Phía bạn đã đồng ý và ngay sau đó, chúng ta đã cử ba bác sĩ đầu tiên sang Liên Xô học tập. Mặc dù đây là nhiệm vụ bí mật, ít người được biết, song Viện Nghiên cứu Lăng Lê-nin lúc bấy giờ đã lập kế hoạch triển khai một cách chặt chẽ, nghiêm túc. 

Giáo sư I.A.Rô-ma-cốp phụ trách, trực tiếp hướng dẫn các bác sĩ Việt Nam học tập. Trong thời gian ngắn, với khối lượng kiến thức lớn, phía bạn đã dành mọi điều kiện thuận lợi để các bác sĩ Việt Nam học tập và nghiên cứu. Trời lạnh, mưa tuyết phủ trắng cả đường phố, nhưng các bác sĩ của bạn vẫn đến các bệnh viện xa trung tâm thủ đô hàng trăm cây số để hướng dẫn lý thuyết và thực hành trực tiếp trên các thực nghiệm để bác sĩ của ta nhanh chóng nắm được kiến thức và có điều kiện thực hành cụ thể. Biết chúng ta cần tranh thủ mọi thời gian để học tập, bạn đã cử những chuyên gia giỏi để hướng dẫn học tập cả ngày lẫn đêm; nhiều ngày nghỉ, các chuyên gia bạn cũng có mặt để trao đổi, toạ đàm, rút kinh nghiệm, giúp cán bộ, bác sĩ của ta nhanh chóng nắm vững kiến thức và nâng cao trình độ tay nghề thực hành.

Tháng 8-1969, khi sức khoẻ của Bác có dấu hiệu giảm sút nhanh, một mặt chúng ta tích cực tìm mọi biện pháp để chữa bệnh cho Bác, mặt khác cũng khẩn trương làm công tác chuẩn bị. Để giúp đỡ chúng ta giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người qua đời, vào thời điểm này, ít ai biết rằng, Viện sĩ I.A.Rô-ma-cốp đã từ Liên xô đã bay sang Việt Nam quan sát dung nhan của Người và chính sự quan sát trực tiếp đó, bạn đã giúp chúng ta giữ gìn được những nét đặc trưng của Người lúc sinh thời, như hiện nay.

Các chuyên gia Nga chụp ảnh lưu niệm với Đại sứ Việt Nam tại Liên bang Nga (hàng đầu, thứ tư từ trái sang) tại lễ vinh danh nhân dịp 50 năm giữ gìn tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh (Matxcơva, tháng 5-2019). Ảnh: ĐẶNG NAM.

Ngày 28 - 8 -1969 (tức là 5 ngày trước khi Bác mất), một phái đoàn gồm 5 nhà khoa học y tế Liên Xô, do Viện sĩ  Đê-bốp Xéc-gây Xéc-gây-ê-vich, Viện trưởng Viện nghiên cứu Lăng Lê-nin làm trưởng đoàn đã đến Hà Nội.  Giáo sư, Viện sĩ Iu.M.Lô-pu-khin, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Y khoa Mát-xcơ-va số 2, nhà phẫu thuật tạo hình hàng đầu của Liên Xô, từng kể lại: “Vào cuối tháng 8-1969, Viện sĩ Đê-bốp Xéc-gây Xéc-gây-ê-vich, Viện trưởng Viện Lăng Lê-nin, gọi điện thoại cho tôi và nói: “Anh chuẩn bị đi cùng với chúng tôi sang Việt Nam”. Chúng tôi bay qua Calcuta, Taskent và tới Việt Nam vào ban đêm. Chúng tôi được đưa đến một tòa nhà ở trung tâm Thủ đô Hà Nội, cạnh một hồ lớn. Trong mấy ngày đầu, chúng tôi chỉ được phép ra ngoài phố khi trời đã tối, còn ban ngày thì phải ở suốt trong nhà. Chúng tôi hiểu, nhiệm vụ buộc phải như vậy”....

Ngày  2-9-1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đi về cõi vĩnh hằng; thể theo nguyện vọng thiết tha của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, nhất là đồng bào, chiến sĩ miền Nam đang ngày đêm chiến đấu trực diện với quân thù, mong đến khi giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước được một lần gặp Bác, Bộ Chính trị Trung ương Đảng đã quyết định giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh và xây dựng Lăng của Người trên Quảng trường Ba Đình lịch sử.

Thấu hiểu nguyện vọng của toàn Đảng, toàn dân ta, nhưng do yêu cầu nhiệm vụ giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh cần có một môi trường và điều kiện đặc biệt, trong khi đó hai miền Nam, Bắc  đang trong giai đoạn chiến tranh ác liệt, vì vậy, bạn đã đề nghị chúng ta đưa thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Liên Xô để bạn có điều kiện giữ gìn và bảo quản tuyệt đối an toàn, sau khi giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, bạn sẽ đưa Bác của chúng ta trở lại Việt Nam. Biết được tin này, từ các đồng chí lãnh đạo của Đảng, Nhà nước đến các cán bộ, bác sĩ, nhân viên thực hiện nhiệm vụ của chúng ta ai nấy đều cảm động về tình cảm đồng chí anh em của những người cộng sản Xô Viết. Song cũng từ tình cảm kính yêu Bác, mong muốn của chúng ta là hằng ngày, hằng giờ được nhìn thấy Bác, được chăm sóc Bác và Bác sẽ là nguồn sức mạnh to lớn để toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết, sớm thực hiện trọn vẹn nguyện vọng thiết tha, cháy bỏng của Bác lúc sinh thời: Miền Nam được giải phóng, Bắc- Nam sum họp một nhà. Từ đó, các đồng chí lãnh đạo cao nhất của Đảng, Nhà nước ta lúc đó đã trực tiếp trao đổi với Bộ Chính trị Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô đề nghị bạn giúp đỡ chúng ta giữ gìn thi hài Bác tại Việt Nam.

Với tinh thần đồng chí, anh em sâu sắc, phía bạn đã đồng ý giúp chúng ta thực hiện nhiệm vụ đặc biệt: Giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Việt Nam. Sau quyết định quan trọng đó, bạn đã giành một chuyên cơ đặc biệt để chở thiết bị và cử ngay các chuyên gia y tế sang giúp ta thực hiện nguyện vọng giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Việt Nam. Đây là biểu hiện cao đẹp của tình cảm đồng chí anh em. Bạn sẵn sàng chia sẻ khó khăn với chúng ta trong điều kiện khó khăn, thiếu thốn và thời tiết khắc nghiệt không thuận lợi cho việc giữ gìn lâu dài thi hài Bác. Các chuyên gia Liên Xô sang Việt Nam đã đồng cam cộng khổ với cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam về điều kiện vật chất và tinh thần. Trong 6 năm chiến tranh (1969-1975), thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh được sơ tán đến một khu căn cứ với mật danh K84. Thời điểm này, K84 là một địa danh tuyệt đối bí mật, cán bộ, chiến sĩ của quân đội và các chuyên gia y tế Liên Xô không được ra ngoài và không được tiếp xúc với nhân dân trong khu vực.

Điều kiện ăn ở, sinh hoạt gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn. Các chuyên gia Liên Xô không quen với môi trường, thời tiết, khẩu vị ăn uống, nên một số chuyên gia bị ốm. Những lúc như thế, bạn rất lo lắng, nhất là lo cho nhiệm vụ của chúng ta, bởi số lượng chuyên gia ít, một người ốm chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến công việc. Biết các đồng chí chuyên gia xa nhà, các cán bộ y tế và đối ngoại của ta thường xuyên quan tâm đến sinh hoạt của bạn, song bạn thường từ chối để không gây khó khăn, phiền hà cho chúng ta. Sau này, khi nước nhà thống nhất, có dịp trao đổi, trò chuyện với các nhà khoa học y tế Liên Xô, chúng ta càng thấy hết sự hy sinh thầm lặng của bạn đối với sự nghiệp giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Giáo sư, Viện sĩ Iu.I.Đê-ni-xốp-ni-côn-xki, nguyên Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu công nghệ và y sinh Liên bang Nga, người đã có 24 lần sang Việt Nam, cho biết: “Những năm chiến tranh ác liệt, mỗi khi các bác sĩ của chúng tôi sang Việt Nam được xác định như ra mặt trận. Họ để lại gia đình, vợ con ở hậu phương, chấp nhận mọi khó khăn vất vả, nhưng ai nấy đều sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ”. Vào thời điểm những năm 70 của thế kỷ trước, Liên Xô đang trên đà phát triển, các nhà khoa học của bạn được quan tâm đầy đủ về vật chất và tinh thần. Đối với các bạn, chiến tranh đã lùi xa hàng chục năm, giờ lại lên đường ra mặt trận, điều đó càng khẳng định tình cảm to lớn, chân thành, mà các chuyên gia nói riêng và nhân dân Liên Xô nói chung dành cho Việt Nam, đồng thời càng trân trọng tình cảm của bạn và càng tự hào về uy tín, tầm ảnh hưởng lớn lao của Chủ tịch Hồ Chí Minh với bạn bè quốc tế.

Ngày 29-8-1975, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh được khánh thành, nhân dân trong nước, kiều bào ta ở nước ngoài và bạn bè quốc tế vào viếng Bác, được tận mắt chiêm ngưỡng dung nhan của Người, đó là chiến công thầm lặng và tình cảm đặc biệt của các nhà khoa học y tế Liên Xô và Việt Nam trong những tháng năm đầy gian khổ, hy sinh của đất nước. Tại Lễ khánh thành Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh được tổ chức trọng thể tại Hội trường Ba Đình, Chủ tịch Quốc hội Trường Chinh trong bài phát biểu khai mạc buổi lễ đã thay mặt Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ và Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhiệt liệt biểu dương tinh thần lao động quên mình của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và biểu dương tinh thần quốc tế vô sản của chuyên gia Liên Xô, đã cùng với Việt Nam hoàn thành công trình Lăng Bác đúng thời gian.

Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh được khánh thành vào đúng thời điểm lịch sử giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Đồng chí Xô-lô-men-xép, Trưởng đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ Liên Xô sang dự Lễ khánh thành Lăng Bác đã phát biểu ca ngợi tư tưởng, đạo đức tác phong của Chủ tịch Hồ Chí Minh và khẳng định: “Toàn thể loài người tiến bộ đều tưởng nhớ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hàng triệu người ở tất cả các nước và ở khắp năm châu đánh giá cao Người, vị lãnh tụ kính yêu của cách mạng Việt Nam bách chiến, bách thắng”.

Năm 2019, tròn 50 năm các nhà khoa học y tế Liên Xô trước đây, Liên bang Nga hiện nay, đã giúp Đảng, Nhà nước và nhân dân ta giữ gìn lâu dài thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn ở trạng thái tốt nhất. Với nhiệm vụ thiêng liêng, cao cả đó, các chuyên gia bạn đã có hàng trăm lượt người sang Việt Nam. Tình cảm, kiến thức và kinh nghiệm của các chuyên gia thực sự là những người thầy, những tấm gương lớn về khoa học để các thế hệ cán bộ, bác sĩ, nhân viên y tế của Việt Nam học tập, noi theo. Bài viết này như một nén hương thơm để tri ân, tưởng nhớ các nhà khoa học y tế Liên Xô trước đây, Liên bang Nga hiện nay đã mất, nhưng tình cảm của bạn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhân dân Việt Nam mãi thấm đượm và trường tồn.

Trung tướng PGS, TS ĐẶNG NAM ĐIỀN, nguyên Chính uỷ Bộ tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh