Vẫn biết rằng, “sinh, lão, bệnh, tử” là quy luật của một đời người mà ai cũng phải trải qua nhưng với tôi, hình ảnh gần gũi, thân thương của nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu  vào mỗi buổi chiều tưới cây, đọc sách bên hiên nhà như mãi in đậm trong tâm trí.

Bức thư gửi Thư viện Quân đội từ chiến trường

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu vốn là người ham mê đọc sách, vì vậy ở bất kỳ cương vị công tác nào, ông cũng rất quan tâm đến vấn đề lưu giữ, bảo tồn và phổ biến sách báo đến tận tay độc giả và từng chiến sĩ. Đặc biệt, khi đã là Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị (TCCT) Quân đội nhân dân, ông vẫn luôn coi mình là một độc giả thường xuyên của Thư viện Quân đội.

Tình yêu sách của ông có lẽ đã bắt nguồn từ chính những năm tháng tuổi thơ nghèo khổ, cơ cực nhưng ham học, ham đọc. Lên 5 tuổi ông đã bắt đầu theo học chữ nho với ông đồ làng, tới năm 7 tuổi ông được người chú ruột làm việc ở Hải Phòng đưa ra để học chữ quốc ngữ. Vào bộ đội cũng là hành trình ông vừa chiến đấu, vừa học tập, những cuốn sách theo ông đi khắp các chiến trường.

Không chỉ là một tấm gương ham học, ham đọc, ông còn là một người lãnh đạo, chỉ huy rất quan tâm phát huy vai trò của sách báo trong công tác tư tưởng, công tác đảng, công tác chính trị giữa chiến trường bom đạn ác liệt. Nhiều thế hệ cán bộ, công nhân viên công tác tại Thư viện Quân đội đã được nghe các cán bộ đi trước kể về sự quan tâm của đồng chí Lê Khả Phiêu đối với Thư viện Quân đội từ những năm chống Mỹ, khi đồng chí còn là Phó chủ nhiệm Chính trị Quân khu Trị - Thiên.

Ngày 15-8-1972, sau những trận chiến đấu, những chiến dịch ác liệt, từ chiến trường, Phó chủ nhiệm Chính trị Quân khu Trị-Thiên Lê Khả Phiêu đã viết bức thư gửi cán bộ, nhân viên Thư viện Quân đội thay mặt cán bộ, chiến sĩ đang chiến đấu bày tỏ sự trân trọng, cảm ơn những trang sách, trang báo của Thư viện Quân đội gửi ra chiến trường đã "đóng góp một phần rất tích cực nâng cao sức mạnh tấn công cho bộ đội ta để đánh to thắng lớn".

Năm tháng đã trôi qua, sau gần 50 năm đọc lại, những lời trong bức thư hôm nay đọc lại vẫn khiến những người làm công tác thư viện chúng tôi thấy xiết bao xúc động và thấm thía nhiều điều về sứ mệnh cao cả của người làm công tác thư viện trong quân đội: “Vừa qua, nhịp nhàng với sự tấn công như vũ bão của bộ đội ta trên chiến trường, Thư viện Quân đội cũng đã ra mặt trận với cán bộ, chiến sĩ bằng cách liên tục gửi sách, báo, tài liệu của Đảng, của quân đội ra chiến trường, đóng góp một phần rất tích cực, nâng cao sức mạnh tấn công cho bộ đội ta để đánh to, thắng lớn. Trên chiến trường Trị-Thiên, những kiện hàng, những quyển sách mà các đồng chí gửi đến đã ra tận chiến hào đánh chiếm và chốt giữ thành phố Quảng Trị, những trận địa pháo ngày đêm trút bão lửa xuống quân giặc ngay trong những hang ổ của chúng ở thành phố Huế, trong buồng lái của các bộ đội xe tăng, trên giường điều trị của các thương bệnh binh, trên đường vận chuyển của các đồng chí bộ đội hậu cần và ngay cả dưới những căn hầm bí mật của các chiến sĩ biệt động quân, du kích còn hoạt động bí mật trong vùng địch hậu…Thành tích đóng góp của các đồng chí tuy thầm lặng nhưng sự thầm lặng ấy đang diễn ra hết sức sôi nổi trên chiến trường…”.

 
“Thư chiến trường”.

Phải là người thật sự yêu sách và nhận ra giá trị của sách đối với cán bộ, chiến sĩ trong quân đội thì  mới có thể viết được một bức thư tâm huyết gửi cán bộ, nhân viên Thư viện Quân đội đến thế. Phải là người lãnh đạo, chỉ huy có tầm nhìn chiến lược, thấm đượm tư tưởng nhân văn và hiểu sâu sắc vai trò của sách báo đối với công tác đảng, công tác chính trị trong chiến đấu đến nhường nào mới có được sự quan tâm, mới nhìn thấy sự đóng góp thầm lặng mà sôi nổi, mà lớn lao như thế của sách báo!

Bức thư là nguồn động viên rất lớn giúp cho các thế hệ những người làm công tác thư viện Quân đội thêm vinh dự, tự hào, xác định rõ trách nhiệm của mình, ngày càng hoàn thành tốt hơn mọi nhiệm vụ. Giữa lúc bom rơi, đạn nổ, ở nơi chiến trường ác liệt như vậy nhưng những cán bộ của Thư viện Quân đội vẫn cung cấp sách, báo đến được tận tay từng chiến sĩ. Người chỉ huy tâm huyết với văn hóa đọc như nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu luôn coi sách là món ăn tinh thần hữu ích cả trong thời chiến lẫn thời bình, ông luôn trân trọng, nâng niu từng trang sách và trở thành cầu nối để sách của thư viện đến với chiến sĩ ngay tại chiến hào trong chiến trường ác liệt.

“Thư chiến trường”, không phải là một bức thư đơn thuần mà chứa đựng trong đó biết bao tình cảm, lời nhắn gửi, động viên những người làm công tác thư viện trong quân đội của nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu với mong muốn Thư viện Quân đội sẽ tiếp tục lựa chọn, cung cấp nhiều sách báo tốt hơn nữa cho bộ đội để xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, đáp ứng tốt đời sống văn hóa tinh thần cho bộ đội”. Vào thời điểm ông đang chỉ huy ở mặt trận Trị-Thiên ác liệt như thế nhưng sách, báo của Thư viện Quân đội gửi vào, ông luôn chỉ đạo cấp phát ngay cho các đơn vị; nhắc nhở phải làm thế nào lựa chọn sách báo phục vụ đắc lực cho đời sống tinh thần cho bộ đội, để bộ đội tin tưởng hơn, lạc quan hơn, yêu đời hơn, vượt qua khó khăn gian khổ, hoàn thành nhiệm vụ giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Thư viện là phải nơi bảo tồn, lưu giữ trí tuệ

Đặc biệt, thời bình, trên cương vị lãnh đạo Tổng cục Chính trị và sau này là Tổng Bí thư, ông càng dành sự quan tâm to lớn, phát triển văn hóa đọc nói chung, quan tâm nhiều hơn đến công tác thư viện trong quân đội nói riêng. Giai đoạn ông làm lãnh đạo Tổng cục Chính trị, tình hình kinh tế - xã hội của đất nước những năm đầu đổi mới gặp rất nhiều khó khăn, thách thức, nguồn lực đầu tư cho lĩnh vực văn hóa - tinh thần, cho công tác thư viện còn rất nhiều hạn chế. Nhưng đồng chí Lê Khả Phiêu luôn dành sự quan tâm đặc biệt, thường xuyên đến thăm, chỉ đạo sâu sát đối với công tác của Thư viện Quân đội.

Các thế hệ lãnh đạo Thư viện Quân đội trước đây, trực tiếp là các đồng chí Đại tá Mạc Văn Trọng, Đại tá Đỗ Gia Nam (nguyên Giám đốc Thư viện Quân đội) đã thường xuyên kể lại, căn dặn chúng tôi về tình cảm, sự quan tâm sâu sắc đó. Lần nào đến Thư viện Quân đội, nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu cũng nhắc nhở các cán bộ, nhân viên phải thường xuyên báo cáo xem hiện tại thư viện có bao nhiêu sách, báo, tạp chí, quân sự, quốc phòng...và tìm hiểu rất sâu sắc các hoạt động của Thư viện Quân đội. Một trong những chỉ đạo của đồng chí Lê Khả Phiêu đã khái quát vai trò, chức năng quan trọng, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt của công tác thư viện phải kể đến phát biểu của ông trong một lần đến thăm, làm việc với Thư viện Quân đội: "Thư viện là phải nơi bảo tồn, lưu giữ trí tuệ".

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu (ngoài cùng bên trái) đang xem số Báo Quân đội nhân dân đầu tiên phát hành vào ngày 20-10-1950 tại Chiến khu Việt Bắc.

Mặc dù khi là Phó chủ nhiệm TCCT, không chỉ đạo trực tiếp nhưng những ý kiến đóng góp của ông cho việc xây dựng, phát triển Thư viện Quân đội rất kịp thời, đó là việc xây dựng kho sách.Đồng chí Lê Khả Phiêu rất quan tâm đến sách người tốt, việc tốt, mảng sách văn học chiến tranh cách mạng và những cuốn hồi ký của các nhà lãnh đạo. Ông cho rằng, để bộ đội học điều tốt và vững vàng về chính trị, củng cố niềm tin vào thắng lợi của Đảng thì phải tuyên truyền, giới thiệu nhiều tấm gương người tốt, việc tốt, đưa sách người tốt, việc tốt cho bộ đội đọc, học những việc làm tốt và cho họ hiểu về truyền thống đánh giặc của ông cha ta qua các tác phẩm văn học về đề tài chiến tranh cách mạng

Ông cũng rất quan tâm đến mảng lưu trữ sách báo, tư liệu. Có lần ra thăm và làm việc, Phó chủ nhiệm TCCT Lê Khả Phiêu đã cầm lên xem số Báo Quân đội nhân dân đầu tiên phát hành vào ngày 20-10-1950 tại Chiến khu Việt Bắc - tờ báo được Bác Hồ đặt tên, tìm hiểu các thông tin, tư liệu.

Theo ông, khi đã sở hữu ấn phẩm có giá trị thì phải khai thác sử dụng để thấy được giá trị của tư liệu. Xem kỹ từng bài báo, đồng chí Lê Khả Phiêu rất tâm đắc với số Báo Quân đội nhân dân đầu tiên bởi trong đó hầu hết là những bài viết nói về sự hy sinh gian khổ của bộ đội ở chiến trường. Ngoài ra, còn có những bài viết giới thiệu hình ảnh bộ đội ở từng địa phương; động viên bộ đội từ mặt trận; dân công hỏa tuyến...tham gia vào Chiến dịch Điện Biên Phủ. Đồng chí biểu dương tinh thần lưu trữ của thư viện và cho rằng, ấn phẩm Báo Quân đội nhân dân đầu tiên là một trong số những tư liệu trí tuệ vô giá của quân đội, cần được tiếp tục lưu trữ, bảo quản và khai thác sử dụng lâu dài, phục vụ cho nhiều độc giả.

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu và các đại biểu cắt băng khai mạc Ngày hội sách, văn hóa đọc năm 2017.

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu là một cư dân của “phố nhà binh” (Lý Nam Đế, Hà Nội) nên ông thường xuyên đến Thư viên Quân đội. Mỗi lần đến đây, ông sang phòng xử lý sưu tầm hiện vật đầu tiên bởi với ông, hiện vật là hồn cốt của mỗi thư viện, đặc biệt là Thư viện Quân đội. Ông thường căn dặn: Thư viện là phải bảo tồn, là nơi lưu giữ trí tuệ. Phải cố gắng bảo tồn cho tốt, xây dựng Thư viện Quân đội trở thành trung tâm lưu trữ lớn.

Cách đây 3 năm, chúng tôi chuẩn bị tổ chức khai mạc Ngày sách Việt Nam và phát động phong trào đọc sách trong Quân đội. Tôi sang nhà mời ông đến dự vì biết rằng ông rất thích đọc sách. Lúc đó, nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu không được khỏe, tôi thầm nghĩ, chắc ông sẽ không đến dự được. Vậy mà, sáng sớm hôm khai mạc, tôi nhận được thông báo, ông sẽ đến.

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu và các đại biểu xem các ấn phẩm của Thư viện Quân đội chào mừng Ngày sách Việt Nam lần thứ IV.

Được vinh dự đón nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu đến dự và cắt băng khai mạc Ngày sách Việt Nam và phát động phong trào đọc sách trong quân đội năm 2017, tôi không thể nào quên lời căn dặn của ông, đó là: “Sách bày ra không phải để ngắm mà phải đưa tri thức phục vụ đắc lực cho việc xây dựng quân đội”. Ông nhắc chúng tôi: “Để có sách quý đã khó nhưng cái khó hơn là phải khai thác triệt để, phục vụ việc học tập của các cán bộ, chiến sĩ trong quân đội trước mắt và lâu dài”.

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu đã đi xa nhưng tình cảm, sự quan tâm sâu sắc và những lời căn dặn của nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu đối với Thư viện Quân đội luôn được chúng tôi khắc ghi và đã trở thành động lực tinh thần vô giá để những người làm công tác thư viện quân đội không ngừng nỗ lực vươn lên hoàn thành tốt nhiệm vụ. Qua đó, góp phần đưa sách báo đến với bộ đội và nhân dân nhiều hơn, hiệu quả hơn; để Thư viện Quân đội ngày càng phát huy tốt vai trò là thư viện khoa học tổng hợp chuyên ngành quân sự cấp nhà nước, là trung tâm đầu ngành của hệ thống thư viện toàn quân; phát huy tốt vai trò của sách báo, phục vụ đắc lực yêu cầu học tập, nghiên cứu và nâng cao đời sống văn hoá tinh thần của cán bộ, chiến sĩ và nhân dân; góp phần thiết thực thực hiện Đề án phát triển văn hóa đọc của Chính phủ trong Quân đội nhân dân Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030...

Đại tá TRẦN THỊ BÍCH HUỆ (Giám đốc Thư viện Quân đội)