Chân trời rộng mở...
Từ sau Chiến tranh Lạnh đến nay, các thế lực phản động, thù địch với Việt Nam luôn chọn báo chí làm “mũi đột phá”, là “mục tiêu trọng yếu” cần chiếm lĩnh nhằm đi tới mục tiêu sâu xa là xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Hàng trăm tờ báo, kênh phát thanh-truyền hình; hàng nghìn báo điện tử và blog phản động tiếng Việt được các thế lực phản động bợ đỡ chỉ nhằm một nhiệm vụ là xuyên tạc, vu cáo, bôi đen Đảng Cộng sản Việt Nam; hạ bệ và giải thiêng các lãnh tụ cộng sản; kích động hận thù và bạo loạn lật đổ; kích động gây mất an ninh-chính trị trong nước. Nhiều ấn phẩm báo chí phản động nhân danh “tự do xuất bản”, “tự do ngôn luận”, “nhận thức lại”… cũng nhằm mục đích ấy. Đặc biệt gần đây các thế lực thù địch, phản động tăng cường tìm cách tác động, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” các cơ quan báo chí trong nước; tăng cường lợi dụng một số nhà báo thiếu vững vàng về bản lĩnh chính trị để móc nối, xâm nhập, thực hiện Chiến lược “Diễn biến hòa bình”... Những hành động ấy đã vi phạm trắng trợn tự do báo chí của nhân dân Việt Nam nói chung và của các nhà báo nói riêng.
Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam luôn tôn trọng tự do báo chí, nhưng chúng ta không bao giờ chấp nhận những kiểu "tự do vô hạn độ" như: Tự do xuyên tạc sự thật; tự do bôi nhọ lịch sử; tự do kích động gây rối an ninh trật tự; tự do chia rẽ, gây hận thù, truyền bá chủ nghĩa ly khai; tự do can thiệp vào công việc nội bộ nước khác; tự do tung ra những thông tin, hình ảnh khiêu dâm, kích dục độc hại không phù hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc v.v.. Trước sự phát triển của công nghệ thông tin ở Việt Nam, nhà thơ-nhà báo Trần Đăng Khoa đã nhận xét: “Chỉ một bước, tác giả (nhà báo-người viết báo, nhà văn-người viết văn) đã đến thẳng với bạn đọc thế giới… Bây giờ thì ở đâu cũng là “chân trời” cả. Chân trời ngay dưới chân mình. Chỉ có điều, mình có đủ sức để mà bay hay không?”.
Sự phát triển của công nghệ thông tin, nhất là sự phát triển của mạng xã hội đã đặt các nhà báo vào thế cạnh tranh thông tin theo tốc độ bão lốc. Thậm chí, đã có quan niệm mỗi người có tài khoản mạng xã hội hiện nay là một “nhà báo công dân”. Hơn nữa, cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các “nhóm lợi ích” luôn luôn là thử thách sống còn cho các nhà báo. Mạng xã hội trở thành một nơi cung cấp nguồn tin ban đầu và không ít nhà báo đã “chết chìm” trong “biển thông tin” đó. Cũng chưa bao giờ, khái niệm “quyền lực thứ tư” của báo chí được nhắc đến nhiều như lúc này. Tất cả biến thành một mê cung khiến những nhà báo ngộ nhận, thiếu bản lĩnh lạc bước trong hành trình tác nghiệp. Và vì vậy, đây là thời điểm đòi hỏi mỗi nhà báo, người tác nghiệp báo chí ở Việt Nam phải nhận thức đúng đắn, đầy đủ vị trí, vai trò của mình trong xã hội. Báo chí cũng là lĩnh vực, ngành nghề; nhà báo cũng là người lao động, do đó phải chấp hành Luật Báo chí cùng những quy định khác của pháp luật khi hành nghề. Thượng tôn pháp luật là cách tốt nhất để các nhà báo thực hiện quyền tự do sáng tạo của mình. Ở nước ta không còn “vùng cấm” trong báo chí nhưng nhà báo không được phép sống “hai mặt”, nghĩa là những gì nhà báo viết trên trang báo phải thống nhất với nhận thức, suy nghĩ, tình cảm mà nhà báo bộc lộ trên mạng xã hội hay các kênh truyền thông đại chúng khác.
Sau 30 năm Đổi mới, cùng với sự phát triển của đất nước, đến nay đội ngũ nhà báo đã có bước trưởng thành, phát triển nhanh chóng cả về số lượng và không ngừng nâng cao chất lượng. Đại bộ phận nhà báo vẫn giữ vững bản lĩnh chính trị, kế thừa và phát huy tốt truyền thống yêu nước, đồng hành cùng dân tộc và nhân dân trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Ngày càng có nhiều nhà báo trẻ được đào tạo cơ bản, giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ và trong sáng về đạo đức nghề nghiệp. Các nhà báo đã thực hiện đúng Luật Báo chí và các quy định đạo đức nghề nghiệp, nội quy, quy chế cơ quan. Từng nhà báo không ngừng tu dưỡng, rèn luyện, sáng tạo, nâng cao trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân bằng những việc làm cụ thể, thiết thực. Nhìn vào 95 tác phẩm đoạt Giải Báo chí Quốc gia 2016 vừa qua, bên cạnh những tác phẩm phát hiện, tôn vinh điển hình tiên tiến thì một số lượng rất lớn tác phẩm đều thuộc đề tài nêu vấn đề hay phát hiện, đấu tranh với yếu kém, tiêu cực, tham nhũng. Có thể nói, đường lối Đổi mới của Đảng hiện nay chính là chân trời rộng mở để báo chí cách mạng “cất cánh”.
Không được mơ hồ, ảo tưởng về “quyền lực thứ tư”
Để có một nền báo chí tự do, dân chủ, “của dân, do dân, vì dân” đòi hỏi những người làm công tác báo chí với tư cách là những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa phải không ngừng tu dưỡng, học tập đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật Nhà nước, rèn luyện bản lĩnh vững vàng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn: “Ðể làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng". Trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của nhà báo trước hết thể hiện ở phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng. Cuộc chiến đấu bảo vệ tự do báo chí của nhân dân, chống quan điểm sai trái, thù địch trên mặt trận báo chí là cuộc đấu tranh hết sức khó khăn, phức tạp. Bởi báo chí không chỉ đấu tranh với các thế lực thù địch bên ngoài, mà còn phải đấu tranh ngay trong nội bộ, mà rõ nhất là với các khuynh hướng tư tưởng lệch lạc, những biểu hiện suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống từ bên trong rất dễ dẫn đến quá trình “tự diễn biến”, "tự chuyển hóa”. Do đó, mỗi nhà báo cần xây dựng lập trường, quan điểm chính trị vững vàng, đạo đức cách mạng trong sáng. Đây là nhân tố có tính quyết định khuynh hướng hoạt động của nhà báo; tác động trực tiếp nhất đến mọi khâu, mọi bước, mọi hoạt động trong quy trình sáng tạo báo chí của nhà báo. Mặt khác, trong cơ chế thị trường hiện nay, người làm báo từng phút, từng giờ phải đấu tranh với những sức ép, những cám dỗ vật chất... Ðể vượt qua những thử thách ấy, đòi hỏi người làm báo sự rèn luyện không ngừng nghỉ để có đủ tâm, đủ tầm hoàn thành nhiệm vụ được giao. Nhà báo Hà Đăng, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Trưởng ban Tư tưởng-Văn hóa Trung ương đã chia sẻ: "Thời nay, trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của nhà báo thể hiện ở ngay chính trình độ năng lực, sự tâm huyết và đạo đức nghề nghiệp. Sẽ không thể có những tác phẩm hay, có chiều sâu, để lại ấn tượng trong lòng công chúng nếu người viết giản đơn và dễ dãi với chính mình". Trong thời kỳ hội nhập, ngoài năng lực chuyên môn, các nhà báo còn phải thường xuyên rèn luyện cho mình phương pháp tác nghiệp khoa học, sử dụng thiết bị công nghệ thông tin thành thạo, giỏi ngoại ngữ và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp trong sáng. Các nhà báo phải là những người đi tiên phong, xứng đáng là những chiến sĩ dũng cảm, kiên cường, bền bỉ trên mặt trận đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu chống phá của các thế lực thù địch nói chung, đấu tranh chống quan điểm phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với báo chí nói riêng... góp phần củng cố trận địa chính trị, tư tưởng của Đảng trong tình hình mới.
Tự do báo chí là tự do phục tùng chân lý
Như ở bài trước chúng tôi đã trình bày, là một chính đảng ra đời từ khát khao độc lập, tự do cho nhân dân, hơn ai hết, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi trọng quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận trên báo chí. Tất nhiên, Đảng ta cũng luôn nhận rõ nguy cơ của một đảng cầm quyền, nhất là nguy cơ suy thoái thành độc đoán, chuyên quyền, vi phạm quyền làm chủ của nhân dân. Ngay từ những ngày đầu Đảng ta cầm quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhìn thấy nguy cơ này và Người cho rằng, thực hành dân chủ là chìa khóa vạn năng để khắc phục những nguy cơ của Đảng cầm quyền. Để thực hành dân chủ phải có tự do trong nhận thức quy luật, hành động đúng với quy luật, thuận theo chân lý và đạo lý, đưa quá trình vận hành cơ chế cầm quyền trở thành cơ chế thực thi dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Tự do là thế nào? Đối với mọi vấn đề, mọi người được tự do bày tỏ ý kiến của mình, góp phần tìm ra chân lý... Khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý. Chân lý là cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân. Cái gì trái với lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân tức là không phải chân lý. Ra sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, tức là phục tùng chân lý”.
“Quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý”, nhận thức sâu sắc về điều này, chúng ta sẽ thấy trách nhiệm cao cả của báo chí cách mạng Việt Nam. Báo chí phải là cơ quan ngôn luận của các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp; là diễn đàn để nhân dân thực hiện quyền tự do ngôn luận. Chúng ta không chấp nhận báo chí tự do “ngoài vòng pháp luật”; không chấp nhận những người lợi dụng tự do báo chí để tạo ra những lực lượng đối lập, đối kháng với con đường mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn.
Thực tế Việt Nam hiện nay, tự do báo chí của nhân dân có nơi, có lúc còn ở trình độ thấp, sự vi phạm tự do ngôn luận hay dân chủ hình thức còn diễn ra ở nơi này, nơi kia. Nhưng tình trạng đó không thuộc về bản chất của Đảng Cộng sản Việt Nam mà do sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống cùng những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Cho nên, báo chí tích cực tham gia công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI và khóa XII) cũng chính là hoạt động bảo đảm và thực thi quyền tự do báo chí của nhân dân.
Để phòng, chống nguy cơ suy thoái của một Đảng cầm quyền, chủ trương chiến lược của Đảng ta là cùng với quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN thì coi trọng phát huy quyền làm chủ của nhân dân thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, bao gồm đại diện các giai cấp, tầng lớp, đoàn thể, dân tộc, tôn giáo, các thành phần xã hội cùng các cá nhân tiêu biểu. Đặc biệt, Cương lĩnh 2011 của Đảng nhấn mạnh vai trò giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam các cấp. Trong thực thi vai trò này, hầu hết các tổ chức trực thuộc MTTQ Việt Nam đều thông qua báo chí, lấy báo chí làm kênh giám sát, phản biện xã hội chủ lực. Nghị quyết Đại hội XI của Đảng đã chính thức yêu cầu báo chí “phát huy mạnh mẽ chức năng thông tin, giáo dục, tổ chức phản biện xã hội”. Vai trò của báo chí, vì vậy mà ngày càng trở nên quan trọng hơn trong bảo đảm quyền tự do, dân chủ của nhân dân vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Gần đây nhất, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã phát động Giải báo chí toàn quốc "Báo chí với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí". Chủ tịch nước Trần Đại Quang, trong lời phát biểu tại lễ tổng kết và trao Giải Báo chí quốc gia ngày 21-6-2017 cũng kêu gọi báo chí đi đầu trên trận tuyến chống tiêu cực, tham nhũng. Có thể nói, từ ngày đầu thành lập cho đến nay, lúc chưa giành được chính quyền hay khi đã trở thành đảng cầm quyền, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn đấu tranh vì tự do báo chí, tự do ngôn luận trên báo chí. Báo chí cách mạng Việt Nam kể từ năm 1925 cho đến nay, luôn hoạt động vì mục tiêu độc lập dân tộc và tự do, hạnh phúc của nhân dân. Đó cũng là cốt lõi của tự do báo chí ở nước ta.
Nhận thức đầy đủ, đúng đắn về tự do báo chí ở nước ta là trách nhiệm và quyền lợi của mọi công dân, trước hết là những người đang trực tiếp tham gia hoạt động báo chí. Hiểu rõ sứ mệnh, vai trò cao cả của báo chí cách mạng Việt Nam sẽ là nguồn động lực lớn lao để mỗi nhà báo, mỗi cơ quan báo chí nhận thức rõ hơn con đường đi tới của báo chí nước nhà, có đủ bản lĩnh, tự tin, tự hào vượt qua những thử thách, chông gai, cạm bẫy trong “ma trận thông tin” hiện nay.
KIM LÂN và HỒNG HẢI
(tiếp theo và hết)