Tôi thích theo mẹ lên trang trại của ông bà nội vì con đường quanh co chạy vòng quanh chân đồi có rất nhiều quả rừng ăn được. Mùa nào thứ nấy, khi thì quả sim, lúc lại quả mua căng tròn chín mọng, có khi là những quả chuối rừng hấp dẫn. Còn hoa dại hai bên lối đi thì nhiều vô kể. Những bông ké màu tim tím phơn phớt nhỏ xíu, quả của chúng bám đầy vào gấu quần như những con vật nhỏ bám chặt lấy những gì chúng chạm phải, lì lợm nhưng cũng ngộ nghĩnh. Và thích nhất là khi lội qua con suối cạn. Những hòn đá trơn nhẵn nhiều màu sắc nằm dưới lòng suối giống như một thế giới khác, mà mỗi hòn đá là một tâm hồn bí ẩn.
Ngôi nhà của ông bà nội nằm sát chân đồi được làm từ những cây gỗ, cây tre ông đốn trên rừng từ lâu lắm. Ấy là tôi nghe mẹ kể thế chứ tôi cũng không rõ lâu lắm là từ khi nào. Xung quanh ngôi nhà là những nương sắn, nương ngô và một chòi canh ở lưng chừng đồi. Đêm đêm ông thường lên chòi canh nằm. Mẹ bảo ông canh thú, ngăn chúng về bắt gà, phá nương. Tôi nhìn lên chòi canh thấy chỉ toàn là gió nên thầm nghĩ chắc ông lên đó nằm canh gió. Lúc đó, ông bà nội tôi đã chừng tám mươi tuổi nhưng còn khỏe lắm. Ông nội cao to, dáng đi thẳng, khuôn mặt phương phi. Bà nội tuy lưng hơi còng nhưng tóc bà vẫn đen nhánh. Màu đen ấy cũng bí ẩn như những ngọn đồi trên kia tôi chưa đặt chân đến.
Trang trại của ông bà ở xa làng và nằm biệt lập nên rất ít người qua lại. Bố mẹ tôi nhiều lần thuyết phục ông bà xuống làng ở vì có tuổi rồi, nhưng ông bà nhất định không nghe. Những lần mẹ tôi xay lúa, đội gạo lên cho ông bà, khi ra về tôi đều thấy gương mặt mẹ buồn buồn, có lần mẹ còn lén lau nước mắt. Không ít lần tôi thấy ông bà mắng mẹ những câu gì đó mà tôi nghe không rõ. Còn mẹ lẳng lặng đổ gạo vào thùng rồi lại cắp thúng về làng. Tôi nghĩ chắc ông bà mắng mẹ cũng như những lần mẹ mắng tôi nghịch dại mà thôi. Dọc đường về mẹ chỉ cho tôi thấy những ngọn đồi xa xa với những cái tên nghe dân dã mà cũng đầy bí ẩn, như: Đồi Hầm, Chín Chôm, Ao Voi, Hố Nai, Dốc Rụt. Những cái tên và những ngọn đồi đã in vào tâm trí tôi. Nhiều đêm, trong giấc mơ tôi thường thấy mình đặt chân lên những ngọn đồi đó để kiếm tìm một điều gì không rõ.
Tôi lớn lên một chút, bố đi làm ăn xa vì những vụ mùa thất bát. Tôi bắt đầu biết giúp mẹ nấu cơm, quét nhà. Tôi không còn cùng lũ trẻ hàng xóm nghịch đất cát hay chơi đồ hàng ngoài ngõ. Công việc tôi thích nhất là lùa mẹ con con Vàng lên khu trại của ông bà nội để chăn. Bà tôi thường nấu ăn bằng những chiếc niêu đất màu vàng nâu nhỏ xíu. Khi ăn tôi luôn nghĩ liệu ông bà và tôi có bị đói không khi những chiếc niêu quá nhỏ. Nhưng niêu cơm của bà đã nuôi tôi suốt thời ấu thơ nghèo đói.
Tôi đi học. Chữ nghĩa dắt tôi đi xa hơn con đường vòng quanh những quả đồi để đến khu trại của ông bà nội. Chỉ ngày cuối tuần tôi mới có thời gian chăn bò. Mẹ con con Vàng quen đường đi không cần phải dắt. Lúc chúng gặm cỏ ven sườn đồi cũng là lúc tôi leo lên chòi canh của ông nội ngồi đọc sách. Có những lúc tôi bước vào thế giới của sách vở mà quên bẵng đi khu trại xinh đẹp nơi chân đồi từng là cả thế giới tuổi thơ tôi.
Ông nội tôi về cõi vĩnh hằng vào một đêm nhiều gió trên chòi canh. Mộ ông ở ven chân đồi, nơi mà suốt cả cuộc đời ông đã gắn bó. Ông ẩn mình vào màu xanh bất tận của núi đồi. Cha tôi đặt xuống mộ ông cây cung cũ kỹ hằng ngày tôi vẫn thấy trên gác bếp. Mỗi lần bà nội thổi cơm là thêm một lần khói ám vào nước gỗ màu của thời gian. Khi mộ ông xanh cỏ thì bà nội xuống làng ở cùng cha mẹ tôi. Lúc đó tôi cũng đã đi học cấp ba. Bà tôi không còn mắng mẹ nữa, bà lặng lẽ ra vào quét tước nhà cửa, vườn tược tinh tươm. Thi thoảng bà ra chái nhà nhìn lên phía khu trại cũ, nơi ông tôi yên nghỉ. Màu xanh của núi đồi xa xa lẫn vào màu tóc đen nhánh nhưng nhức của bà lúc trời chiều chạng vạng.
Rồi tôi cũng dần xa những buổi chiều nhìn nội lẫn vào bóng hoàng hôn. Đêm trước ngày đưa bà về cạnh ông nơi chân đồi, cha tôi khóc nhiều lắm. Đó là lần đầu tiên tôi thấy cha khóc. Rồi cha kể cho tôi nghe câu chuyện mấy chục năm về trước.
Ngày cha muốn cưới mẹ về làm vợ, nhà ngoại biết ông nội tôi là thợ săn có tiếng nên đã thách cưới một con lợn rừng. Nhưng xưa nay ông nội tôi chỉ săn thú nhỏ như chồn, cáo, sóc, chim. Ông bảo thú lớn là sự linh thiêng của rừng nên kiêng kỵ. Nhưng rồi vì lễ cưới của cha tôi nên ông đã bước qua điều kiêng kỵ đó. Sau nhiều đêm phục kích, ông bắn được con lợn rừng lớn làm lễ cưới cho cha mẹ tôi. Nhưng cũng từ đó trở đi ông không còn săn bắn được con thú nhỏ nào nữa, dù là một con chim. Đó cũng chính là lý do mà sau này ông bà nội luôn mắng trách mẹ tôi.
Bây giờ khu trại của ông bà nội tôi đã không còn dấu vết ngày xưa. Mộ ông bà nội cũng đã được đưa về làng. Nơi ấy chỉ còn lại gió thổi vi vút trên những đồi bạch đàn như kể huyền thoại của vùng đất này. Gió cứ hoang hoải thổi mãi vì đã không còn nội tôi trên chòi canh gió ngày xưa.
Tùy bút của KIM NHUNG