Sức mạnh chính trị tinh thần của Cách mạng Tháng Tám - bản chất và giá trị trường tồn

1. Bản chất của sức mạnh chính trị tinh thần trong Cách mạng Tháng Tám

Sức mạnh chính trị tinh thần trong Cách mạng Tháng Tám không phải là một khái niệm trừu tượng hay tách rời thực tiễn. Trái lại, đó là sự kết tinh sinh động của lý luận cách mạng khoa học, truyền thống dân tộc và khả năng vận dụng linh hoạt, sáng tạo của Đảng ta trong bối cảnh lịch sử cụ thể. Sức mạnh này mang bản chất của một nội lực tinh thần - chính trị tổng hợp, được khơi dậy và phát huy đến đỉnh cao trong thời khắc vận mệnh dân tộc đứng trước bước ngoặt sống còn.

Trên bình diện tư tưởng, sức mạnh chính trị tinh thần đó là biểu hiện tập trung của tinh thần yêu nước, khát vọng độc lập, tự do, ý chí tự lực, tự cường của toàn dân tộc được khơi dậy, quy tụ và phát huy đến mức cao nhất. Trên bình diện tổ chức, đó là kết quả của quá trình chuẩn bị lâu dài, công phu, có tầm nhìn chiến lược và được tổ chức thực hiện hiệu quả, bài bản dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chính sự gắn kết biện chứng giữa các yếu tố đó đã làm nên một sức mạnh chính trị tinh thần mang tính nền tảng, đóng vai trò quyết định trong thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám.

Để nhận diện sâu sắc bản chất của sức mạnh chính trị tinh thần ấy, cần đi vào phân tích những đặc điểm cốt lõi đã tạo nên động lực và nền tảng tư tưởng - tổ chức của thắng lợi cách mạng. Có thể khái quát thành bốn nội dung nổi bật: 

Một là, sự hội tụ và phát huy cao độ tinh thần yêu nước, khát vọng độc lập, tự do và tự chủ dân tộc

Tinh thần yêu nước vốn là truyền thống quý báu, trường tồn trong lịch sử dân tộc Việt Nam, đặc biệt được phát huy mạnh mẽ mỗi khi đất nước lâm nguy. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, truyền thống ấy được nâng lên một tầm cao mới - tầm cao của lý tưởng cách mạng vô sản, gắn với mục tiêu giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, xây dựng xã hội mới công bằng, dân chủ, tiến bộ. Tinh thần yêu nước không còn chỉ dừng lại ở lòng căm thù giặc ngoại xâm, khát vọng giành lại độc lập, thoát khỏi ách đô hộ thực dân, phong kiến, mà trở thành động lực cách mạng có định hướng, có tổ chức. 

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, tinh thần đó đã được khơi dậy, tổ chức và phát huy đến đỉnh cao. Các phong trào cách mạng tiêu biểu như Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931), phong trào dân chủ Đông Dương (1936 - 1939), các cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, Nam Kỳ và đặc biệt là việc thành lập Mặt trận Việt Minh năm 1941 cho thấy rõ vai trò tiên phong và phương pháp tổ chức quần chúng cách mạng rất hiệu quả của Đảng. Tư tưởng Hồ Chí Minh và nguyên lý Mác - Lênin về vai trò của quần chúng nhân dân là chủ thể cách mạng đã được vận dụng sáng tạo, để tinh thần yêu nước trở thành lực lượng vật chất quyết định vận mệnh quốc gia. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám đã chứng minh một cách sinh động cho luận điểm: “Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng”^[1], nhưng chỉ có thể thành công khi quần chúng được tổ chức, giác ngộ và lãnh đạo đúng đắn.

Hai là, sự kết tinh sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc

Một trong những đặc trưng nổi bật của Cách mạng Tháng Tám là sự tham gia đông đảo, chung sức, đồng lòng của toàn thể các tầng lớp nhân dân, không phân biệt giai cấp, tôn giáo, dân tộc, đảng phái, địa phương. Sự gắn kết này không tự phát, mà là kết quả của quá trình vận động chính trị sâu rộng và nghệ thuật mặt trận khéo léo của Đảng, tiêu biểu là sự ra đời của Mặt trận Việt Minh và hệ thống các tổ chức cứu quốc, tạo thành nguồn sức mạnh to lớn thúc đẩy phong trào khởi nghĩa lan rộng khắp cả nước.

Đoàn kết toàn dân không chỉ là khẩu hiệu, mà trở thành nguyên tắc chiến lược và phương châm hành động cụ thể. Nhờ đó, Tổng khởi nghĩa Tháng 8-1945 diễn ra đồng loạt, nhanh chóng, ít đổ máu - một cuộc cách mạng “toàn dân, toàn diện, triệt để và nhanh chóng”. Giá trị của sức mạnh đại đoàn kết ấy không chỉ mang tính lịch sử, mà còn có ý nghĩa thực tiễn lâu dài, tiếp tục phát huy trong các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống Mỹ và công cuộc Đổi mới hiện nay.

Ba là, tinh thần tự lực, tự cường và chủ động nắm bắt thời cơ cách mạng

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám không dựa vào bất kỳ sự can thiệp bên ngoài nào, mà hoàn toàn xuất phát từ sức mạnh nội sinh của dân tộc. Với niềm tin mãnh liệt vào khả năng tự thân, vào trí tuệ và bản lĩnh, khí phách của dân tộc đã góp phần giành lại chủ quyền cho Tổ quốc. Trong bối cảnh chiến tranh thế giới lần thứ hai đi đến hồi kết, khi các thế lực thực dân, phát xít suy yếu, Đảng ta đã kịp thời nhận định và nắm bắt thời cơ lịch sử, triệu tập Hội nghị Tân Trào (tháng 8-1945) xác định rõ thời cơ “ngàn năm có một” để phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Toàn bộ tiến trình cách mạng diễn ra chủ động, thần tốc, hiệu quả - không phụ thuộc vào bất kỳ lực lượng quốc tế nào. Thực tiễn giành chính quyền ở 32 tỉnh, thành phố trong vòng hai tuần cho thấy rõ tinh thần hành động kiên quyết, dứt khoát, dựa vào sức mình là chính - điều được khẳng định nhất quán trong đường lối của Đảng từ những ngày đầu thành lập. Đây là minh chứng tiêu biểu cho năng lực kết hợp giữa tư duy chiến lược và hành động thực tiễn - một đặc điểm then chốt của sức mạnh chính trị tinh thần Việt Nam.

Bốn là, vai trò lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt và quyết đoán của Đảng Cộng sản Việt Nam

Nếu coi sức mạnh chính trị tinh thần là dòng năng lượng nội sinh thì Đảng Cộng sản Việt Nam chính là bộ não tư duy và bàn tay tổ chức của nguồn sức mạnh ấy. Trong suốt quá trình chuẩn bị và tiến hành tổng khởi nghĩa, Đảng đã thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược, bản lĩnh chính trị, khả năng dự báo và tổ chức thực tiễn xuất sắc. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn bộ lực lượng cách mạng đã được huy động đồng bộ, tổ chức khẩn trương và hiệu quả. Từ việc chuẩn bị lực lượng chính trị, căn cứ địa, phong trào quần chúng đến kế hoạch tổng khởi nghĩa đều được Đảng chỉ đạo khoa học, bài bản. Điều đó khẳng định chân lý: “Muốn cách mệnh thành công thì… phải có Đảng vững bền, phải bền gan, phải hy sinh, phải thống nhất”^[2]. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là kết quả của sự lãnh đạo đúng đắn ấy và đồng thời khẳng định vị trí, vai trò không thể thay thế của Đảng trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam.

Từ những phân tích trên, có thể khẳng định: Bản chất của sức mạnh chính trị tinh thần trong Cách mạng Tháng Tám là sự thống nhất biện chứng giữa truyền thống yêu nước với lý tưởng cách mạng tiên tiến, giữa sức mạnh đại đoàn kết toàn dân với vai trò lãnh đạo sáng suốt của Đảng, giữa khát vọng độc lập với năng lực hành động tập thể chủ động, tự lực, sáng tạo. Đó là một nội lực có tính nền tảng, vừa bền vững vừa có khả năng thích ứng với mọi hoàn cảnh lịch sử, trở thành cội nguồn tinh thần thúc đẩy sự nghiệp cách mạng của dân tộc không chỉ trong quá khứ, mà còn trong hiện tại và tương lai.

Ngày 19-8-1945, sau cuộc mít tinh tại Quảng trường Nhà hát lớn, quần chúng nhân dân Thủ đô đã đánh chiếm Bắc Bộ phủ, cơ quan đầu não của chính quyền tay sai Pháp ở Bắc Bộ. Cách mạng Tháng Tám mở ra một thời đại mới ở Việt Nam - thời đại nhân dân Việt Nam làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của chính mình. Ảnh: TTXVN

2. Giá trị trường tồn của sức mạnh chính trị tinh thần từ Cách mạng Tháng Tám

Giá trị trường tồn của sức mạnh chính trị tinh thần từ Cách mạng Tháng Tám được hiểu là hệ thống các phẩm chất, năng lực nội sinh của dân tộc đã được tôi luyện, kết tinh trong suốt tiến trình đấu tranh giải phóng dân tộc, đặc biệt là dưới sự lãnh đạo của Đảng. Những giá trị này không chỉ tồn tại như một di sản lịch sử mà còn tiếp tục lan tỏa, thẩm thấu và phát triển trong thực tiễn đời sống chính trị - xã hội hiện đại. Cốt lõi của sức mạnh ấy là tinh thần yêu nước nồng nàn, khát vọng độc lập tự do, ý chí tự lực tự cường, tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc và niềm tin sắt son vào sự lãnh đạo của Đảng - những yếu tố đã từng tạo nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám.

Từ sức mạnh tinh thần ấy, cách mạng Việt Nam đã từng bước đi qua ba kỷ nguyên phát triển: “Kỷ nguyên đấu tranh giành độc lập dân tộc, xây dựng chủ nghĩa xã hội (1930 - 1975); kỷ nguyên thống nhất đất nước, đổi mới (1975 - 2025). Và giờ đây, chúng ta bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, khởi đầu bằng sự kiện trọng đại - Đại hội XIV của Đảng”^[3]. 

Quá trình này thể hiện sự kế thừa và phát huy giá trị trường tồn của Cách mạng Tháng Tám trong bối cảnh lịch sử mới. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, các giá trị ấy không ngừng được khơi dậy, tổ chức và phát huy, trở thành nền tảng tư tưởng, tinh thần vững chắc, có khả năng thích ứng cao trong mọi hoàn cảnh lịch sử. Chính từ nền tảng đó, dân tộc Việt Nam đã và đang không ngừng vượt qua khó khăn, thử thách để vững bước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Trong hệ thống các giá trị trường tồn ấy, nổi bật là tinh thần yêu nước chân chính, khát vọng vươn lên và ý chí độc lập của dân tộc Việt Nam. Yêu nước không đơn thuần là lòng trung thành, tình cảm gắn bó với đất nước, mà đã trở thành một sức mạnh tinh thần bền bỉ, thôi thúc toàn dân đứng lên làm chủ vận mệnh. Tinh thần này vốn được hun đúc trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, nhưng đã được nâng lên tầm cao mới trong Cách mạng Tháng Tám trở thành mục tiêu, động lực, kết tinh lý tưởng cách mạng và hành động thực tiễn. Đó là cội nguồn sức mạnh giúp dân tộc Việt Nam trong mọi hoàn cảnh đều kiên trì, bền bỉ vượt qua mọi thử thách, tạo nên những kỳ tích lịch sử - từ kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, đồng thời làm nên những thành tựu quan trọng của công cuộc Đổi mới, phát triển đất nước. Tinh thần yêu nước ấy là cơ sở để khơi dậy các giá trị khác như sự đoàn kết toàn dân, ý chí tự lực tự cường, lòng tin vào con đường cách mạng và sự lãnh đạo của Đảng. Đây cũng chính là điểm mấu chốt tạo nên sự thống nhất tư tưởng, thống nhất hành động - điều kiện tiên quyết để dẫn đến thắng lợi cách mạng. 

Trong bối cảnh hiện nay, tinh thần yêu nước tiếp tục là điểm tựa tinh thần vững chắc, định hướng tư tưởng và hành động cho toàn xã hội, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nghị quyết Đại hội XIII đã xác định: “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”^[4]. Đây vừa là yêu cầu thời đại, vừa là minh chứng cho giá trị vững bền của tinh thần Cách mạng Tháng Tám trong kỷ nguyên mới.

Giá trị trường tồn thứ hai là khối đại đoàn kết toàn dân tộc - sức mạnh tổng hợp của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân. Cách mạng Tháng Tám đã thể hiện một cách rõ ràng và sinh động nhất nguyên lý đoàn kết là sức mạnh vô địch. Đoàn kết không chỉ là sự gắn bó tự nhiên mà còn là kết quả của sự rèn luyện, giáo dục và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam. Từ đây, khối đại đoàn kết dân tộc được mở rộng từ liên minh công - nông đến bao trùm mọi thành phần xã hội, mọi dân tộc, tôn giáo. Đây là bài học có giá trị vĩnh hằng được hun đúc từ Cách mạng Tháng Tám, có sức truyền cảm mạnh mẽ và khả năng lan tỏa sâu rộng trong các giai đoạn cách mạng kế tiếp và tiếp tục là nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp đổi mới.

Trong điều kiện hội nhập quốc tế sâu rộng, đại đoàn kết dân tộc là sức mạnh nội sinh quan trọng. Việc củng cố, mở rộng khối đại đoàn kết, phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, tăng cường đồng thuận xã hội, xây dựng niềm tin vào thể chế chính trị và vai trò lãnh đạo của Đảng, là những biểu hiện cụ thể cho việc phát huy di sản tinh thần từ Cách mạng Tháng Tám. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XIII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị đã đặt ra yêu cầu phải củng cố lòng tin của nhân dân với Đảng, Nhà nước - đó cũng là biểu hiện sống động của đại đoàn kết.

Giá trị trường tồn thứ ba là ý chí tự lực, tự cường, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Cách mạng Tháng Tám đã khẳng định tinh thần chủ động, sáng tạo, vượt khó của dân tộc - không chờ đợi mà biết nắm bắt và tạo thời cơ để thay đổi vận mệnh đất nước. Từ đó, hình thành một phương châm hành động xuyên suốt: Không dựa dẫm, không phụ thuộc, mà kiên trì vươn lên bằng chính nội lực. Ngày nay, trong bối cảnh cạnh tranh và hội nhập quốc tế sâu rộng, tinh thần ấy càng có ý nghĩa quyết định, nhất là trong hoạch định và thực thi quyết sách phát triển đất nước. Đó là cơ sở để Đảng và Nhà nước kiên định con đường phát triển độc lập, tự chủ gắn với hội nhập, bảo vệ vững chắc lợi ích quốc gia - dân tộc trong mọi hoàn cảnh.

Giá trị thứ tư cần khẳng định là vai trò lãnh đạo sáng suốt, quyết đoán của Đảng Cộng sản Việt Nam - nhân tố quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Thực tiễn lịch sử cách mạng Việt Nam đã chứng minh rằng không có sự lãnh đạo của Đảng, sức mạnh chính trị tinh thần không thể tập hợp, không thể phát huy hiệu quả. Giá trị này không chỉ là sự bảo đảm về mặt tư tưởng, chính trị mà còn là sự kết nối hài hòa các lực lượng xã hội, tạo nên sức mạnh tổng hợp vững chắc nhất. Sự lãnh đạo của Đảng thể hiện rõ qua tầm nhìn chiến lược, sự kiên định mục tiêu, đường lối đúng đắn, sáng tạo và khả năng thích ứng, đổi mới trong từng giai đoạn lịch sử.

Những giá trị trường tồn nêu trên được khẳng định qua từng bước phát triển của đất nước từ khi Cách mạng Tháng Tám thành công đến nay. Gần 80 năm qua, những giá trị ấy đã giúp Việt Nam vượt qua nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chống thực dân, đế quốc, rồi chuyển sang công cuộc Đổi mới với nhiều thành tựu to lớn. Từ thắng lợi của Chiến dịch Hồ Chí Minh đến công cuộc Đổi mới năm 1986, từ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu đều cho thấy sức sống mãnh liệt của các giá trị hình thành từ Cách mạng Tháng Tám.

Trong bối cảnh hiện nay, những giá trị ấy được cụ thể hóa trong công cuộc Đổi mới, phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc và trong nỗ lực hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược do Đại hội XIII của Đảng đề ra. Tinh thần yêu nước kết hợp với ý chí tự lực, tự cường đã và đang thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong toàn xã hội; khối đại đoàn kết dân tộc tiếp tục là nền tảng để bảo vệ chủ quyền, xây dựng quốc gia hòa bình và ổn định; vai trò lãnh đạo của Đảng được củng cố thông qua các chủ trương, chính sách đổi mới mạnh mẽ trong xây dựng Đảng, hệ thống chính trị và phát triển đội ngũ cán bộ.

Hơn thế nữa, giá trị trường tồn của sức mạnh chính trị tinh thần từ Cách mạng Tháng Tám không đứng yên, mà luôn vận động, phát triển phù hợp với thực tiễn. Trước những biến động nhanh chóng về công nghệ, kinh tế, địa chính trị toàn cầu và thách thức an ninh phi truyền thống, Việt Nam đã và đang vận dụng sáng tạo các giá trị này để thích ứng hiệu quả, củng cố nội lực và nâng cao khả năng của hệ thống chính trị - xã hội trong điều kiện mới.

Ngoài ra, giá trị trường tồn còn được thể hiện qua việc phát huy vai trò của thế hệ trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước. Bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, truyền thụ giá trị tinh thần của Cách mạng Tháng Tám cho thanh niên không chỉ là giữ gìn bản sắc và truyền thống, mà còn là cách tạo dựng lực lượng kế tục vững chắc cho công cuộc phát triển đất nước. Đây chính là cơ sở củng cố niềm tin xã hội, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, tăng cường sức mạnh chính trị tinh thần để xây dựng nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng trong kỷ nguyên mới.

Sức mạnh chính trị tinh thần của Cách mạng Tháng Tám là kết tinh của những giá trị cao quý nhất trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Những giá trị ấy không chỉ làm nên chiến thắng huy hoàng mùa Thu năm 1945, mà còn soi đường cho công cuộc xây dựng đất nước trong kỷ nguyên mới. Việc nhận thức đầy đủ bản chất và giá trị trường tồn của sức mạnh chính trị tinh thần từ Cách mạng Tháng Tám chính là nền tảng để khơi dậy ý chí vươn lên, lòng yêu nước và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Thượng tướng, PGS, TS Nguyễn Văn Thành, Phó chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận Trung ương

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 xem các tin, bài liên quan.