Lực lượng công an trong Cách mạng Tháng Tám

Trong phong trào cách mạng 1930-1931, đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh, Đội Tự vệ công nông (Tự vệ đỏ) được thành lập để hỗ trợ và bảo vệ quần chúng nổi dậy phá nhà giam, đốt huyện đường, vây đồn lính, bắt giữ bọn hào lý...; bảo vệ cán bộ, bảo vệ các phiên tòa của Xô viết công nông xét xử bọn phản cách mạng; giữ gìn an ninh, trật tự ở những nơi có chính quyền Xô viết.

Lực lượng Liêm phóng và Cảnh sát bảo vệ Lễ Độc lập tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), ngày 2-9-1945. Ảnh tư liệu.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng (tháng 3-1935) đã ra nghị quyết về Đội tự vệ. Khi Cuộc vận động Mặt trận Dân chủ phát triển thành cao trào cách mạng rộng lớn, Trung ương Đảng chỉ thị: Mỗi ấp phải tổ chức ra Đội tự vệ để ngăn cản những kẻ phá rối cuộc đấu tranh và đối phó với các lực lượng phản động. Đầu năm 1940, Trung ương Đảng chủ trương thành lập "Ban công tác đội" làm nhiệm vụ bảo vệ An toàn khu (ATK), bảo vệ cán bộ cao cấp của Đảng, giải thoát cán bộ khi bị địch bắt. "Ban công tác đội" đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Trung ương, được trang bị vũ khí và huấn luyện về kỹ, chiến thuật chiến đấu.

Trong Chỉ thị về sửa soạn khởi nghĩa, ngày 7-5-1944, Tổng bộ Việt Minh nêu rõ: “Đội tự vệ cứu quốc là một thứ tổ chức gồm những người hăng hái, tinh nhanh, khỏe mạnh, họp lại thành từng đội nhỏ để canh gác, dò xét quân địch; thông tin cho đoàn thể; lúc quần chúng tranh đấu thì mang khí giới ủng hộ cho quần chúng, lúc các chiến sĩ khai hội hay đi lại thì tự vệ cho các chiến sĩ. Đây là công việc ngày thường của Đội tự vệ. Còn trong khi khởi nghĩa, thì bổn phận của nó là giúp đỡ các đội du kích về mọi mặt (như phá phách, quấy rối phía sau quân địch, do thám, thông tin, vận tải lương thực cho quân du kích)”.

Ngày 9-3-1945, phát xít Nhật đảo chính thực dân Pháp, chiếm Đông Dương. Nắm bắt thời cơ thuận lợi về mâu thuẫn giữa phát xít Nhật và thực dân Pháp đã lên đến cực điểm, ngày 12-3-1945, Trung ương Đảng ra Chỉ thị “Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Quán triệt chỉ thị của Trung ương Đảng, các đội trinh sát, trừ gian, tự vệ cứu quốc vừa làm nhiệm vụ bảo vệ khu căn cứ, vừa trừng trị những tên Việt gian tay sai của Pháp, Nhật. Ngày 15-5-1945, Xứ ủy Bắc Kỳ thành lập "Đội danh dự trừ gian" (sau đổi tên thành “Đội danh dự Việt Minh”) do Xứ ủy trực tiếp chỉ đạo.

Tháng 6-1945, Tổng bộ Việt Minh thành lập Khu giải phóng (Cao-Bắc-Lạng-Hà-Tuyên-Thái), đồng thời công bố 10 chính sách lớn của Việt Minh. Các đội: Trinh sát, Hộ lương diệt ác, Tự vệ đỏ, Danh dự trừ gian và Ban công tác đội đã tích cực làm nhiệm vụ thủ tiêu lực lượng của phát xít Nhật, trừ khử bọn Việt gian, trừng trị bọn lưu manh, bảo vệ chính quyền cách mạng, thực hiện 10 chính sách lớn của Việt Minh. Đây là các tổ chức tiền thân của Công an nhân dân (CAND) Việt Nam. Ở miền Bắc khi đó, các đội này đã tiêu diệt 97 tên mật thám, cường hào gian ác. Hoạt động diệt ác, trừ gian, trấn áp lưu manh, côn đồ... của các đội đã tạo tiếng vang lớn, góp phần đẩy mạnh phong trào cách mạng, phát huy khí thế của quần chúng, thúc đẩy nhanh sự tan rã của địch.

Cách mạng Việt Nam đang ở thời kỳ cao trào thì Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc. Chớp thời cơ “nghìn năm có một”, từ ngày 18-8 đến 26-8-1945, các tỉnh Bắc Bộ lần lượt khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Tham gia tổng khởi nghĩa có lực lượng Tự vệ cứu quốc và các đội: Danh dự Việt Minh, Trinh sát, Trừ gian... làm nhiệm vụ trấn áp bọn phản cách mạng, phối hợp với các lực lượng khác và hỗ trợ đắc lực thực hiện nhiệm vụ chiếm lĩnh các cơ quan đầu não, các trại giam của địch...

Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 đã đập tan bộ máy thống trị của phát xít Nhật, thực dân Pháp; các tổ chức đầu tiên của CAND, như: Liêm phóng, Cảnh sát ở Bắc Bộ; Trinh sát ở Trung Bộ; Quốc gia tự vệ cuộc ở Nam Bộ được thành lập với nhiệm vụ chung là trấn áp bọn phản cách mạng, giữ gìn an ninh, trật tự, bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền cách mạng, bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân. Ngày 19-8-1945, Cách mạng Tháng Tám thành công cũng là Ngày truyền thống của lực lượng CAND. Trong Lễ Tuyên ngôn độc lập công bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa (nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam) diễn ra ở Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) ngày 2-9-1945, lực lượng Liêm phóng, Cảnh sát đã hộ tống, dẫn đường cho đoàn xe của Chủ tịch Hồ Chí Minh và cùng với lực lượng Quân đội bảo vệ an toàn tuyệt đối buổi lễ.

Nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa vừa ra đời đã phải đương đầu với rất nhiều khó khăn, thử thách, “thù trong, giặc ngoài”, vận mệnh dân tộc ở tình thế "ngàn cân treo sợi tóc". Dưới sự lãnh đạo của Đảng, lực lượng CAND đã đẩy mạnh các phong trào "Ba không", "Ngũ gia liên bảo", phối hợp với các lực lượng vũ trang đấu tranh chống hoạt động do thám, gián điệp và bọn phản động tay sai; bẻ gãy nhiều cuộc càn quét của địch, bảo vệ hậu phương và khu căn cứ kháng chiến.

Đặc biệt, ngày 12-7-1946, lực lượng công an đã khám phá vụ án phản cách mạng ở số 7 phố Ôn Như Hầu (nay là phố Nguyễn Gia Thiều), Hà Nội; phối hợp với các lực lượng vũ trang và nhân dân đồng loạt tấn công, bóc gỡ 40 trụ sở Quốc dân Đảng, bắt hơn 100 tên phản động, đập tan âm mưu đảo chính, lật đổ chính quyền cách mạng. Đây là chiến công xuất sắc trong công tác đấu tranh chống phản động của lực lượng CAND, không chỉ đập tan âm mưu câu kết với đế quốc cướp chính quyền ở Hà Nội bằng một cuộc đảo chính của các phần tử phản động mà còn góp phần làm rõ bộ mặt phản quốc của tay sai, nâng cao nhận thức, củng cố niềm tin của quần chúng nhân dân về chính sách đại đoàn kết dân tộc của Chính phủ, sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân.

Từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lực lượng CAND phát triển lớn mạnh không ngừng, luôn được Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh quan tâm. Nghị định số 14-NV ngày 19-1-1946 về tổ chức của Bộ Nội vụ đã quy định Nha Công an phụ trách công việc trị an. Ngày 21-2-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 23-SL hợp nhất các Sở Cảnh sát và Liêm phóng toàn quốc thành Việt Nam Công an vụ...

Hưởng ứng Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh (ngày 19-12-1946), lực lượng CAND đã cùng với quân và dân cả nước nhất tề đứng lên tiến hành cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược với tinh thần “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”, lập nhiều thành tích, chiến công, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cách mạng. Tháng 8-1953, Hội đồng Chính phủ đã thống nhất tên gọi Bộ Công an, đánh dấu bước trưởng thành, lớn mạnh của lực lượng CAND Việt Nam.

MINH HUY

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 xem các tin, bài liên quan.