ĐBSCL là vùng có thế mạnh về nông nghiệp, tuy nhiên, thời gian gần đây sản xuất ở lĩnh vực này liên tiếp xuất hiện các dấu hiệu có chiều hướng đi xuống. Tốc độ tăng trưởng đang giảm dần và bộc lộ những yếu kém của một nền nông nghiệp dựa trên kinh tế hộ nhỏ lẻ, thiếu liên kết, năng suất và chất lượng thấp, trong khi cạnh tranh giữa các quốc gia ngày càng gay gắt. Kèm theo đó là tình trạng hạn, mặn do biến đổi khí hậu khiến nông dân thiệt hại ngày càng lớn.
Cần nền nông nghiệp quy mô lớn
Theo ông Trần Hữu Hiệp, Ủy viên chuyên trách Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ, tình trạng canh tác nhỏ lẻ, manh mún, thiếu liên kết chặt chẽ trong các mô hình kinh tế tập thể, không sản xuất theo chuỗi và cánh đồng lớn là những nguyên nhân dẫn đến hàng loạt hạn chế khác tại vùng. “Tình trạng sản xuất nhỏ lẻ đã dẫn đến tổn thất sau thu hoạch lúa trong vùng ĐBSCL ở mức 12% về khối lượng và 13% về giá trị thương mại. Tổng tổn thất ở mức 25% tương đương với 5 triệu tấn lúa mỗi năm, trị giá 25.000 tỷ đồng”, ông Hiệp cho biết.
Từ thực tế trên, các chuyên gia cho rằng, đã đến lúc ĐBSCL phải tính đến chuyện thay đổi để vực dậy nền nông nghiệp. Bởi từ chỗ rất khó khăn, thiếu lương thực, đến nay Việt Nam đã có bước tiến lớn nhờ những chính sách trong nông nghiệp như Khoán 10, Khoán 100 lấy kinh tế hộ làm hạt nhân. Nhưng khi hội nhập với thế giới, mô hình này không còn phù hợp.
Theo nhận định của đồng chí Nguyễn Văn Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Kinh tế Trung ương tại Hội nghị Phát triển doanh nghiệp nông nghiệp trong tiến trình tái cơ cấu nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới, mô hình kinh tế nông hộ đã hoàn thành sứ mệnh, đã đến lúc phải nhường chỗ cho sản xuất hàng hóa lớn để tham gia vào thị trường và chuỗi giá trị toàn cầu. “Trong bối cảnh hiện nay, khi nền nông nghiệp đang bộc lộ những hạn chế thì tích tụ ruộng đất rất cần thiết”, đồng chí Nguyễn Văn Bình nhấn mạnh.
Diện tích lúa nhỏ lẻ của nông dân tỉnh Hậu Giang.
Làm giàu nhờ diện tích canh tác lớn
Theo Tổ chức Hợp tác phát triển Đức (GIZ), hộ chuyên lúa phải có ít nhất 2ha thì mới vượt qua ngưỡng đói nghèo, ít nhất 3ha mới có thể làm giàu, còn nông hộ nhỏ lẻ như hiện nay thì khó thoát nghèo. Minh chứng thực tế từ nhiều địa phương cho thấy, những nông dân tích tụ được 40-50ha hay cả trăm héc-ta để trồng lúa và nuôi tôm không phải hiếm. Việc tích tụ ruộng đất đã xuất hiện tại nhiều nơi và họ không nghèo đi mà đang khá giả lên.
Nổi bật là vùng đất An Giang, đến các huyện miền núi như Tri Tôn, Thoại Sơn,... không khó để tìm gặp những “đại gia” nông nghiệp. Một trong những số đó phải kể đến ông Nguyễn Lợi Đức, ngụ ở xã Lương An Trà, huyện Tri Tôn. Sở hữu vài chục héc-ta đất, biết đầu tư tiền vốn, khoa học-kỹ thuật, sản xuất theo chuỗi giá trị, gia đình ông Đức đã làm giàu từ nghề nông.
Theo thống kê, toàn huyện Thoại Sơn có hơn 36.000ha, trong đó có khoảng 10% người có ruộng từ 30-40ha đất. Riêng ở xã Tây Phú có 70% dân ở huyện khác hoặc người ngoài tỉnh đến mua đất với số lượng trên hàng trăm công (1 công bằng 1.000m2). Trên mảnh ruộng ấy giờ đang sinh lời hàng trăm triệu đồng/ha so với trước đây chỉ vài chục triệu đồng. Người tích tụ và người cho thuê đều bỏ túi những khoản lợi nhuận lớn hơn.
Sở hữu hơn 100ha đất trồng khóm (dứa), cơ sở thu mua hoạt động suốt ngày, ông Dương Văn Thanh (Bảy Thanh), ấp Thạnh Xuân, xã Hỏa Tiến, TP Vị Thanh, tỉnh Hậu Giang cũng thuộc hàng “tỷ phú nông dân”. Ngoài trang trại ở quê nhà, ông Thanh còn thuê đến 35ha đất để trồng khóm ở Tây Ninh. Ông Thanh chia sẻ: “Bây giờ, muốn giàu phải làm ăn lớn, không có đất thì thuê. Nông dân giỏi không thiếu, chỉ lo cơ chế, chính sách có ủng hộ mình hay không mà thôi. Nếu cho sở hữu diện tích lớn và có thêm chính sách ưu đãi, số đất này tôi sẽ không thuê mà mua đứt luôn từ chục năm trước”.
Vẫn còn các ý kiến khác nhau
Chủ trương khuyến khích tích tụ, tập trung ruộng đất nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp đã được khẳng định trong Văn kiện Đại hội XII của Đảng, đó là "khuyến khích tập trung ruộng đất, phát triển trang trại, doanh nghiệp nông nghiệp phù hợp về quy mô và điều kiện của từng vùng". Có thể thấy, về lý luận và thực tiễn, việc tích tụ, tập trung ruộng đất là bước đi cần thiết, đáp ứng đòi hỏi của thực tế, tạo điều kiện để thực hiện thành công công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn.
Ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Lộc Trời nhận định, tích tụ ruộng đất là yếu tố cần thiết để doanh nghiệp làm nông nghiệp có thể tổ chức được sản xuất quy mô lớn, giảm chi phí, tăng năng suất và chất lượng nhờ áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất; xây dựng được thương hiệu, tính toán được thị trường. Đồng tình với nhận định trên, ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An, cho rằng: “Không nên cản trở tích tụ ruộng đất vì nó đang diễn ra tự nhiên. Song, nếu có chính sách giao đất, gia tăng lợi ích thì nên giao cho những người canh tác chứ không phải giao cho những đối tượng lợi dụng gom đất nhằm mục đích đầu cơ, trục lợi. Đặc biệt, cần quản lý chặt quy hoạch để không bị lợi dụng gây thiệt hại cho nông dân”.
Bên cạnh các ý kiến đồng thuận vẫn còn không ít băn khoăn trong giới chuyên gia, người nông dân cũng như những người làm chính sách về chủ trương tích tụ ruộng đất. Một số ý kiến cho rằng, việc mở rộng hạn điền, tích tụ đất nông nghiệp sẽ dẫn đến tình trạng thu gom đất đai, hình thành lớp địa chủ mới, dẫn đến việc người nông dân bị đẩy ra ngoài cuộc. Lo ngại này cũng có cơ sở khi mà mấy chục năm qua, trong khi nền nông nghiệp có nhiều thành quả thì nông dân vẫn nghèo và đất đai nông nghiệp cũng đang dịch chuyển vào các nhóm lợi ích do người nông dân chuyển nhượng quyền sử dụng. Ông Nguyễn Văn Xia, ở huyện Thạnh Trị, tỉnh Sóc Trăng lo lắng bày tỏ: “Tôi cho rằng không nên tích tụ ruộng đất. Bởi điều này sẽ dẫn đến tình trạng phân hóa trong tầng lớp nhân dân và nguy cơ “điền chủ” là không tránh khỏi”.
(còn nữa)
Bài và ảnh: NGUYỄN BÁ - THÚY AN