Quyền lợi ngày càng mở rộng BHXH tự nguyện là loại hình do Nhà nước tổ chức, cho phép người dân lựa chọn mức đóng và phương thức đóng linh hoạt theo thu nhập. Đối tượng tham gia gồm công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên không thuộc diện đóng BHXH bắt buộc, chưa hưởng lương hưu hoặc trợ cấp BHXH. Người lao động tạm hoãn hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc, trừ trường hợp có thỏa thuận khác, cũng có thể tham gia.

Mức đóng BHXH tự nguyện hằng tháng bằng 22% mức thu nhập lựa chọn, mức thu nhập thấp nhất là 1.500.000 đồng/tháng theo mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn giai đoạn 2021-2025, mức thu nhập cao nhất là 46.800.000 đồng/tháng (bằng 20 lần mức tham chiếu). Như vậy, ngay cả người lao động có thu nhập thấp vẫn có thể cân nhắc tham gia.

Người dân làm thủ tục tại bộ phận một cửa, Bảo hiểm xã hội Cơ sở Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh.

Thực tiễn cho thấy, số người tham gia BHXH tự nguyện tăng đều qua từng năm. Theo BHXH Việt Nam, đến tháng 6-2025, cả nước có hơn 18,95 triệu người tham gia BHXH, tăng 652.000 người so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, BHXH bắt buộc chiếm hơn 17 triệu người, còn BHXH tự nguyện đạt gần 1,9 triệu người, tăng 270.000 người. Sau 17 năm triển khai, con số này phản ánh rõ niềm tin của người dân vào chính sách, nhất là khi Luật BHXH 2024 bổ sung thêm nhiều quyền lợi mới.

Một trong những điểm thay đổi quan trọng là điều kiện hưởng lương hưu. Trước đây, người tham gia phải có ít nhất 20 năm đóng BHXH tự nguyện mới đủ điều kiện. Quy định mới đã rút xuống còn 15 năm, tạo cơ hội cho nhiều lao động lớn tuổi tiếp cận chính sách. Ông Kiều Văn Thiện (59 tuổi), lao động tự do tại phường Lê Hồ, tỉnh Ninh Bình chia sẻ: “Trước đây, tôi nghĩ khó mà có lương hưu vì tuổi đã cao, việc làm bấp bênh. Nhưng nhờ quy định mới, tôi chỉ cần tham gia thêm vài năm nữa là có thể được hưởng lương hưu. Điều đó khiến tôi rất phấn khởi và yên tâm hơn về tuổi già”.

Tăng mức hỗ trợ, bổ sung chế độ

Song song với việc rút ngắn thời gian đóng, Nhà nước cũng nâng mức hỗ trợ cho người tham gia. Nếu trước kia, hộ nghèo được hỗ trợ 30%, hộ cận nghèo 25% và các đối tượng khác 10% thì theo Nghị định số 159/2025/NĐ-CP, mức hỗ trợ đã tăng đáng kể. Cụ thể, người tham gia thuộc hộ nghèo, sinh sống tại xã đảo, đặc khu được hỗ trợ tới 50% mức đóng; hộ cận nghèo 40%; người dân tộc thiểu số 30%; các đối tượng khác cũng được hỗ trợ 20%. Đồng chí Cao Tiến Dũng, Phó giám đốc BHXH Cơ sở Sơn Tây (Hà Nội) cho biết: “Ngoài quy định trên, người dân có hộ khẩu thường trú tại Hà Nội còn được ngân sách thành phố hỗ trợ thêm mức đóng BHXH tự nguyện, mức hỗ trợ cụ thể là: Hỗ trợ thêm 30% đối với người thuộc hộ nghèo; 25% đối với người thuộc hộ cận nghèo; 10% đối với người tham gia khác, thời gian hỗ trợ đến ngày 31-12-2025”. Đây là bước điều chỉnh mang tính đột phá, giúp giảm gánh nặng tài chính và khuyến khích nhiều người dân tham gia hơn. Việc gia tăng mức hỗ trợ thể hiện rõ trách nhiệm của Nhà nước, các địa phương với người dân, đồng thời khẳng định tính nhân văn, bền vững của chính sách an sinh xã hội.

Điểm mới nổi bật khác là việc bổ sung chế độ thai sản cho người tham gia BHXH tự nguyện. Theo đó, lao động nữ sinh con hoặc lao động nam có vợ sinh con nếu đã tham gia từ đủ 6 tháng trở lên trong vòng 12 tháng trước khi sinh sẽ được hưởng 2 triệu đồng cho mỗi con. Đặc biệt, lao động nữ là người dân tộc thiểu số hoặc thuộc hộ nghèo còn được hưởng thêm chính sách hỗ trợ theo quy định riêng của Chính phủ. Đây là những điểm bổ sung mang tính đột phá, tăng tính hấp dẫn của BHXH tự nguyện. Đồng chí Cao Tiến Dũng cho rằng: “Việc bổ sung chế độ thai sản đối với người tham gia BHXH tự nguyện nhằm mở rộng quyền lợi cho người lao động tự do, giảm sự cách biệt giữa BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Đây là sự tiến bộ trong chính sách an sinh xã hội của Việt Nam theo đúng tinh thần của Nghị quyết số 28-NQ/TW, nhằm khuyến khích người dân tham gia BHXH tự nguyện nhiều hơn, bảo đảm quyền lợi của phụ nữ và gia đình trong giai đoạn quan trọng của cuộc đời mỗi người”.

Thách thức và kỳ vọng

Dù có nhiều đổi mới, thực tế vẫn còn những rào cản khiến số người tham gia BHXH tự nguyện chưa tương xứng với tiềm năng. Đa số lao động tự do có thu nhập bấp bênh, ưu tiên chi tiêu ngắn hạn thay vì nghĩ đến lợi ích lâu dài. Không ít người vẫn giữ tâm lý trông cậy vào con cháu khi tuổi già hoặc lo ngại đóng dài hạn mà chưa chắc gắn bó được đến cùng. Một nguyên nhân khác là công tác tuyên truyền ở nhiều địa phương chưa thực sự sâu rộng. Không ít người dân còn mơ hồ về quyền lợi, thậm chí nhầm lẫn giữa BHXH tự nguyện và các loại hình bảo hiểm thương mại. Để vượt qua những thách thức này, bên cạnh việc mở rộng chính sách, rất cần sự vào cuộc mạnh mẽ của các cấp, các ngành, đặc biệt là chính quyền cơ sở và tổ chức đoàn thể. Tuyên truyền cần đi vào từng khu dân cư, từng nhóm lao động cụ thể; cách truyền tải phải gần gũi, dễ hiểu, gắn với câu chuyện đời thường thay vì chỉ là những khẩu hiệu khô cứng.

Thực tế cho thấy, các chính sách mới không chỉ gia tăng quyền lợi mà còn góp phần củng cố niềm tin vào BHXH tự nguyện. Những thay đổi này được kỳ vọng sẽ tạo bước đột phá trong việc mở rộng độ bao phủ BHXH, tiến tới mục tiêu mọi người dân đều có lương hưu, có điểm tựa an sinh bền vững.

Bài và ảnh: KIỀU OANH

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Bạn đọc xem các tin, bài liên quan.