa học, trí thức có năng lực cao trong lĩnh vực chuyên môn. Xây dựng, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Thực hiện cơ chế, chính sách ưu đãi về đất đai, tín dụng, thuế đối với các cơ sở giáo dục-đào tạo, nghiên cứu khoa học, công nghệ, văn hóa, văn học, nghệ thuật. Tăng cường liên kết, hợp tác quốc tế trong đào tạo, nghiên cứu và thu hút nhân tài; củng cố quan hệ giữa đội ngũ trí thức trong nước với cộng đồng trí thức người Việt Nam sinh sống, làm việc ở nước ngoài, trí thức người nước ngoài. Đổi mới tổ chức, nội dung, phương thức và hiệu quả hoạt động của các hội trí thức sát thực tiễn để làm tốt vai trò thu hút, tập hợp, đoàn kết trí thức, đại diện cho quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của hội viên, đội ngũ trí thức; làm cầu nối vững chắc giữa Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị với đội ngũ trí thức. Tạo điều kiện cho các hội trí thức tham gia thực hiện một số dịch vụ công, giám sát hoạt động nghề nghiệp, kiểm định và công bố chất lượng một số dịch vụ công.

Cơ chế định hướng và bảo vệ phù hợp để đội ngũ trí thức tin tưởng, an tâm và tận tâm cống hiến

Thực tế cũng cho thấy, trí thức là lực lượng lao động trí óc đòi hỏi môi trường làm việc đặc thù, nên không chỉ cần tạo điều kiện vật chất và tinh thần, mà còn cần cơ chế định hướng và bảo vệ phù hợp để đội ngũ trí thức tin tưởng, an tâm và tận tâm cống hiến, luôn đồng hành với sự tiến bộ và thành công của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Sự phát triển của đội ngũ trí thức là kết quả hội tụ và cũng là thước đo phản ánh năng lực, hiệu lực và hiệu quả bộ máy chính quyền các cấp cùng các thể chế liên quan.

Đặc biệt, so sánh giữa Nghị quyết 45 và Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 10-10-2023 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ mới, có thể nhận thấy hai nghị quyết được ban hành trong thời điểm gần nhau này có sự tương đồng cao về những nội dung chủ đạo và có cùng một thông điệp nổi bật chung: Đó là trụ mốc mới trên hành trình phát triển nhận thức, sự cầu thị, đổi mới và quyết tâm chính trị, cũng như sự đồng bộ trong hành động của Đảng và Nhà nước ta ngày càng coi trọng và đặt yêu cầu cao, tạo thuận lợi hơn nhằm phát triển và phát huy đội ngũ doanh nhân và đội ngũ trí thức Việt Nam. Hai nghị quyết đáp ứng trúng mong đợi và thực tiễn bối cảnh, yêu cầu nhiệm vụ mới; đồng thời được kỳ vọng tạo động lực mới, vị thế mới và mở ra một giai đoạn phát triển mạnh mẽ mới cả về lượng và chất, khuyến khích tinh thần dấn thân, gánh vác trách nhiệm với dân tộc, với nhân dân của cộng đồng trí thức và doanh nhân trên hành trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập, từng bước hiện thực hóa khát vọng hùng cường, đưa Việt Nam thành nước phát triển có thu nhập cao mà Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã đặt ra, sánh vai các cường quốc năm châu theo di nguyện thiêng liêng của Bác Hồ.

TS NGUYỄN MINH PHONG

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Chính trị xem các tin, bài liên quan.