Lễ kỷ niệm Ngày Độc lập đầu tiên

Ban đầu, ngày 2-9 được gọi là Ngày Việt Nam độc lập (theo Sắc lệnh số 22C NV/CC ký ngày 18-2-1946), còn ngày 19-8 được quy định là Ngày Quốc khánh của Việt Nam (theo Sắc lệnh số 141bis, ngày 26-7-1946). Tuy nhiên, kể từ năm 1947, ngày 2-9 được gọi là Ngày Quốc khánh. Đến năm 1992, Hiến pháp Việt Nam chính thức quy định: “Ngày tuyên ngôn độc lập 2-9-1945 là Ngày Quốc khánh”.

80 năm trôi qua, giở lại những trang báo của năm 1946, chúng ta không chỉ thấy được những biến chuyển xã hội to lớn mà còn cảm nhận được không khí tưng bừng của các hoạt động kỷ niệm ngày trọng đại của dân tộc. Ngoài ra, báo chí thời điểm đó còn cho thấy những diễn biến chính trị phức tạp và sự ủng hộ to lớn của nhân dân với Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu.

Một số ấn phẩm báo chí đưa tin về kỷ niệm Ngày Độc lập, năm 1946. Ảnh tư liệu

1. Để chuẩn bị cho Lễ kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và Ngày Độc lập 2-9, Ủy ban tổ chức lễ kỷ niệm được thành lập. Ngày 26-7-1946, Ủy ban tổ chức ra Chỉ thị về kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và Ngày Độc lập với các nội dung chính như sau:

Ngày 18-8 khai mạc "Triển lãm Tháng Tám” tại Ấu Trĩ Viên (nay là Cung Thiếu nhi Hà Nội, thuộc phường Hoàn Kiếm, TP Hà Nội). Buổi chiều, các đoàn thể và nhân dân thăm hỏi các chiến sĩ bị thương và gia đình chiến sĩ tử nạn. Buổi tối tổ chức lễ rước đèn và vui chơi công cộng.

Ngày 19-8, buổi sáng, các nhà thờ, đình, chùa đồng loạt thực hiện nghi thức cầu nguyện cho các chiến sĩ hy sinh. Buổi chiều tổ chức lễ mít tinh, các đoàn thể diễu hành qua lễ đài và tuần hành qua các con phố.

Ủy ban tổ chức lễ kỷ niệm cũng yêu cầu Ủy ban hành chính các địa phương chỉ đạo thực hiện dọn dẹp đường sá, trang trí, quét vôi, lắp thêm bóng đèn, chuẩn bị cờ, dựng khẩu hiệu. Các gia đình trang hoàng nhà cửa và lập bàn thờ Tổ quốc.

Ban đầu, trọng tâm của lễ kỷ niệm vào ngày 19-8, còn Ngày Độc lập 2-9 dự kiến chỉ tổ chức đơn giản với các cuộc hội họp tổng kết như một sự kết thúc của những ngày lễ.

Tuy nhiên, Chủ tịch Hồ Chí Minh, lúc này đang thăm nước Pháp, đã gửi điện tín đề nghị điều chỉnh lại chương trình bằng việc lùi cuộc duyệt binh, diễu hành sang Ngày Độc lập 2-9. Việc điều chỉnh này phần nào thể hiện mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh lấy ngày 2-9 là ngày lễ quan trọng nhất của Việt Nam.

Những ngày trước lễ kỷ niệm, Thủ đô Hà Nội trang hoàng rực rỡ. Các cổng chào được dựng lên. Cờ hoa, khẩu hiệu trang trí khắp các tuyến phố. Học sinh, sinh viên được nghỉ học, bà con tiểu thương đóng cửa chợ để tham dự lễ mít tinh. Người dân Thủ đô và đồng bào cả nước đã sẵn sàng chuẩn bị đón chào lễ kỷ niệm Ngày Độc lập đầu tiên của đất nước.

2. Sáng 19-8, quyền Chủ tịch nước Huỳnh Thúc Kháng dẫn đầu các thành viên Chính phủ đặt vòng hoa tại đài chiến sĩ trận vong (trước cửa đền Ngọc Sơn hiện nay). Theo Báo Vì Nước (số ra ngày 20-8-1946), chiều 19-8, khoảng 10 vạn người tập trung trước Nhà hát Lớn với cờ và biểu ngữ dự Lễ mít tinh kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám thành công. Tại buổi lễ, sau diễn văn khai mạc của cụ Huỳnh Thúc Kháng là diễn văn của cụ Nguyễn Văn Tố, Trưởng ban Thường trực Quốc hội và diễn văn của ông Dương Đức Hiền, đại diện Tổng bộ Việt Minh. Cuộc mít tinh đang diễn ra thì trời mưa rất to nhưng theo tường thuật của phóng viên Báo Vì Nước thì “10 vạn người nhất định không rời hàng ngũ mặc dầu trời mưa như trút nước”.

Ngày Độc lập 2-9, đúng 7 giờ sáng, cụ Huỳnh Thúc Kháng cùng Chủ tịch Quân ủy Võ Nguyên Giáp và đoàn đại biểu đến đặt vòng hoa tại đài chiến sĩ trận vong. Cùng lúc, một hồi còi thành phố vang lên, các vị thành viên Chính phủ và nhân dân cùng hướng mặt về phương Nam để tưởng nhớ các chiến sĩ đã bỏ mình vì nước.

Theo quan sát của phóng viên Báo Cứu Quốc (số ra ngày 4-9-1946), 8 giờ sáng 2-9, trên khán đài không còn một chỗ trống. Người ta thấy trên khán đài có cụ Trưởng ban Thường trực Quốc hội cùng các vị Bộ trưởng trong Chính phủ Liên hiệp Kháng chiến. Ngoài ra còn có lãnh sự quán của Anh, Mỹ, Trung Hoa dân quốc. Phía Pháp cũng cử tướng Morlière và vài võ quan cao cấp tới dự.

Buổi chiều 2-9, khoảng 50 vạn đồng bào Thủ đô và nhân dân các nơi về Hà Nội dự lễ mít tinh. Tại buổi lễ, quyền Chủ tịch nước Huỳnh Thúc Kháng đọc lời khai mạc, ôn lại Ngày Tuyên ngôn độc lập hào hùng của dân tộc một năm về trước. Tiếp đó, Chủ tịch Quân ủy Võ Nguyên Giáp lên phát biểu về chiến sự miền Nam và tình hình chính trị trong nước. Sau lễ khai mạc là chương trình diễu hành qua lễ đài. Đi đầu là xe của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam với quả địa cầu bằng bông tượng trưng cho tình đoàn kết của các nước dân chủ toàn thế giới. Tiếp theo đó là màn diễu hành của các đoàn thể. Mỗi đoàn thể có một xe hoa. Sau đó, đoàn người tuần hành qua các tuyến phố, hô vang khẩu hiệu ủng hộ Chính phủ Hồ Chí Minh.

Trong những ngày này, Thủ đô Hà Nội còn diễn ra những sự kiện văn hóa như triển lãm, trình diễn nhiều tác phẩm văn nghệ đặc sắc.

3. Ở các địa phương và ở nước ngoài, lễ kỷ niệm Ngày Độc lập cũng diễn ra sôi nổi.

Tại Thái Nguyên, đồng bào tổ chức mừng ngày 19-8 bằng việc tái hiện khung cảnh ngày khởi nghĩa của một năm về trước. Đúng 20 giờ ngày 18-8, các đoàn thể, nhân dân rước đèn rầm rộ đi qua các phố, sau đó tập trung tại quảng trường và hô vang khẩu hiệu ủng hộ Chính phủ Hồ Chí Minh.

Tại Nam Định, từ ngày 23-8 đến hết 2-9, Ty Thanh niên Thể dục thể thao Nam Định tổ chức “Tuần lễ thanh niên” với nhiều hoạt động thể thao sôi nổi như thi đấu bóng bàn, chèo thuyền, chạy việt dã, bơi lội...

Tại Đà Nẵng, ngày 18-8, các đoàn thể, nhân dân đi thăm chiến sĩ điều trị tại quân y viện. Tối 18-8, nhân dân tổ chức lễ rước đèn quy mô qua các phố. Đến ngày 19-8, đúng 6 giờ sáng, sau hồi còi dài của thành phố, các nhà thờ, chùa chiền gióng chuông mừng Ngày Quốc khánh và làm lễ truy điệu các chiến sĩ tử trận.

Tại Nam Bộ, đồng bào kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám bằng cuộc đình công tại Sài Gòn. Báo Cứu Quốc (số ra ngày 1-9-1946) cho biết, tình hình Nam Bộ đang có chiến sự, nên việc tổ chức các hoạt động ngoài trời đông người không thực hiện được. Thay vào đó, Quân ủy Nam Bộ tổ chức thăm viếng gia đình các chiến sĩ bị tử trận và cùng đồng bào Nam Bộ tổ chức dâng hoa trong nhà thờ cầu nguyện cho những vong hồn chiến sĩ bỏ mình vì nước.

 Tại Pháp, theo Báo Sự thật (số ra ngày 7-9-1946), chiều 2-9, Hội Việt kiều liên minh và Hội Pháp-Việt tổ chức kỷ niệm Ngày Độc lập của nước Việt Nam. Theo quan sát của phóng viên, số người tham dự lễ kỷ niệm lên đến 3.000 người. Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc này đang làm thượng khách tại Pháp đã đến dự và có bài diễn văn nói về mối quan hệ giữa hai nước Việt Nam và Pháp. Cũng tại lễ kỷ niệm, trả lời phỏng vấn Hãng thông tấn AFP, Người nhấn mạnh: Nước Việt Nam phải được độc lập trong khối liên hiệp Pháp và việc trưng cầu dân ý ở Nam Bộ phải được tiến hành một cách quang minh chính đại.

Kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa đến nay đã tròn 80 năm. Để bảo vệ quyền tự do và nền độc lập, dân tộc Việt Nam liên tục phải trải qua các cuộc chiến tranh vệ quốc. Vượt lên mọi nghịch cảnh và chiến thắng mọi kẻ thù, dân tộc Việt Nam đã chứng tỏ sức sống bền bỉ, kiên cường và tinh thần vệ quốc vĩ đại của mình. Đó là ý chí của cả một dân tộc được khẳng định trong bản Tuyên ngôn Độc lập: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”.

TẠ THU PHONG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 xem các tin, bài liên quan.